Aklapalap Kin Kahrehong Aramas En Namenekla
“Aramas aklapalap pahn mwadang namenekla, ahpw me mpahi me loalokong.”—LEPIN PADAHK 11:2.
1, 2. Ia wehwehn aklapalap, oh ni ahl dah kei irair wet kin kahrehong aramas akan en lelohng kahpwal akan?
MEHN Lipai peirin men, me kahrehla pwihn ehu en uhwong aramas akan me Siohwa idihada en wiahla kaun kan. Soupeidi men me wiahda pilahn suwed ehu pwen kihsang seme manaman en kaunda. Emen Nanmwarki soh-kanengamah me sohte kapwaiada kaweid sansal kan me kohsang rehn sapwellimen Koht soukohp. Mehn Israel silimen pwukat kin ahnekipene irair ehute: aklapalap.
2 Aklapalap iei irairen mongiong ehu me kin kahrehong aramas akan en lelohng kahpwal. (Melkahka 19:13) Aramas aklapalap kan kin isaneki wia mehkan me sohte pwung ong wia. Pali laud en ahnsou met kin imwila suwed. Ni mehlel, aklapalap pid kin kahrehda nanmwarki kan oh wehi kan en pwupwudi. (Seremaia 50:29, 31, 32; Daniel 5:20) Irair wet pil kalidipe ekei sapwellimen Siohwa ladu kan oh kahrehong irail en lelohng kahpwal laud.
3. Iaduwen kitail kak sukuhliki duwen keper kan en aklapalap?
3 Kahrepe mwahu ieu Paipel mahsanih duwen met: “Aramas aklapalap pahn mwadang namenekla, ahpw me mpahi me loalokong.” (Lepin Padahk 11:2) Paipel kin kawehwehda duwen wiewiahn aramas akan me kin utungada mehlelpen lepin padahk wet. Ma kitail pahn tehk duwen ekei wiewiahn aramas pwukat, eri, met pahn kak sewese kitail en esehla duwen keper en wia mehkot me kaidehn omw pwukoa. Ihme kahrehda, kitail en koasoia iaduwen peirin, ngoang daulihla, oh sohte ahneki kanengamah kahrehong ohl silimen me ntingihdi nan keieun parakrap en aklapalapla, oh kahrehong irail en namenekla.
Kora—Emen me kin Peirin oh Uhwong
4. (a) Ihs Kora, oh dahme wiawi mahs me e iang kilang? (b) Ni ahnsou mwuhr nan eh mour, wiewia sapwung dahieu me Kora kamwekidada aramas akan e wia?
4 Kora iei emen tohnpeneinei en Kohad sang kadaudok en Lipai, nein rien ahn Moses oh Aaron nohno. E kin lelepek ong Siohwa erein sounpar tohto. Kora inenen paiekihda en iang mehteikan doarehla irail sang Sehd Weitahta pwehki manaman en Koht, oh mwein e pil iang utungada sapwellimen Siohwa kadeik ni e kemehla irail mehn Israel kan ni Nahna Sainai me kin kaudokiong mahn kou. (Eksodus 32:26) Ahpw, kedekedeo, Kora wiahla kaun en pwihn ehu me kin uhwong Moses oh Aaron, oh me kin iang pwihn wet iei Dadan oh Apiram kadaudok en Reupen, oh iangahki kaun en mehn Israel 250 ndand kei me pilipilda sang rehn mehn Israel ko.a Irail ndaiong Moses oh Aaron, “Kumwa nohn daulihala! Kauno ketin sapwellimanki mehn Israel koaros, oh Kauno kin ketiket rehtail koaruhsie. Eri, a dahme komwi, Moses, kin pein kasapwilkomwihda pohn sapwellimen Kauno aramas akan?”—Nempe 16:1-3.
5, 6. (a) Dahme kahrehda Kora pelianda Moses oh Aaron? (b) Dahme kahrehda e sansal ong kitail me Kora mwamwahliki pein eh pwais nan sapwellimen Koht koasoandi kan?
