Kilang Soahng Kapwuriamwei Kan Me Koht Ketin Wiadahr!
“Nennenla ekis ahnsou, oh rong mahs; medemedewe soahng mwahu kan me Koht ketin wiadahr.”—Sohp 37:14.
1, 2. Nan 1922, dahme aramas akan diarada me inenen kapwuriamwei, oh iaduwen re kin mwekidkihda met?
EMEN me kin sukuhliki duwen dipwisou en kawa kan me kin weweirda sang nan pwehl oh emen kaun mehn England kin doadoahkpene erein sounpar tohto ni ara kin raparapahki dipwisou kesempwal kan. Ahpw, nan November 26, 1922, nan wasahn sousou kan en parao kan en Isip nan Wahu en Nanmwarki kan, Howard Carter, ohlo me kin sukuhliki duwen dipwisou en kawa kan oh iangahki Kaun Carnarvon diarada mehkot me inenen kesempwal—sousou en Parao Tutankhamen. Ira aluhla lel wenihmw ehu me pinapinla teng, oh ira wiahda pwoahr ieu. Carter kihong nan pwoaro kandehla ieu oh e kilanglong loale.
2 Mwurin mwo, Carter koasoia: “Ni ahnsou me Kaun Carnarvon, sohte kak kanengamah awiawih, oh wia peidek wet, ‘Ke kak kilang mehkot?’ ihte me I kak nda: ‘Ei, soahng kapwuriamwei kan.’” Nanpwungen dipwisou kesempwal kid kid kei, mie ehu kohpwahn mehla me wiawihkihda kohl. Mwein ke kilangehr ekei “soahng kapwuriamwei kan” nan kilel kan de nan wasahn nekidala dipwisou en mahs ko. Ahpw, mendahki ke kilangehr soangen dipwisou kesempwal pwukat nan ahmw mour, re sohte kin pid ahmw mour en ehu ehu rahn. Eri, kitail pahn koasoia duwen soahng kapwuriamwei kan me kin pidada ahmw mour oh pil katapan ong uhk.
3. Iawasa kitail kak diarada soahng kapwuriamwei kan me pahn katapan ong kitail?
3 Karasepe ieu, medemedewe duwen emen ohl me momour sounpar epwiki kei samwalahro, e konehng kitail en tehk kanahieng duwen ohl menet laudsang atail pahn tehk duwen sounkasdo men, sounmwadong ndand men, de emen lapalap. E wiahla aramas men me keieu lapalap nanpwungen irail koaros me kin mihmi ni pali mesen sampah ahnsowo. Ke tamatamante mwaren ohl menet—iei Sohp. Pwuhk ehu pwon nan Paipel me ntingdi duwen ih. Ahpw, iengen Sohp ohl pwulopwul men me adaneki Elihu, pehm me e anahne kapwungala Sohp. Elihu me nda me Sohp kin wahkihla pein ah madamadau oh kehl oh pil irail me mihmi limwah laud sang dahme konehng. Nan Sohp irelaud 37, mie pil ekei kaweid loalokong kan me kitail koaros pahn kak paiekihda.—Sohp 1:1-3; 32:1–33:12.
4. Dahme wiawi mwohn Elihu kihda eh kaweid kan me ntingihdi nan pwuhken Sohp 37:14?
4 Ohl silimen me kin mwomwehda me irail kin wia kompoakepahn Sohp kin ni padahk reirei kan song en kasansalehda wasa kan me re pein lemeleme me Sohp wiahda sapwung ni eh lamalam de wiewia kan. (Sohp 15:1-6, 16; 22:5-10) Elihu ni kanengamah awiawih lao lel ohl silimeno nek wia arail padahk kan. Mwurin mwo, e kihda ire kesempwal tohto, ahpw tehk kanahieng kaweid kan me kohwong Sohp: “Nennenla ekis ahnsou, Sohp, oh rong mahs; medemedewe soahng kapwuriamwei kan me Koht ketin wiadahr.”−Sohp 37:14, New World Translation.
