Lahn Siohwa Oh Kapwaiada Sapwellime Kosonned Akan
“Lemmwiki Koht, oh kapwaiada sapwellime mahsen, pwehki ih kahrepe wet me aramas kepikipikihda.”—EKLESIASDES 12:13.
1, 2. (a) Iaduwen irairen masak pahn kak wia mehn perepe ieu ong paliwaritail? (b) Dahme kahrehda pahpa oh nohno loalokong kan kin nantihong sewese neirail seri kan en doadoahngki irairen masak me konehng?
LEONARDO da Vinci koasoia met, “Irairen kommwad kin kahrehong aramas akan en lelong keper kan, ahpw irairen masak kin kak doareirailla.” Kommwad ni soh konehng kin karotongala madamadau en emen en dehr kilang irair akan me keper, ahpw irair en masak kin katamankin ih en kanahieng. Karasepe ieu, ma kitail kesihnen wasa ieu me ile oh kilangdihla pah pwen kilang ia uwen ile, pali laud en kitail pahn pweiehksang wasao. Eri, e kin duwehte irairen lahn Koht, irair wet kin kahrehong emen en ahneki nanpwungmwahu rehn Koht, nin duwen kitail sukuhlikier nan artikel en mwowe, oh e pil kin sewese kitail en dehr lelong kahpwal.
2 Ahpw, aramas akan anahne sukuhliki en masak soahng keper kan me kin wiawi nan atail ahnsou. Duwehte irail kisin seri kan, ma re saikinte wehwehki duwen keper kan en liohl de sihdosa tohto me kin tangatangseli nan kahnimw ehu, e pahn mengei ren lelong aksident.a Pahpa oh nohno loalokong kan kin nantihong en sewese neirail seri kan en doadoahngki irairen masak konehng kan, oh irail kin pwurpwureng padahkiong irail duwen soahngen keper pwukat. Pahpa oh nohno kan kin wehwehki me irairen masak wet pahn kak doarehla neirail seri kan.
3. Dahme kahrehda oh ni ahl dahieu me Siohwa kin padahkiong kitail duwen irair keper kan ni pali ngehn?
3 Siohwa pil kin ketin nsenohki kitail. Nin duwen Sahm limpoak men, e kin doadoahngki sapwellime Mahsen oh sapwellime pwihn sansal en padahkiong kitail iaduwen kitail kak ale kapai kan. (Aiseia 48:17) Prokram en kasukuhl wet me kin kohsang rehn Koht kin pil “pwurpwurehng” kaweidih kitail duwen lidip keper kan me pahn kak kaluwetala kitail ni pali ngehn oh kasukuhl wet kin sewese kitail en kaiahnehda kitail pwehn ahneki irairen masak ni konehng duwen keper pwukat. (2 Kronikel 36:15; 2 Piter 3:1) Erein poadopoad en aramas akan, aramas tohto pahn kakete sohte pwupwudi oh irail pahn kak liksang kapwal akan ma irail kin ‘kaiahneda mohngiongirail kan en lemmwiki [Koht] oh kapwaiada [sapwellime] kosonned akan ahnsou koaros.’ (Deuderonomi 5:29) Nan “ahnsou apwal ekei ni imwin rahn akan,” iaduwen kitail kak kaiahnehda mongiongitail kan en lemmwiki Koht oh liksang mehn keper kan ni pali ngehn?—2 Timoty 3:1.
Sohpeisang me Suwed
4. (a) Kristian akan anahne kaiahnehda nan loalarail soangen kailok dahieu? (b) Ia kupwuren Siohwa me pid tiahk samin kan? (Kilang footnote.)
4 Paipel kin kawehwehda me “wauneki Kauno wehwehki kailongki me suwed.” (Lepin Padahk 8:13) Ehu dictioneri en Paipel kin kawehwehda kailok me iei “pepehm ehu me kin wiawiong aramas ekei de soahng kei me kin uhwong oh tateki aramas emen oh me aramaso sohte men iang wia kise de pil ehuiong.” Eri, lahn Koht kin pil wehwehki me kitail pahn sang nan kapehditail kan en tateki soahng suwed akan koaros me Siohwa kin kalahdeki.b (Melkahka 97:10) Irairen lahn Koht kin kamwekid kitail en sohpeisang me suwed, duwehte masak kin kahrehong kitail en pweiek ma kitail mih nan wasa ile oh keper ehu. Nin duwen Paipel mahsanih, “Lemmwiki Siohwa kin kahrehong emen en sohpeisang me suwed.”—Lepin Padahk 16:6, New World Translation.