5 Kora kin lelepek ni erein sounpar tohto, ahpw dahme kahrehda mwuhr e tepida uhwong Koht? Moses sohte kin wia kaun lemei ong mehn Israel akan, pwe ih me “ohl aktikitik men, me keieu aktikitik rehn aramas en sampah kan.” (Nempe 12:3) Ahpw, Kora kin peirinki Moses oh Aaron oh sohte kin pwungki ara ahneki pwukoa laud, oh met kahrehong ih en nda—ni ahl sapwung—me pwehki ira roporop, ihme kahrehda re kasapwilada pein ira pwehn kaunda mwomwohdiso.—Melkahka 106:16.
6 Mwein ehu kahrepe me Kora kin wia met, pwehki e sohte kin kesempwaliki pein eh pwais kan nan sapwellimen Koht koasoandi kan. Mehlel, irail peneinei en Kohad me kohsang kadaudok en Lipai sohte kin wia pwukoah en samworo, ahpw arail pwukoah: sounpadahk kan en sapwellimen Koht Kosonned. Re pil kin pwukoahki weuwa dipwisou kan en Impwal ni ahnsou me dipwisou kan anahne wisiklahng wasakis. Met kaidehn doadoahk mwahl ehu, pwe ihte irail aramas me mwakelekel ni pelien sarawi oh ni tiahk pahn ale mweimwei en wia doadoahk wet. (Aiseia 52:11) Ihme kahrehda, ni ahnsou me Moses tuhwong Kora, eri, met mouren eh peidek ong Kora: Ke kin kilangwong omw pwukoa nin duwen pwukoa mwahl ehu, ih kahrepe ke song en alehda pwukoa en samworo kan? (Nempe 16:9, 10) Kora kin pohnsehsehla duwen wahu me keieu laud: iei en papah Siohwa ni lelepek pwehn kapwaiada sapwellime koasoandi kan—kaidehn alehdi pwukoa tohrohr de pwukoa laud kan.—Melkahka 84:10.
7. (a) Dahme Moses padahkiong Kora oh ienge ohl akan en wia? (b) Iaduwen uhwong me Kora kahrehda imwila suwed?
7 Moses ekerodo Kora oh ienge ohl akan en pokonpene ni pei sarawio nimenseng en mandahn rahno oh irail pahn pil wahlahng ni pei sarawio neirail pan en kisiniei kan me audehkihda mwoalus ngkengken oh warpwohmwahu. Kora oh ienge ohl akan sohte kin ale mweimwei en meirongki warpwohmwahu, pwe irail kaidehn samworo kan. Ma re pahn wahlahng ni pei sarawio pan en kisiniei oh warpwohmwahu, met pahn ni sansal kasalehda me ohl pwukat ahnekihte lamalam me mie arail pwung en wia doadoahk en samworo kan—edetehn mie arail ahnsou ni pwongo pwon en pwurehng medemedewe duwen dahme re pahn wia. Ni menseng en mandahn rahno, re pokonpene oh Siohwa kasalehda sapwellime engieng. Ong keinek en Reupen, “sampah sarapeseng oh kadallehla irail koaros.” Oh mehteikan, iangahki Kora, re mehkihla kisiniei me kohsang rehn Koht. (Deuderonomi 11:6; Nempe 16:16-35; 26:10) Pwehki Kora kin aklapalap, met kin kahrehong ih en lelohng kanamenek me keieu kasaroh: e sohlahr pahn kenikenla rehn Koht!
Liksang “Ineng en Peirin”
8. Iaduwen “peirin” pil kak wiawi nanpwungen Kristian akan?
8 Poadopoad en Kora kin wia mehn kasukuhl ehu ong kitail. Pwehki aramas soh-unsek koaros kin kak “peirin,” e pahn pil kak wiawi nan mwomwohdiso en Kristian. (Seims 4:5) Karasepe ieu, mwein kitail kin men ahneki pwukoa laud kan. Eri, duwehte Kora, mwein kitail kin peirinki irail akan me kin ahneki pwukoa kan me kitail pil men ahneki. De mwein kitail kin duwehte emen Kristian nan keiun senturi me adaneki Diohtrepihs. E kin kauwe irail wahnpoaron kan, met kin sansal pwehki e men kaunda oh kaweidih mehteikan. Ih kahrepe Sohn ntingihdi me Diohtrepihs “me inengieng en wiahla arail sounkaweid.”—3 Sohn 9.