Ih me Wia Doadoahk kan
5. Dahme “soahng kapwuriamwei kan me Koht ketin wiadahr” me Elihu koasoia duwe kin pidada?
5 Tehk wasaht me Elihu sohte padahkiong Sohp en medemedewe duwen pein ih, de Elihu, de aramas teikan. Ahpw, Elihu ni loalokong kangoange Sohp—oh pil kitail—en medemedewe duwen sapwellimen Siohwa Koht doadoahk kapwuriamwei kan. Dahme ke lemeleme mahsen pwukat “soahng kapwuriamwei kan me Koht ketin wiadahr” kin pidada? Oh pil, pwehki ke kin medemedewe laud soahng kan duwehte ahmw roson en paliwar, mwohni kan, oh dahme pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo, ahmw peneinei, iengomw tohnsukuhl akan, tohndoadoahk kan, oh mehn mpomw kan, eri dahme kahrehda ke anahne medemedewe duwen sapwellimen Koht doadoahk kan? Ni soh peidekpe, soahng kapwuriamwei kan me Siohwa Koht ketin wiadahr kin pid duwen sapwellime erpit oh manaman pohn kapikapikda kan me kin kapilpene kitail. (Nehmaia 9:6; Melkahka 24:1; 104:24; 136:5, 6) Pwehn kak uhdahn sansal ong kitail, kitail pahn sukuhliki duwen ire kesempwal ehu me mih nan pwuhken Sosua.
6, 7. (a) Siohwa ketin wia soahng kapwuriamwei dah kei ni mwehin Moses oh Sosua? (b) Ma ke pein kilangada wiewia pwukat ni mwehin Moses oh Sosua, iaduwen ke pahn mwekidkihda manaman pwukat?
6 Siohwa kalokehki mehn Isip en mahs kalokolok kan oh mwuhr e kahrehong Sehd Weitahta en kohpeseng wiahda kehl riau pwe Moses en kak kahre mehn Israel en mahs en pitsang Isip. (Eksodus 7:1–14:31; Melkahka 106:7, 21, 22) Wiewia ehu me kin duwehte dahme wiawiong irail kin pwarada nan pwuhken Sosua irelaud 3. Sosua me pahn wiliandi Moses, ih me pahn kahre sapwellimen Koht aramas akan en kotehla pillap ehu en pedolong nan Sapwen Inou. Sosua mahsanih: “Kumwail pein kasarawihkumwailla, pwehki lakapw Siohwa pahn ketin wia soahng kapwuriamwei kan nanpwungamwail.” (Sosua 3:5, NW) Soahng kapwuriamwei dah kan me e koasoia wasaht?
7 Pwuhk Sarawi kasalehda me Siohwa ketin kahrehong Pillap Sordan en tokedi oh E mweidong ohl, lih, oh seri kid kei en alu nan wasa madekeng. (Sosua 3:7-17) Ma kitail mihmi wasao ahnsowo oh kilang pillapo tokedi oh aramas akan kotehla pihlo oh pitsang, kitail pahn inenen pwuriamweikihla manaman wet! E kasalehda sapwellimen Koht manaman me kehlail sang mehkan me e ketin kapikada. Ahpw, ni ahnsouwet—nan atail mour—mie soahng me pil mwahu me kin duwehte dahme wiawi mahso. Pwehn kilang oh esehla dahme kahrehda kitail anahne en medemedewe duwen soahng kapwuriamwei kan, kitail pahn wadek pwuhken Sohp 37:5-7.
8, 9. Soahng kapwuriamwei dah kei me Sohp 37:5-7 kasansalehda, oh dahme kahrehda kitail anahne medemedewe duwen met?
8 Elihu koasoia: “Soahng kapwuriamwei kan kin wiawi ni ahnsou me Koht kin ketin mahsen, soahng kaselel kan me kitail sohte kak en dehdehki.” Dahme Elihu kin medemedeweki duwen sapwellimen Koht wiewia kan ni “soahng kapwuriamwei”? Eri, e koasoia duwen sinoh oh keteu mwuledek. Soahng pwukat pahn kak kauhdi doadoahk kan en soumwet men, oh mweidong ih ahnsou pwehn kak doudouloale duwen sapwellimen Koht wiewia kan. Mwein kitail kaidehn sounmwet akan, ahpw keteu oh sinoh mwein kin dokedoke atail mour. Mwein nan atail wasahn kousoan kan, sinoh oh keteu kin pil kauhdi kitail oh kitail sohte pahn kak wia atail doadoahk kan. Kitail kin isaneki ahnsou pwukat en doudouloale duwen ihs me wiahda soahng kapwuriamwei kan? Ke kin wia met?