5. (a) Iaduwen kitail kak kakehlahda atail kin lahn Koht oh tateki me suwed? (b) Dahme poadopoad en wehin Israel kin padahkiong kitail duwen met?
5 Kitail kak kakehlahda atail lahn Koht oh kailongki me suwed sang ni atail pahn medemedewe duwen lipwen dihp kan. Paipel kin kamehlelehong kitail me kitail pahn dolungada dahme kitail kin padokedi—edetehn kitail kin padokedi nan mwetuwel en paliwere ineng en paliwar, de padokedi nan mwetuwel en ngehn. (Kalesia 6:7, 8) Ih kahrepe Siohwa kin ni sansal kawehwehdi imwilahn ahn emen pahn sapeikiong sapwellime kosonned akan oh kesehla kaudok mehlel. Ma Koht sohte pahn pere Wehin Israel me tikitik oh luwet, irail pahn mihla pahn manaman en mehn mparail wehi kehlail oh lemei kan. (Deuderonomi 28:15, 45-48) Imwilahn sapeik en mehn Israel akan kin ntingihdi ni oaretik nan Paipel “pwe en wia mehn karasaras ehu” ong kitail en kak sukuhliki oh kaiahnehda nan loalatail en lahn Koht.—1 Korint 10:11.
6. Ia ekei iren Paipel kan me kitail kak sukuhliki duwen lahn Koht? (Pil kilang footnote.)
6 Likin dahme wiawiong wehin Israel nin duwen wehi ehu, Paipel kin audaudki poadopoad en irail aramas akan me kin lohdi pahn irairen peirin, nenek, noarok, de aklapalap.c Ekei ohl pwukat kin papah Siohwa ni sounpar tohto, ahpw ni ahnsou ehu nan arail mour, arail lahn Koht luwetala, oh met kahrehong arail mour en imwila suwed. Doudouloale duwen iren Paipel pwukat pahn kak kakehlahda nan loalatail en dehr wiahda soangen sapwung pwukat. E pahn inenen kansensuwed ma kitail pahn lelong kahpwal ehu oh mwurin met tepida kapwaiada sapwellimen Koht kaweid! Ihme kahrehda, aramas tohto kin kamehlele me “sounpadahk” keieu mwahu iei en pein sukuhlikihsang kahpwal akan me pein irail kin lelong—keieu sang arail ineng suwed kan—ahpw met kaidehn “sounpadahk” me keieu mwahu ong kitail.—Melkahka 19:7.
7. Ihs me Siohwa kin luhke en pedolong nan sapwellime Tehnpaso (ni karasaras)?
7 Pil ehu kahrepe mwahu en kaiahnehda kitail en lahn Koht: pwehki kitail men pere atail nanpwungmwahu rehn Koht. Kitail sohte men kansensuwedihala Koht pwehki kitail kin kesempwaliki wiahla kompoakepahn Koht. Ihs me Koht kin kompoakepahki, ihs me e kin luhke en patohlong nan sapwellime Tehnpaso (ni karasaras)? Ihte aramas me kin “peikiong Koht ni mehkoaros oh kin wia me pwung ahnsou koaros.” (Melkahka 15:1, 2) Ma kitail kin kesempwaliki pwais kaselel wet en ahneki nanpwungmwahu rehn Sounkapikpatail, kitail pahn kanahieng oh nsenohki en peikiong Koht ni mehkoaros.
