Sohpoupali En Kristian Akan Nan Imwin Rahn Akan
“Duwehte ngehi me kaidehn kisehn sampah, pil ih duwen irail, kaidehn irail kisehn sampah.”—SOHN 17:16.
1, 2. Dahme Sises mahsanih duwen sapwellime tohnpadahk ko me kin pid irail oh sampah, oh sapwellime mahsen kan kin kahrehda mehnia peidek akan en wiawi?
NI kaimwiseklahn pwong en eh mour nin sampah nin duwen aramas unsek men, Sises ketin wiahda kapakap reirei ehu oh sapwellime tohnpadahk kan kin wie rongorong. Nan sapwellime kapakap, e mahsanih duwen mehkot me pahn kawehwehda duwen mour en Kristian mehlel akan koaros. E mahsanih duwen sapwellime tohnpadahk kan: “I kihongirailehr sapwellimomwi mahsen, oh sampah kailongkiniraillahr pwehki irail kaidehn kisehn sampah. I sohte peki rehmwi pwe komwi en ketikinirailsang nin sampah, ahpw pwe komwi en ketin perehsang irail Me Suwedo. Duwehte ngehi me kaidehn kisehn sampah, pil ih duwen irail, kaidehn irail kisehn sampah.”—Sohn 17:14-16.
2 Pak riau, Sises mahsanih me sapwellime tohnpadahk kan sohte pahn kisehn sampah. Oh pil arail kin tohrohrsang sampah pahn kahrehong apwal en wiawi—sampah pahn kailongkinirailla. Ahpw, Kristian akan sohte anahne masak; pwe Siohwa pahn ketin sinsile irail. (Lepin Padahk 18:10; Madiu 24:9, 13) Ni atail kin medemedewe mahsen kan en Sises, kitail kak wia peidek pwukat: ‘Dahme kahrehda Kristian mehlel akan kaidehn kisehn sampah? Ia wehwehn kaidehn kisehn sampah? Ma sampah wet pahn kailongki irail Kristian akan, iaduwen irail pahn kilangwong sampah? Oh keieu, iaduwen irail kin kilangwong wehi kan en sampah wet?’ Pasepengpen peidek pwukat kin poahsoankihda iren Pwuhk Sarawi kan oh kin kesempwal pwehki e kin dokedoke mour en emenemen kitail koaros.
“Kitail Kisehn Koht”
3. (a) Dahme kin sewese kitail en katohrosang sampah wet? (b) Dahme kin kadehdehda me sampah wet kin “mih nan manaman en Me Suwedo”?
3 Ehu kahrepe kitail sohte kin kisehn sampah, pwehki kitail kin karanih Siohwa. Wahnpoaron Sohn ntingihdi: “Kitail ese me kitail kisehn Koht, mehnda ma sampah unsek mi pahn manaman en Me Suwedo.” (1 Sohn 5:19) Mahsen kan en Sohn me kin pid duwen sampah me inenen mehlel. Mahwen, mwersuwed, tiahk lemei, idihd, likamw, oh dipen nenek kin wia tohtohla nan rahnpwukat oh met kin kasansalehda me kaidehn Koht ahpw Sehdan kin wiahda met. (Sohn 12:31; 2 Korint 4:4; Episos 6:12) Ni ahnsou me aramas emen pahn wiahla Sounkadehdehn Siohwa men, e sohte pahn wia de pwungki soangen wiewia sapwung pwukat, oh met kin kahreong ih en tohrohrsang sampah wet.—Rom 12:2; 13:12-14; 1 Korint 6:9-11; 1 Sohn 3:10-12.
4. Ni ahl dah kei kitail kin kasalehda me kitail kin kisehn Koht?
4 Sohn kawehwehda me Kristian akan kin weksang sampah wet, pwe irail kin wia “kisehn Koht.” Aramas koaros me kin inoukihong Siohwa arail mour kin wiahla sapwellime kan. Wahnpoaron Pohl mahsanih: “Pwe ni atail kin momour, eri, kitail kin momour pwehki [Siohwa]; oh ni atail kin mehla, eri, kitail kin mehla pwehki [Siohwa].” (Rom 14:8; Melkahka 116:15) Pwehki kitail kin kisehn Koht, kitail kin lelepek unsek ong Ih. (Eksodus 20:4-6) Eri, Kristian mehlel emen sohte pahn mour unsek ong sampah wet. Oh edetehn e pahn kasalehda wahu ong pilaik en wehi, e sohte pahn kaudokiong irail, sohte lipilipil sang ni arail wiewia kan de sang nan arail mohngiong kan. E sohte kin kaudokiong aramas ndand kan en mwadong kan de aramas ndand teikan nan ahnsouwet. Ni mehlel, e kin wauneki pilipil en aramas teikan en wia pein nsenarail kan, ahpw e kin kaudokiong Sounkapikada kelepwte. (Madiu 4:10; Kaudiahl 19:10) Met kin pil kahrehong ih en tohrohrsang sampah wet.