9 Nin duwen me kitail wadekehr nan Sohp irelaud 38, Siohwa Koht pil kin kupwurki soangen madamadau wet ni e kin wia peidek katepe kan ong Sohp. Edetehn Sounkapikpatail wia peidek pwukat ong Sohp, met kin pil dokedoke atail madamadau kan, mour, oh dahme pahn wiawihong kitail ni ahnsou kohkohdo. Eri, kitail pahn kilang peidek dah kan me Koht ketin wia ong Sohp, oh kitail pahn pein medemedewe iaduwen e pahn pid pein atail mour oh iaduwen kitail kak kapwaiada dahme pwuhken Sohp 37:14 kin kangoange kitail en wia.
10. Ia mwomwen kitail anahne mwekidkihda pwuhken Sohp irelaud 38, oh peidek dah kei kin pwarada?
10 Sohp irelaud 38 mahsanih: “Kauno eri ketin sapeng Sohp sang nan melimel ehu, mahsanih: ‘Ihs kowe me peikasalki koasoandi kan en ei kupwurokong sang nan omw koasoi en pweipwei oh soh audepe? Eri, ma kowe ohl emen, a uhda oh sapeng peidek kat me I pahn wiahiong uhk.’” (Sohp 38:1-3) Met kin sewese Sohp en kawekidala eh madamadau kan en wehwehki me e kin kesihnenda mwohn Sounkapikada en audepen lahng oh sampah oh me e pwukoahki pein eh mour ong Koht. Kitail oh iengatail kan pil anahne wia met. Koht eri mahsanih duwen mehkan me Elihu ahpwtehn koasoia ong Sohp. “Ke mihmihki ia, ahnsou me I kapikada sampah? Sapeng ie, ma ke me loalokong. Ke ese ihs me koasoanediong sampah mwomwe? Ihs me sohngediong powe mehn sohngpe? Ia duwe, ke ese ihs me wiahda mepwukat? Dahme kin kolokol uhr kan me kin utungada sampah? Ihs me kin koasoanehdi takai me wia pwukakeimw en sampah?”—Sohp 38:4-6.
11. Dahme Sohp 38:4-6 kin kak sewese kitail en wehwehki?
11 Sohp mihmi iawasa—oh iaduwen kitail—ahnsou sampah miehla? Kitail me koasoanehdiong sampah mwomwe oh sohngediong powe mehn sohngpe? Uhdahn soh! Aramas akan saikinte mih pohn sampah ahnsowo. Koht ketin keinemwe Sohp: “Ihs me kin koasoanehdi takai me wia pwukakeimw en sampah?” Kitail ese me sampah wet oh ketipino kin mihla soangen dohpeseng ni pwung pwe kitail pahn kak momour. Oh pil, uwen laud en sampah me inenen pwung. Ma sampah me laudsang met, ahng me adaneki “hydrogen” pahn sohte kak kohwei sang sampah, oh mour sohte pahn kak mie nan sampah. Ni sansal, mie me “koasoanehdi takai me wia pwukakeimw en sampah” ni wasa konehng kan. Eri, Sohp warohng ale kaping wet? Iaduwen kitail? De Siohwa Koht warohng en ale kaping wet?—Lepin Padahk 3:19; Seremaia 10:12.
Aramas akan Kin Wehwehki Duwen Soahng Pwukat?
12. Peidek me dierekda nan pwuhken Sohp 38:6 kin sewese kitail en medemedewe duwen dah?
12 Koht ketin keinemwe: “Dahme kin kolokol uhr kan me kin utungada sampah?” Met kaidehn peidek mwahu ehu? Ele kitail wehwehki lepin lokaia ieu me Sohp sohte ese iei “gravity.” (Gravity kin wehwehki makinet en sampah me kin epiado soahng koaros ong sampah.) Pali moron en kitail wehwehki me kehl wet me adaneki “gravity” kin kohsang ketipin oh kin kolokol sampah nan dewe oh likamwete e wia uhr kei me poadidi teng. Ahpw, ni mehlel, ihs me kin uhdahn wehwehki duwen gravity?