9. (a) Madamadau dahieu kitail anahne liksang me kin pid pwukoa nan mwomwohdiso kan? (b) Ni madamadau pwung dahieu kitail en kilangwong atail pwais nan sapwellimen Koht koasoandio?
9 Ni mehlel, e sohte sapwung ma emen Kristian ohl men ahneki pwukoa en mwomwohdiso kan. Pohl pil kangoange brother kan en wia met. (1 Timoty 3:1) Ahpw, e sohte pwung kitail en wiahki pwukoa pwukat likamwete metel kei me kitail kin kapwatkihla, oh ma kitail pahn ahneki pwukoa pwukat, e sohte konehng en ahneki madamadau me ni karasaras kitail kin doudouda pohn kendake oh kitail lapalap sang meteikan. Tamanda dahme Sises mahsanih: “Mehmen me men lapalap rehmwail, e pahn papah meteikan, a mehmen rehmwail me men soumasala, e uhdahn pahn wiahla lidu.” (Madiu 20:26, 27) E sansal me e sapwung en peirinki irail akan me ahneki pwukoa laudsang kitail, oh ahneki lamalam ehu me kitail pahn kenikenla rehn Koht ma kitail pahn ahneki “pwukoa laud” ehu nan sapwellime pwihn. Sises mahsanih: “Kumwail koaros kin wia pirien ehu.” (Madiu 23:8) Ei, mendahki ma kitail sounkalohk men de pioneer men de ahpwtehn papidaisla de emen me kolokolete eh lelepek ahnsou werei—koaros me kin papah Siohwa ki mour unsek ahneki pwais kesempwal nan sapwellime koasoandi. (Luk 10:27; 12:6, 7; Kalesia 3:28; Ipru 6:10) Kapai laud ehu en doadoahk ong aramas akan me kin nantihong kapwaiada kaweid en Paipel wet: “Kumwail koaros pwuhriong nan likoun karakarahk oh uhpahpene nanpwungamwail.”—1 Piter 5:5.
Apsalom—Aramas emen me kin Ngoang Daulihla Pwehn Kulihada Manaman
10. Ihs Apsalom, oh iaduwen eh kin men ale keniken rehn aramas akan me kin kohla rehn nanmwarki pwehn ale kopwung?
10 Mouren nein Nanmwarki Depit pwutak kasilimen Apsalom kin kasukuhliki ong kitail duwen emen me kin ngoang daulihla pwehn kulihada manaman. Ohl menet kin isaneki ahnsou en ale keniken rehn aramas akan me kin kohla rehn nanmwarkio pwehn ale kopwung. Keieu, e kinehda me Depit sohte kin nsenohki ahr anahn akan. Mwurin mwo, e solahr wia koasoi widing ahpw inen, e kasalehong aramas akan duwen eh pilahn. Apsalom koasoia, “I ahpw men ngehi sounkopwung men, me aramas akan pahn kin pwarodo rehi pwe re en rapahki pwungen ar repenpwung kan; pwe I pahn kin nantihong pwe ar kopwung en kin pweida.” Ahn Apsalom widing suwed kin inenen deila douluhl. Paipel mahsanih, “Eri, ni aramaso eh pahn kin keieng mpe oh poaridi mwowe, Apsalom kin kapahla peho, kolada, oh metik. E kin wia met ong mehn Israel koaros me kin pwarodo rehn nanmwarki pwe re en wia kopwung.” Oh met imwikihla dah? “Iei duwen Apsalom kin men alkeniken pahrail.”—2 Samuel 15:1-6.