8. Iaduwen ekei mehn Israel akan ni mwehin Malakai kin mwamwahleki arail kin kompoakepahnki Koht?
8 E inenen kansensuwed pwe ekei mehn Israel akan ni mwehin Malakai kin mwamwahleki arail kompoakepahnki Koht. Irail sohte kin lahn oh kawahuwih Siohwa, ahpw re kin meirongki mahn soumwahu oh mahn mwoator akan pohn pei sarawio. Ahr sohte kin lahn Koht kin sansal ni ahr madamadau kan ong koasoandi en pwopwoud. Pwen kak pwoudiki lih pwulopwul kan, oh ni soh kahrepe mwahu, irail kin mweisang lih akan me irail pwoudikidahr ni ahr pwulopwul. Malakai padahkiong irail me Siohwa kin kalahdeki “mweipeseng en pwopwoud” oh ahr madamadau keper kan kahrehong irail en dohsang Koht. Iaduwen Koht pahn kak kupwurki arail meirong kan, pwe ni karasaras, pilen mas kan kin pwaindi pei sarawio—pilen mesen lih pwopwoud kan me sengisengki arail pwoud kan kesehla irail? Pwehki irail kin ni kommwad mwamwahleki sapwellime kosonned akan, met kin kamwekidada Siohwa en mahsanih ong irail: “A dahme kumwail sohte kin waunekiniehki?”—Malakai 1:6-8; 2:13-16.
9, 10. Iaduwen kitail kak kasalehda me kitail kin kesempwaliki atail kin kompoakepahnki Siohwa?
9 Pil nan rahnwet, Siohwa kin mahsanih nsensuwed me lih pwopwoud tohto iangahki neirail seri kan kin ahneki pwehki dihp laud me arail pwoud ohl oh arail pahpa wiahda, oh pil Siohwa kin mahsanih duwen nsensuwed me ohl pwopwoud tohto iangahki neirail seri kan kin ahneki pwehki dihp laud me arail pwoud lih oh arail nohno wiahda. Irair pwukat kin kansensuwedihala Ih. Ma emen wiahla kompoakepahn Koht, e pahn nantihong ahneki madamadau kan me pahrekiong sapwellimen Koht kupwur kan oh met wehwehki me e pahn wia uwen me e kak kakehlailih eh mour en pwopwoud, soikala madamadau en sampah wet me kin mwamwahleki inoun pwopwoud, oh “tangasang dipen nenek.”—1 Korint 6:18.
10 Nan atail mouren pwopwoud oh pil wiewia teikan nan atail mour, kitail anahne tateki dahme Siohwa kin kalahdeki oh pil kesempwaliki oh kalahnganki atail kak kompoakepahnki Koht pahn sewese kitail en ale sapwellimen Siohwa kupwurmwahu. Wahnpoaron Piter mahsanih: “Met I wehwehkidahr me Koht sohte ketin lipilipilki aramas. E kin ketin kupwurperenki mehmen me kin lemmwiki, oh pil wiewia me pwung; sohte lipilipil ih soangen aramas dah.” (Wiewia 10:34, 35) Mehn kahlemeng mwahu tohto mih nan Pwuhk Sarawi me kin kasalehda iaduwen lahn Koht kin kamwekidada aramas pwukat en wia dahme pwung mendahki irail kin lelong kahpwal akan.
Aramas Silimen me Lahn Koht
11. Pahn soangen irair dahieu me Koht mahsanih me Eipraam kin “lahn Koht”?
11 Mie ohl emen nan Paipel me Siohwa pein mahsanih me E kin ketin kompoakepahnki ohl menet—iei Eipraam. (Aiseia 41:8) Ahn Eipraam ah lahn Koht lelohng kasongpe ahnsou me Koht ketin padahkiong ih en meirongki nah pwutak iehros, Aisek, oh Koht wiahda sapwellime inou me kadaudok en Eipraam pahn wiahla wehi kehlail ehu sang rehn kadaudok en pwutak menet. (Senesis 12:2, 3; 17:19) Iaduwen—“kompoakepahn Siohwa” menet pahn kak powehdi kasongosong apwal wet? (Seims 2:23) Ni ahnsou me Eipraam ale nah naip pwehn kemehla Aisek, sapwellimen Siohwa tohnleng ahpw mahsanih: “Ke dehr sair pwutaken, de wiahiong mehkot. I dehdehkiher uwen omw [kin lahn] Koht, pwehki omw sohte kahng meirongkihong ie noumw pwutak iehrosen.”—Senesis 22:10-12.