13, 14. (a) Dahme aramas akan kin wehkada duwen gravity? (b) Iaduwen kitail anahne mwekidkihda dahme pwuhken Sohp 38:6 kin kasansalehda?
13 Ehu pwuhk me ahpwtehn wiawihda me oaralap koasoia The Universe Explained wehkada me: ‘nanpwungen kehl akan en nan wehwe, gravity kin wia mehkot me aramas tohto ese ahpw ih me keieu aramas sohte wehwehki duwe.’ E pil doula oh kapataiong: “Kehl wet—gravity—kin kak tangewei mwadang nan wehwe, ni a sohte wehwe mwahu dahme kin sewese en wia met. Nan pahr ekei me ahpwtehn nek, irail pali en sains me adaneki ‘physics’ tepidahr medemedewehong me gravity kakete mwekimwekidwei duwehte pwelipar ahpw kin wia iloak oh kisin pwelipar pwukat kin adaneki ‘gravitons’ . . . Ahpw, sohte me uhdahn wehwehki ma mehlel ieu mie pwelipar en gravity.” Medewehla ia pahn wehwehn met.
14 Pelien sains kekeirada erein sounpar 3,000 sang ni ahnsou me Siohwa keinemwe rehn Sohp peidek kan. Kitail sohte kak oh pil iangahki saintist kan me adaneki ‘physicist’ kan sohte pil kak kawehwehda ni unsek duwen gravity, kehl ehu me kin kolokol sampah en mihmihte nan dewe oh kolokol uwen doh ieu sang ketipin me pahn kahrehong mour en kak kansenamwahu pohn sampah. (Sohp 26:7; Aiseia 45:18) Met sohte kin wehwehki me kitail koaros anahne en wia onop loal duwen ekiek kan me pid duwen gravity. Ahpw, ma kitail pahn medemedewe duwen irair kan en sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan duwehte met, e pahn kamwekid atail madamadau kan me pid duwen Koht. Ke soh kin pwuriamweikihla kilang duwen sapwellime erpit oh loalokong, oh ke soh wehwehki dahme kahrehda kitail anahne kalaudehla atail sukuhliki duwen sapwellime kupwur kan?
15-17. (a) Dahme pwuhken Sohp 38:8-11 kasalehda, oh mehnia peidek kan kin kohda? (b) Dahme re wehkada me pid duwen arail wehwehki duwen kepin sehd akan oh perekpeseng en sahpw akan nan sampah?
15 Sounkapikadao pousehlahte keinemwe Sohp: “Ihs me katekatenge oh kolokol perehpen madau, ni ahnsou me e kusukusupekda sang nan kepin sampah? Iei ngehi me koaduhpwalkihdi madau depwek kan oh kipekihdi rotorot mosul. Ngehi me kilelehdi irepen madau oh kolokol nan dewe. Ngehi me mahsanihong madau, “Ke pahn lelete wasaht, ke sohte pahn daulihala! Omw pwuki kan pahn sawapeseng oh tokedi wasaht.”—Sohp 38:8-11.
16 “Katekatenge oh kolokol perehpen madau” kin pid sahpw laud kan, madau kan, oh uh kan. Ia uwen werei me aramas akan kin kilang oh onopki mehpwukat? Erein sounpar kid kei aramas kin onopki soahng pwukat—oh onop laud en mehpwukat wiawiehr nan senturi me ahpwtehn nek. Mwein ke lemeleme me pali laud en ire kesempwal kan me kin pid duwen mehpwukat aramas akan esehier. Ahpw, nan pahr wet 2001, ma ke pahn tehk oaralap pwukat nan library laud kan de doadoahngki Internet en rapahki ire kesempwal kapw kan, dahme ke pahn diarada?
17 Nan pwuhk ehu me aramas tohto pwungki audepe me e kak wia mehn kaweid (encyclopedia), ke kak kilang dahme e wehkada wasaht: “Soandi en sahpw laud akan oh kepin sehd akan oh perekpeseng en sahpw akan kin wia mehkan me kapwonopwon ong saintist kan me kin wia roporop oh wiahda madamadau kan ong ire pwukat.” Mwurin met, encyclopedia wet wiahda soangen kawehwe pahieu me dene me kakete kawehwehda met. Ahpw, e pil doula oh koasoia me mehpwukat wia kisehn dahme mehn wai kin koasoia “hypotheses.” Nin duwen ahmw ese, “hypotheses” kin doke kawehwe ieu me sohte itar mehn kadehde pwehn kamehlelehda ireo.”