11. Iaduwen Apsalom song en kihsang Depit eh manaman en wiahla nanmwarki?
11 Apsalom kin nantihong kihsang Seme manaman en nanmwarki. Sounpar limau mwowe, e padahkiong aramas akan en kemehla nein Depit pwutak keieu laud, Amnon, pwe e men dupukiong Amnon pwe e angkehlailih rien Apsalom serepein, Tamar. (2 Samuel 13:28, 29) Ahpw mwein ni ahnsowo, Apsalom tepida medemedewe en wiahla nanmwarki, oh ihme kamakamalahn Amnon pahn wiahla ahl mengei en kihsang emen (Amnon) me pahn kak wia mehn kerempwa ong ih (Apsalom) en wiahla nanmwarki ehu rahn.b Ahpw, Apsalom me isaneki ahnsou en ale manaman en nanmwarki. E kadarpeseng meninkeder kei nan sahpwo pwon pwehn lohkiseli me e wialahr nanmwarki.—2 Samuel 15:10.
12. Kawehwe iaduwen aklapalap en Apsalom kin kahrehong ih en sohte ale wahu.
12 Apsalom pweida ahnsoukis pwe “koasoandien pelien nanmwarki ahpw laudla, oh iengen Apsalom kan wie tohtohla.” Ni ahnsou mwuhr, pwehn doarehla eh mour, Nanmwarki Depit anahne tangasang Apsalom. (2 Samuel 15:12-17) Ahpw, mwurinte met, Sohap kemehla Apsalom, oh kesehdiong nan pwoahr ehu, oh pwainkihdi lapalahn koasoakoasoak en takai ehu. Medewehla met—sohte wahu kohwong ih ni ahnsou me re sarepedi ih!c Aklapalap kin kahrehong Apsalom en namenekla.—2 Samuel 18:9-17.
Liksang Ngoang Daulihla Pwehn Alehda Manaman
13. Iaduwen ineng en men alehdi manaman tepida tengla nan mohngiong en Kristian emen?
13 Kitail kak sukuhliki mehkot sang ahn Apsalom kekeirada oh ale manaman oh mwurin mwo, e pwupwudi. Nan sampah sohlikilik wet, aramas tohto kin likamw en kapinga arail kaun akan pwehn kenikenla rehrail, de ale soangen pwais ehu de kekeirada nan arail doadoahk. Ni ahnsowohte, re kin pil likamw en kapinga irail akan me mihmi pahnangin irail pwehn pil kenikenla rehrail. Ma kitail sohte kin kanahieng, soangen ineng en alehda manaman pwehn kaunda aramas pahn kak tepida teng nan mongiongitail kan. E sansal me met wiawi rehn ekei nan keieun senturi, ih kahrepe irail wahnpoaron kan kihong aramas pwukat kaweid kehlail kan.—Kalesia 4:17; 3 Sohn 9, 10.
14. Dahme kahrehda kitail anahne en dehr wia soangen aramas me kin inengieng en ale manaman?
14 Siohwa sohte kin kupwurki aramas akan me kin pilahn ni elen mwersuwed en ale manaman pwehn “alehdi kaping laud,” ong pein irail en mihmi nan sapwellime pwihn. (Lepin Padahk 25:27) Ni mehlel, Paipel kin kihda kaweid wet: “Maing Kaun, komw ketin katokehdi loh widingan pwuko!” (Melkahka 12:3) Apsalom kin lokaia widing. E kin likamw en kapinga irail akan me e anahne ale sawas rehrail—pwehn ale manaman laud ehu me e kin noarokehda. Weksang met, kitail ahneki kapai laud pwe kitail kin mih nanpwungen pirien (ni pali ngehn) me kin kapwaiada kaweid en Pohl: “Kumwail dehr wia mehkot sang ni amwail ineng en roporop ong pein kumwail de suwei mwahl; ahpw kumwail mpahipene nanpwungamwail, oh dehr wiahki me kumwail mwahusang aramas teikan.”—Pilipai 2:3.
Sohl—Nanmwarki Soh-Kanengamah Men
15. Iaduwen Sohl kasalehda lamalam en aktikitik ni ahnsou ed pwulopwul?
15 Ehu ahnsou, Sohl, me mwuhr wiahla nanmwarki en Israel, kin aktikitik. Tehk duwen dahme wiawi ni ahnsou me e pwulopwul. Ni ahnsou me sapwellimen Koht soukohp Samuel kin kapinga ih, Sohl eri sapeng ni aktikitik: “Ngehi kisehn kadaudok en Pensamin, kadaudok en Israel me keieu tikitik; oh ei peneinei, ih me keieu sohte wede nan kadaudok wet. Eri, dahme komw wiahkihong ie mahsen wet?”—1 Samuel 9:21.