“Ei Wehi Kaidehn Kisehn Sampah wet”
5, 6. Iaduwen uhpaiong Wehin Koht kin kahrehong kitail en tohrohrsang sampah wet?
5 Kristian akan kin idawehnla Sises Krais oh irail kin wiahla tohn Wehin Koht, kahrehda irail kaidehn kisehn sampah wet. Ni ahnsou me Sises kopwung mwohn Pontius Pailet, e mahsanih: “Ei wehi, kaidehn kisehn sampah wet. A ma ei wehi kisehn sampah wet, ei tungoal papah kan pahn peikin ie, pwe emen de pangielahng rehn mehn Suhs akan. Ahpw soh! Ei wehi kaidehn kisehn wasaht.” (Sohn 18:36) Wehio pahn kawahuwih mwaren Siohwa, utungada sapwellime kaunda, oh kupwure pahn wiawi nin sampah duwehte nanleng. (Madiu 6:9, 10) Erein ahnsou me Sises kin wia sapwellime doadoahk en kalohk, e kin kalohki duwen Rongamwahu en Wehin Koht, oh e kohpadahr me sapwellime tohnpadahk kan pahn kalohkiseli Rongamwahu wet lao lel ni imwin koasondi wet. (Madiu 4:23; 24:14) Nan pahr 1914 kokohp en Kaudiahl 11:15 pweidaher: “Atail Kaun oh sapwellime [Krais] uhd sapwellimankiher manaman en kaunda sampah ahnsou wet, oh e pahn ketin kaunda erein dih koaros kohkohlahte.” Ni ahnsou keren, Wehin nanleng wet pahn kelepw kaunda pohn aramas akan. (Daniel 2:44) Ehu ahnsou, kaun akan en sampah wet pahn anahne pohnese manaman en Wehi wet.—Melkahka 2:6-12.
6 Kristian mehlel akan nan rahnwet kin wiahla tohn Wehin Koht akan, oh irail kin kapwaiada sapwellimen Sises kaweid en ‘rapahki mahs Wehin Koht oh dahme e kin ketin kupwurki.’ (Madiu 6:33) Met sohte kin wehwehki me irail wiahla aramas salelepek kan ong wehi me irail kin koasoanla, ahpw irail kin ni pali ngehn tohrohrsang sampah wet. Duwehte nan keieun senturi, doadoahk me keieu kesempwal en Kristian akan nan rahnwet, iei ‘kadehde mwahu ong aramas teikan duwen Wehin Koht.’ (Wiewia 28:23) Sohte koperment en aramas ehu kin ahneki pwung en kerempwa doadoahk wet me kin kohsang rehn Koht.
7. Dahme kahrehda Kristian mehlel akan kin sohpoupali, oh iaduwen irail kin kasalehda met?
7 Pwehki irail kin kisehn Siohwa oh idawehnla Sises oh wiahla towe kan en Wehin Koht, Sounkadehdehn Siohwa kan kin kolokolete arail sohpoupali ni ahnsou me mie kahpwal akan nanpwungen wehi kan nan senturi 20 oh 21. Irail sohte kin uhki ehu pali, de doadoahngki dipwisou en mahwen kan, oh irail pil sohte kin kihda likamw akan pwen uhwong koperment kan oh soahng pwukat. Irail kin ahneki pwoson kehlail edetehn uhwong laud kohwong irail, oh re kin kapwaiada mouren kaweid kan me irail ndaiong Nazi kaun en Germany nan pahr 1934: “Kiht sohte men pid koasondi en politik kan, pwe se kin poadidiong Wehin Koht pahn Krais me wiahla Nanmwarki. Kiht sohte pahn kauwehla emen. Se pahn perenki en popohl oh wiaiong aramas koaros dahme mwahu.”
Meninkeder kan oh Sawasparail kan Ong Krais
8, 9. Rahnwet, iaduwen Sounkadehdehn Siohwa kan kin duwehte meninkeder kan oh sawasparail kan en Krais, oh ia mwomwen irail oh wehi kan?
8 Pohl kin kawehwehda me pein ih oh ienge Kristian me keidi kan kin wiahla “meninkeder en Krais kei oh pein Koht me kin ketin doadoahngki kitail.” (2 Korint 5:20; Episos 6:20) Sang nan pahr 1914, Kristian me keidi kan kak ni konehng wiahla meninkeder kan ong Wehin Koht, pwe irail iei “nein Koht akan.” (Madiu 13:38; Pilipai 3:20; Kaudiahl 5:9, 10) Oh pil, Siohwa kin ketikihsang nanpwungen wehi kan “pokon kalaimwun ieu” en “sihpw teikan,” iei irail Kristian akan me kin ahneki koapworopwor en mih nin sampah wet, pwehn utungada nein Koht me keidi kan nan arail doadoahk nin duwen meninkeder kan. (Kaudiahl 7:9; Sohn 10:16) “Sihpw teikan” kak ahneki ahd wet “sawasparail kan” en Wehin Koht.