12. Dahme kamwekid Eipraam en lahn Koht, oh iaduwen kitail pil kak kahlemengih ih?
12 Mendahki me Eipraam kasalehdahr mwowe me e kin lahn Siohwa, ahpw, ahnsou me e pahn meirongki Aisek—e kasansalehda ni ahl tohrohr uwen kehlail e kin lahn Siohwa. Pwehki e men kapwaiada kupwuren Koht ni eh kaunopada en meirongki Aisek, eh wiewia wet kin kasalehda me e kin mwekidkihda laudsang ihte peik ni wahu. Eipraam kin mwekidki eh kin likih ni unsek Seme nanleng me E pahn ketin kapwaiada sapwellime inou en kaiasada Aisek. Nin duwen Pohl ntingihdi, Eipraam “uhdahn [kamehlele] me Koht pahn uhdahn ketin kapwaiada audepen sapwellime inou.” (Rom 4:16-21) Kitail kin kaunopada en wia kupwuren Koht mendahki kitail anahne tohnmeteiki atail ahnsou oh mour? Kitail kin likih ni unsek me soangen peik wet pahn wahdohng kitail pai soutuk kan, oh kamehlele me Siohwa “kin ketin katingih irail kan me kin raparapahki”? (Ipru 11:6) Met iei lahn Koht ni mehlel.—Melkahka 115:11.
13. Dahme kahrehda Sosep kak ni pwung en kawehwehda pein ih nin duwen emen ohl me kin ‘lemmwiki Koht mehlel’?
13 Ni ahnsouwet, kitail kak kasawihada pil ehu mehn kahlemeng mwahu me pid emen me kin lahn Koht—iei Sosep. Nin duwen emen ladu nan imwin Podipar, rahn koaros Sosep kin lelong kasongosong en wia dipen kamwahl. Pwe rahn koaros ni e kin wia eh doadoahk nan ihmwo, e anahne keid limwahn en ah soumas eh pwoud, oh liho kin ngidingidki kasongosonge Sosep. Ehu rahn, liho “koledi en Sosep likowo,” ahpw e “uhdahte tangasang, tangeila liki.” Dahme kamwekidada ih en mwadangete soikala me suwed? Ni sansal, keieu, pwehki e kin lahn Koht, e kin inengieng en dehr “wiahda soangen sapwung laud wet, oh dipikihda mwohn Koht.” (Senesis 39:7-12) Ihme kahrehda Sosep kak kawehwehda ong mehteikan me ih emen ohl me kin ‘lemmwiki Koht mehlel.’—Senesis 42:18.
14. Iaduwen mahk kalahngan me Sosep kasalehda kin kasalehda me ni mehlel e kin lahn Koht?
14 Sounpar tohto mwuri, Sosep tuhwong rie pwutak kan me irail ni ahnsou mahs, ni lemei netikihla ih pwehn wiahla lidu men. E kakete isaneki ahr kin duhpekla oh dupuk ong irail pwehki suwed me re wia ong ih. Ahpw, wia tiahk lemei ong aramas teikan sohte kin kasalehda me kitail kin lahn Koht. (Lipai 25:43) Ihme kahrehda, ni ahnsou me Sosep kilangada me madamadau en rie pwutak kan wekila, e kasalehda mahk ohng irail. Eri, duwehte Sosep, atail kin lahn Koht pil pahn kamwekid kitail en mweidohng atail mwahu en powehdi me suwed, oh pil sewese kitail en dehr lohdi pahn kasongosong kan.—Senesis 45:1-11; Melkahka 130:3, 4; Rom 12:17-21.
15. Dahme kahrehda wiewia kan en Sohp kin kaperenda Siohwa?
15 Sohp pil kin wia mehn kahlemeng mwahu ong emen me kin lahn Koht. Siohwa mahsanihong Tepilo: “Ia duwe, ke kilangehr Sohp, ei laduwo? Pwe sohte aramas nin sampah me loalopwoat oh mwahu duwehte ih. E kin lahn Koht oh sohte wiahda me suwed.” (Sohp 1:8, NW) Ni erein sounpar tohto, tiahk mwahu me Sohp kin kasalehda kin kaperenda Seme nanleng. Sohp kin lahn Koht pwehki e ese me met me konehng oh ahl me keieu mwahu en mour. Sohp koasoia, “Kilang! Lemmwiki Siohwa kin wia elen erpit, pwe kumwail en dehdehki, kumwail uhdahn pahn sohpeisang me suwed.” (Sohp 28:28) Nin duwen emen ohl pwopwoud, Sohp sohte kin ni ahl me sohte konehng en koasoiong lih pwulopwul kan, oh e pil sohte kin koasoanehdi nan kapehde en wiahda dipen kamwahl. Edetehn ih emen ohl kepwehpwe, e kahng en liki dipwisou en sampah, oh e pil kin liksang soangen dikedik en eni kan koaros.—Sohp 31:1, 9-11, 24-28.