16. Ni ahl dahieu Sohl kin kasalehda soh-kanengamah?
16 Ahpw, mwuhri, Sohl sohlahr ahneki lamalam en aktikitik. Ni ahnsou me irail mahweniong mehn Pilisdia kan, e kohla Kilkal, wasa me e awiawih Samuel pwehn wiahda meirong isihs ong Koht. Pwehki Samuel sohte pwarodo reh ni ahnsou me e kilelehdi ira en tuhpene, Sohl ni aklapalap uhd pein wiahda meirong isihs. Ni ahnsou me eh kaerala meirongo, Samuel ahpw lel wasao. Samuel idek, “Dahme komw ketin wiadahren?” Sohl ahpw sapeng, mahsanih: “I kilangehr duwen aramas akan ar kohkohpeseng,—oh komw sohte pwarodo ni ahnsou me komw kilelehdi. . . Ihme I wiahkihda meirong wet.”—1 Samuel 13:8-12.
17. (a) Ma kitail sohte pahn tehk kanahieng, dahme kahrehda wiewiahn Sohl pahn mwomwen pwung? (b) Dahme kahrehda Siohwa lipwoare Sohl pwehki e sohte kanengamah?
17 Ma kitail sohte pahn tehk kanahieng wasaht, wiewia kan en Sohl pahn mwomwen pwung ong kitail. Pwe ni ahnsowo, sapwellimen Koht aramas akan mih “nan apwal mehlel” oh rerrerki ar masapwehk. (1 Samuel 13:6, 7) E sohte sapwung en tiengala mwowe en wia mehkot ni ahnsou me konehng.d Ahpw kitail anahne tamanda, me Siohwa kak wadek mongiongatail kan oh dehdehkihla loalatail kan. (1 Samuel 16:7) Ihme kahrehda, e kilangada irair akan duwen Sohl me sohte ntingihdi nan Paipel. Karasepe ieu, Siohwa mwein kin mwahngih me Sohl kin soh-kanengamah pwehki aklapalap. Mwein Sohl kin nsensuwed pwe mendahki ih nanmwarki en Israel pwon, e anahne awiawih soukohp mahlahr men me kin pwand en pwarodo reh! Ahpw sohte lipilipil ia kahrepe, e sansal me Sohl lemeleme me pwehki Samuel kin pwand en pwarodo reh, eri Sohl lemeleme me met kin kihong ih pwung en pein wiahda dahme e men wia oh sohte anahne kapwaiada kaweid me kohwong ih. Met imwkihla dah? Eri, Samuel sohte kapinga ahn Sohl wiewia kan en tiengala mwowe. Ahpw, e lipwoare Sohl: “Omwi wehi sohte pahn werei . . . pwehki omwi sapeikiong Siohwa.” (1 Samuel 13:13, 14) Met pwurehng wiawi, aklapalap kin kahrehong kanamenek.
Liksang Irairen Soh-Kanengamah
18, 19. (a) Kawehwehda iaduwen irairen soh-kanengamah pahn kak kahrehong sapwellimen Koht ladu men en nan rahnpwukat en aklapalap. (b) Dahme kitail anahne tamanda duwen dahme kin kahrehong mwomwohdisohn Kristian en miniminpene?
18 Dahme ntingihdi nan Mahsen en Koht me pid aklapalap me Sohl kasalehda kin wia mehn kasukuhl ong kitail. (1 Korint 10:11) Inenen mengei kitail en nsensuwed pahn riatail brother kan pwehki ahr sapwung kan. Duwehte Sohl, kitail pahn kak soh-kanengamah oh sohte men awih, oh ahneki pepehm me kitail anahne pein wia mehkot pwe soahng koaros en kak pweida mwahu. Karasepe ieu, emen brother kin koahiek en wia pwukoa kan en mwomwohdiso. E kin mwadang wiahda eh pwukoa kan, esehla koasoandi kan en mwomwohdiso, oh koahiek en padahk. Ahpw, iaduwen ma e kin kilang me aramas teikan sohte kak kapwaiada eh koasoandi oaretik oh apwal akan, oh irail sohte koahiek duwehte ih. Met kin kihong ih pwung en sohte kanengamahiong irail? E konehng ih en kauwe rie brother kan, oh mwomwen ndaiong irail me arail mwomwohdiso sohte pahn pweida ma sohte ih? Met madamadau en aklapalap!