18. Dahme pwuhken Sohp 38:8-11 kin sewese uhk en wehwehki?
18 Met soh kin kasansalehda me peidek pwukat me kitail wadek nan pwuhken Sohp 38:8-11 me inenen konehng ong ahnsouwet? Ni mehlel, kaidehn kitail me pahn konehng en ale kaping ong koasoansoandi en sampah wet. Kitail sohte koasoanehdi manaman en maram en kahrehong uh kan en wiawi nin sampah wet me sohte kin kaloalehda atail oahroar de wasa me kitail kin kousoan ie. Ke ese ihs me wia met, iei Siohwa me kin wia soahng mwahu kan.—Melkahka 33:7; 89:9; Lepin Padahk 8:29; Wiewia 4:24; Kaudiahl 14:7.
Kihong Siohwa Kaping me Uhdahn Sapwellime
19. Dahme mahsen kan en Sohp 38:12-14 kin kasalehong kitail me kin pid duwen mwekid en sampah?
19 Aramas sohte kak nda me irail me wiahda mwekimwekid en sampah, nin duwen dahme Sohp 38:12-14 kasalehda. Mwekimwekid wet kin wiahda dakadahn ketipin ni menseng en kin lingan kowahlap. Ni ahnsou me ketipin kin wia ileileila, mwomwen sampah kin sansalla mwahula. Mehnda ma kitail pil tehk semwene mwekid en sampah, kitail pahn pwuriamweikihla me sampah sohte kin piripir nok uhk, me pahn kakete keper. Sampah pil sohte kin mwekid nohn pwand me pahn kahrehong pwong oh rahn pahn inenen reirei oh pil kakete kahrehda lemwlemwur laud en ni pwong de karakar laud ni rahn akan me pahn kahrehong aramas en sohte kak mour pohn sampah. Ni mehlel, kitail pahn perenkihda me Koht, ahpw kaidehn pwihn en aramas ieu, koasoanehdi uwen uk en mwekid en sampah.—Melkahka 148:1-5.
20. Iaduwen ke pahn sapeng peidek pwukat me pwarada nan Sohp 38:16, 18?
20 Nna, medewehla ma Koht keinemwe rehmw peidek pwukat: “Ke iangehr mi ni pwarer kan en nan madau kan? Ke iangehr keid nan kepin madau?” Irail saintis kan me kin sukuhliki duwen pahn sehd pil sohte kak sapeng peidek pwukat ni unsek! “Ke dehdehki uwen laud en sampah? Eri, ma ke dehdehki mepwukat koaros, a sapeng ie oh ndahdo.” (Sohp 38:16, 18) Ke mwemweitla oh kilangada mwahu wasa koaros nan sampah, de pil pali laud en sampah? Ma kitail pahn mwemweitla ni wasa kaselel kan koaros nin sampah wet, sounpahr depe kitail pahn anahne pwehn kilang wasa koaros nan sampah? Oh ia uwen kaperen en wia met!
21. (a) Peidek kan nan Sohp 38:19 mwein pahn kihda soangen madamadau dah kan me saintist kan kin medemedewe? (b) Dahme lingen marain kin wia me kin sewese aramas akan pahn kamwekid kitail en wia dah?