16. (a) Ni ahl dah kei me Sohp doadoangki limpoak-kadek? (b) Iaduwen Sohp kasalehda me e kin ni ahnsou koaros kasalehda mahk?
16 Lahn Koht kin wehwehki en wia dahme mwahu oh sohpeisang me suwed. Ihme kahrehda, Sohp kin nsenohki irail me maskun kan, nehtuk kan, oh semwehmwe kan. (Lipai 19:14; Sohp 29:15, 16) Sohp kin wehwehki me “mehmen me sohte kin kasalehda limpoak-kadek ong ienge kan, e pil sohte pahn lemmwiki Koht.” (Sohp 6:14) Ma kitail sohte mahk ong meteikan de kitail kin kouimwintihti, mehpwukat pil wehwehki me kitail sohte men kasalehda limpoak-kadek ong meteikan. Koht kaweidkin Sohp en kapakapki ienge ohl silimeno me kansensuwedih ih. (Sohp 42:7-10) Eri, kitail pil kak mahk ohng iengatail pwoson akan ma re kansensuwedih kitail? Ni mehlel, en kapakapki emen me kansensuwedih kitail pahn kak sewese kitail en dehr kouimwintihti oh kailongki ih. Kapai kan me Sohp paiekihda pwehki eh kin lahn Koht kin kihong kitail koapworopwor duwen ‘soahng mwahu kan me [Siohwa] ketin nekinekidohng irail me kin wauneki Ih.’—Melkahka 31:19; Seims 5:11.
Lahn Koht de Masak Aramas
17. Dahme masak aramas pahn kak wiaiong kitail, ahpw dahme kahrehda aramas akan me kin ahneki soangen masak wet kin kilang ong ni ahnsouwet te?
17 Lahn Koht kak kamwekid kitail en wia dahme pwung, ahpw masak aramas pahn kak kauwehla atail pwoson. Ihme kahrehda, ni ahnsou me Sises kangoange sapwellime wahnpoaron kan en ngoangki wiahla sounkalohk en Rongamwahu e mahsanih: “Kumwail dehr masak irail kan me kin kemehla paliwar, re ahpw sohte kak kemehla [mour]; a kumwail masak Koht me kak ketin kemehla mour oh paliwar nan Gehenna.” (Madiu 10:28, NW) Sises kawehwehda me irail akan me kin masak aramas iei aramas akan me kin kilangwongete mehn ahnsouwet, pwe aramas sohte kak kauwehla atail koapworopwor ong ni ahnsou kohkohdo. Oh pil, kitail kin lahn Koht pwehki kitail kin wehwehki me sapwellime manaman me kehlail sang wehi koaros. (Aiseia 40:15) Duwehte Eipraam kitail kin likih ni unsek sapwellimen Siohwa manaman en kaiasada sapwellime ladu lelepek kan. (Kaudiahl 2:10) Ihme kahrehda kitail kak ni likilik ndahki met: “Ma Koht pahn ketin uhpalihkin kitail, ihs me pahn pelian kitail?”—Rom 8:31.
18. Ni ahl dahieu me Siohwa kin ketin katingih irail akan me kin lemmwiki ih?
18 Mehnda ma mie me kin uhwong kitail sang kisehn atail peneinei de mie me kin lemeiong kitail nan sukuhl, kitail kak kamehlele me “lemmwiki Siohwa kin kahrehiong aramas emen oh eh peneinei ar pahn koapworopwor oh saledek sang apwal.” (Lepin Padahk 14:26, NW) Kitail kak kapakapki Koht sawas en kakehle kitail oh likih me E pahn ketin karonge atail pekipek kan. (Melkahka 145:19) Siohwa sohte kin likidmeliala irail akan me kin lemmwiki ih. E ketin doadoahngki sapwellime soukohp Malakai pwehn kamehlelehiong kitail met: “Eri, aramas akan me kin lemmwiki Koht ahpw koasoakoasoiapene nanpwungarail, oh Kauno ketin karonge oh kupwure duwen me re koasoia. Mwohn silangi, e ntingdier nan pwuhk ehu duwen irail kan me lemmwiki oh wauneki Kauno.”—Malakai 3:16.