19 Ahpw, dahme kin sewese mwomwohdiso kan en Kristian en miniminpene? Koahiek en apwalih mwomwohdiso? koahiek en wia pwukoa kan oh loalokong kin sewese mwomwohdiso en pweida mwahu? Ni mehlel, mehpwukat koaros kin kihda sawas laud ong mwomwohdiso en pweida mwahu. (1 Korint 14:40; Pilipai 3:16; 2 Piter 3:18) Ahpw, Sises mahsanih me koaros pahn esehla sapwellime tohnpadahk kan pwehki re pahn kasalehda limpoak. (Sohn 13:35) Ihme kahrehda, elder kan me kin nsenohki tohnmwomwohdiso kan kin koasoanehdi mwahu wia arail pwukoa kan, ahpw re pohnese me mwomwohdiso kaidehn pisnes me anahne kaun kakos kan en kaunda rehrail; ahpw, mwomwohdiso kin wiawikihda pwihn en aramas ehu me anahne epwel mwahu en kohwong irail. (Aiseia 32:1, 2; 40:11) Aklapalap en soikala koasoandi kan kin kalapw imwikihla saminimin. Ahpw, weksang met, koasoandi en Koht kin kapwarehda popohl.—1 Korint 14:33; Kalesia 6:16.
20. Dahme kitail pahn sukuhliki nan artikel en mwuhr?
20 Poadoapoad en Paipel me kin pid Kora, Apsalom, oh Sohl kin kasalehda ni sansal me aklapalap kin kahrehong aramas en namenekla, nin duwen me Lepin Padahk 11:2 kasalehda. Oh pil, iren Paipel wet pil kapataiong met: “Ahpw me mpahi me loalokong.” Ia wehwehn mpahi? Karasepe dah kei me kin kohsang Paipel me pahn kak sewese kitail en wehwehki duwen irair wet, oh iaduwen kitail kak kaselehda mpahi nan rahnpwukat? Peidek pwukat pahn pasapengla nan artikel en mwuhr.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Pwehki Reupen me nein Seikop mesenih, kadaudoke kan me Kora kahrehong en uhwong Moses mwein kin kahng Moses en kaunda irail pwehki Moses me kadaudok en Lipai.
b Paipel sohte kin mahsanih duwen Chileab, nein Depit pwutak kariemen, mwurin e ipwidi. Mwein e mehla mwohn Apsalom tepida eh uhwong.
c Ni ahnsoun Paipel, seridi en paliwar en aramas mehlahr akan kin wia mehkot kesempwal. Ihme kahrehda, ma sohte mweimwei pahn kohwong aramas akan en sarepedi paliwar en aramas mehla men, met mehkot kansensuwed laud ehu oh met kin wehwehki me Koht sohte kin kupwurki aramas mehlahro.—Seremaia 25:32, 33.
d Karasepe ehu, Pineas mwadang wia mehkot me pahn kauhdi soumwahu lusuluso me kemehla mehn Israel kid kid kei, oh Depit kangoange ienge ohl akan me men mwengadahr en iang ih kang pilawa sarawi me mih nan “tehnpas en Koht.” Koht sohte kadeikada ira koaros nin duwen aramas aklapalap kan.—Madiu 12:2-4; Nempe 25:7-9; 1 Samuel 21:1-6.
Ke Tamanda?
• Ia wehwehn aklapalap?
• Iaduwen irairen peirin kin kahrehong Kora en aklapalap?
• Dahme kitail sukuhliki sang wiewia kan en Apsalom me kin inengieng en ale manaman?
• Iaduwen kitail kak liksang soh-kanengamah me Sohl kasalehda?
[Kilel nan Pali 20]
Sohl wiahla emen me kin soh-kanengamah oh aklapalap