21 Menlau tehk duwen peidek loal akan me mih nan pwuhken Sohp 38:19: “Ke ese ia wasa marain kin kohsang ie, de tepin rotorot?” Mwein ele ke kin ese duwen madamadau ieu me kin rek me lingen marain kin mwekidwei ni mwomwen iloak, duwen iloak pwonopwon me kin kohsang ni mehkot a kin pwupwudi nan pedenpil ehu. Ahpw, nan pahr 1905, Albert Einstein kawehwehda me lingen marain kin mwekidwei duwehte waren depwek en pwelipar. Eri, iaduwen—met kawehwe itarehr? Ahnsou kerendo ieu, encyclopedia kin kihda peidek wet: “Lingen marain kin mwekidwei nin duwen iloak de nin duwen waren depwek en pwelipar?” Pasapengpe iei met: “E sansal me [lingen marain] sohte kak kapatepene koaros pwehki kawehwe riau pwukat [iloak oh waren depwek en pwelipar] inenen wekpeseng. Eri, pasapeng me keieu mwahu me ira koaros sapwung.” Ahpw, ahnsou koaros, kitail kin ale karakar sang lingen ketipin mendahte ma aramas sohte kak kawehwe ni unsek sapwellimen Koht doadoahk kan me pid ire wet. Kitail kin paiekihda mwenge oh kisinieng mwahu me tuhke kan kin wiahda pwehki lingen ketipin. Kitail kak wadawad, kilang mesen kompoakpatail kan, oh kilang kihrlahn ketipin, oh soahng teikan. Ni ahnsou me kitail kin wia mehpwukat, e soh konehng kitail en kapinga Koht pwehki soahng kapwuriamwei kan me E ketin wiadahr?—Melkahka 104:1, 2; 145:5; Aiseia 45:7; Seremaia 31:35.
22. Iaduwen Depit en mahs kin mwekidki sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan?
22 Kahrepen atail pahn doudouloale duwen sapwellimen Siohwa doadoahk kapwuriamwei kan pwehki kitail en kasalehda wahu ni atail kin masakada de lohtengala? Soh. Depit, me wia sounmelkahka en mahso, kin wehkada duwen aramas akan arail sohte kak wehwehki oh koasoia duwen sapwellimen Koht doadoahk kan koaros. E ntingihdi: “Maing Kaun, at Koht, ia uwen tohtohn soahng kapwuriamwei kan me komw ketin wiahiong kiht . . . Ma I pahn song en kasalehda koaros—re uhdahn pahn tohtohsang me I kak kasalehda!” (Melkahka 40:5) E sohte wehwehki me e pahn nennenla oh sohte koasoia duwen soahng kapwuriamwei kan me Koht ketin wiadahr. Depit kasalehda met ni e mahsanih nan pwuhken Melkahka 9:1: “Maing Kaun, I pahn patohwan kapinga komwi sang nan kapehdi unsek; I pahn patohwan koasoia wiewia kapwuriamwei koaros me komw ketin wiadahr.”
23. Iaduwen ke kin mwekidki sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan, oh iaduwen ke kak sewese meteikan?
23 E soh konehng kitail en pil mwekidkihda kilang oh sukuhliki duwen sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan? Atail kin medemedewe duwen sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan soh pahn kamwekid kitail en koasoi ong aramas teikan duwen Koht, dahme E ketin wia, oh dahme E pahn wia ni ahnsou kohkohdo? Pasepeng en peidek pwukat me inenen sansal—kitail anahne “kalohki duwen sapwellime lingan ong tohn wehi kan, oh wiepen nin lime manaman akan en lohkohng aramas koaros.” (Melkahka 96:3-5) Ei, kitail kak kasalehda atail kalahnganki soahng kapwuriamwei kan me Koht ketin wiadahr ni atail kin ehukihong aramas teikan duwen dahme pein kitail sukuhliki duwen Koht. Edetehn irail me tikida nan sahpw ehu me sohte kin kamehlele me Koht kin wia Sounkapikpatail, sang ni atail kin kasalehda soangen madamadau me irail pil pahn kak kamehlele, oh wia koasoi kan me katapan mwein pahn kak sewese irail en esehla Koht. Ahpw, laud sang met, mwein met pahn kak kamwekid irail en men sukuhliki oh papah Ih me “kapikada mehkoaros,” iei Siohwa, me kin wia doadoahk kapwuriamwei kan.—Kaudiahl 4:11.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng Peidek Pwukat?
• Kaweid me ntingihdi nan pwuhken Sohp 37:14 kin kamwekid uhk en medemedewe duwen mehnia sapwellimen Koht doadoahk kan?
• Dahme ntingihdi nan pwuhken Sohp irelaud 37 oh 38 me pelien sains sohte kak kawehwehda ni unsek?
• Ia ahmw pepehm akan duwen sapwellimen Koht doadoahk kapwuriamwei kan, oh dahme met kin kamwekid uhk en wia?
[Kilel nan pali 7]
Ihs me katekatenge oh kolokol perehpen madau?
[Kilel nan pali 7]
Ihs me mwemweitla ni wasa kaselel kan koaros nan sampah me Koht ketin kapikadahr?