19. Soahngen masak dah kei pahn sohlahr mie, ahpw soangen masak dahieu pahn mihmi kohkohlahte?
19 Ni ahnsou keren, aramas koaros nan sampah pahn kaudokiong Siohwa oh solahr pahn masak aramas teikan. (Aiseia 11:9) Masak duhpek, soumwahu, irail me kauwehla kosonned kan, oh mahwen pahn solahr wiawi. Ahpw, irair en lahn Koht pahn mihmihte ni ahnsou kohkohlahte nin duwen sapwellime ladu lelepek kan me kin mihmi nanleng oh nin sampah pahn pousehlahte lahn Koht, peik oh kawahuwih Ih. (Kaudiahl 15:4) Ahpw, mendahki soahng pwukat saikinte wiawi, kitail en tamataman oh kaloalehla kaweid sang Koht me Solomon ntingihdi: “Dehr peirinki aramas dipan akan; lemmwiki Kauno [“Siohwa,” NW] en kin ieiang uhk nan omw mour. Pwe ma iei, ke pahn paiamwahu nan omw mour me kohkohdo.”—Lepin Padahk 23:17, 18.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Ekei aramas laud kan sohlahr kin masak keper kan nan arail wasahn doadoahk, edetehn irail kin kalapw doadoahngki misihn keper kan. Ni ahnsou peidek wet kohwong daiksang koahiek emen, ong dahme kahrehda ehu sendin peh en daiksang tohto lopwukasang, e sapengki: “Pwehki irail sohlahr kin masak rasaras liohl kan.”
b Siohwa kin sapwellimaniki soangen kailok wet. Karasepe ieu, Episos 4:29, NW, kin kawehwehdi lokaia samin kan nin duwen “lokaia kan me mat.” Lepin lokaia “mat” ni lokaiahn Krihk kin wehwehki wahn tuhke, mwahmw, de uduk me ohla. Soangen lepin lokaia wet kin ni sansal kawehwehda duwen soangen kailok me kitail anahne ahneki ong lokaia lemei de lokaia samin kan. Eri, Pwuhk Sarawi kin kalapw karasaiong dikedik en eni kan ong “pwise.” (Deuderonomi 29:17; Esekiel 6:9) Atail kin kasautki pwise kin sewese kitail en wehwehki duwen sapwellimen Koht pepehm kan ni eh kin kalahdeki kaudok en dikedik en eni kan koaros.
c Tehk iren Paipel kan duwen Kain (Senesis 4:3-12); Depit (2 Samuel 11:2–12:14); Keasi (2 Nanmwarki 5:20-27); oh Usaia (2 Kronikel 26:16-21).
Ke Tamanda?
• Iaduwen kitail kak tateki me suwed?
• Iaduwen ekei mehn Israel akan ni mwehin Malakai kin mwamwahleki ahr kin kompoakepahnki Siohwa?
• Dahme kitail kak sukuhliki sang Eipraam, Sosep, oh Sohp duwen lahn Koht?
• Soangen masak dahieu sohte pahn sohrala, oh dahme kahrehda?
[Kilel nan Pali 25]
Pahpa oh nohno loalokong kan kin nantihong padahkiong neirail seri kan en doadoahngki irair en masak me konehng
[Kilel nan Pali 26]
Masak kin kahrehong kitail en sohpeisang soahng keper kan, duwehte lahn Koht kin kahrehong kitail en sohpeisang me suwed
[Kilel nan Pali 29]
Sohp kin kolokolte eh kin lahn Koht mendahki e lelong kahpwal sang kompoakepah likamw silimen
[Credit Line]
Sang kawehwehn en Paipel Vulgata Latina, 1795