9 Meninkeder men oh sawasparail kan en Krais sohte kin iang wiewia kan en Wehio me irail kin papah. Duwehte irail Kristian akan kin sohpoupali, sohte kin iang pid politik kan en wehi kan nin sampah pwon. Irail sohte kin poupoarki ehu wehi de keinek, de pwihn en aramas ehu de pwihn en pisnes ehu. (Wiewia 10:34, 35) Ahpw, irail kin “wia mwahu ong aramas koaros.” (Kalesia 6:10) Sohpoupali en Sounkadehdehn Siohwa kan kin wehwehki me sohte emen kak kose me dene re uhwong arail padahk pwe dene irail uhpalikihda soangen keinek ehu de wehi ehu de pwihn en aramas ehu.
Sansalkihda Arail Limpoak
10. Ong Kristian emen, ia uwen kesempwal limpoak?
10 Patehng audepen parakrap en mwowe kan, Kristian akan kin soupoupali wiewia kan en sampah wet pwehki arail kin ehuwong Kristian teikan. Sises mahsanihiong sapwellime tohnpadahk kan: “Pwe ihme aramas koaros pahn esehki me kumwail nei tohnpadahk, ma kumwail pahn limpoakpene.” (Sohn 13:35) Limpoak nanpwungen pirien kan ni pali ngehn kin wia irair kesempwal ieu en wiahla emen Kristian. (1 Sohn 3:14) Duwehte e kin karanih Siohwa oh Sises, emen Kristian kin pil karanih Kristian teikan. Ahpw, e limpoak sohte kin ihte sansalong irail teikan me mih nan eh mwomwohdiso me e kin iang. Limpoak wet kin sansalong “pirien en sampah wet pwon.”—1 Piter 5:9, NW.
11. Iaduwen limpoak en Sounkadehdehn Siohwa kan kamwekidada arail tiahk ong nanpwungarail?
11 Rahnwet, Sounkadehdehn Siohwa kan kin kasalehda arail limpoak ong riarail kan ni pali ngehn oh arail wiewia kan kin kapwaiada mahsen en Aiseia 2:4: “Eri, re pahn wekidohng neirail kedlahs akan ong ni mehn deipwel, oh neirail ketieu kan ong ni naipokos. Sohte ehu wehi pahn pwurehng pelianda ehu wehi, de pil kaunopada nair sounpei kan ong mahwen.” Kristian mehlel akan kin ale kaweid sang rehn Siohwa, en popohl rehn Koht oh popohlpene rehn aramas teikan. (Aiseia 54:13) Pwehki irail kin poakong Koht oh iengerail brother oh sister kan, re sohte kak ahneki madamadau ieu en mahweniong iengerail Kristian akan—de pil aramas teikan—me mih nan sahpw teikan. Arail popohl oh miniminpene iei irair kesempwal ieu ong arail kaudok, oh met kin kasansalehda me irail kin ni mehlel ahneki sapwellimen Koht ngehn sarawi. (Melkahka 133:1; Maika 2:12; Madiu 22:37-39; Kolose 3:14) Irail kin “nantihong kolokol popohl,” pwe irail ese me “Kauno kin ketin sinsile me pwung kan.”—Melkahka 34:14, 15.
Ia Madamadau kan en Kristian akan ong Sampah wet
12. Ia kupwuren Siohwa ong aramas akan nin sampah wet me Sounkadehdehn Siohwa kan kin alasang, oh iaduwen re kin wia met?
12 Siohwa ketin wia kadeik kehlail ong sampah wet, ahpw e saikinte kadeikada aramas koaros nin sampah. E pahn ketin doadoahngki Sises ni sapwellime ahnsou en kadeikada aramas akan. (Melkahka 67:3, 4; Madiu 25:31-46; 2 Piter 3:10) Ahpw, ni ahnsouwet e kin kasalehda limpoak mwuledek ong aramas akan. E pil ketikihda sapwellime Iehros pwe aramas koaros pahn kak ale mour soutuk. (Sohn 3:16) Nin duwen Kristian akan, kitail kin alasang sapwellimen Koht limpoak ni atail pahn padahkiong aramas teikan duwen sapwellimen Koht koasoandi kan ong komourala, mendahki aramas akan kin kalapw soikala kitail.
13. Iaduwen kitail anahne kilangwong kaun en koperment kan?
13 Iaduwen kitail anahne kilangwong kaun akan en sampah wet? Pohl sapengla peidek wet ni e ntingihdi met: “Aramas koaros uhdahn pahn peikiong wehi kan; pwe Koht, iei ih me kin ketikihong wehi kan arail pwung (ahpw mie irepen arail kaunda), oh ih me pil ketikihongehr pwungen wehi kan nin sampah.” (Rom 13:1, 2) Aramas akan kin ahneki pwukoa kan “ahpw mie irepen arail kaunda” (kak laudsang de tikitiksang aramas teikan, ahpw ahnsou koaros irail kin tikitik sang Siohwa) pwehki Wasa Lapalapie kin ketin mweidong irail en kaunda. Kristian emen kin uhpaiong kaun akan en koperment kan pwehki met ehu irair en peikiong Siohwa. Ahpw iaduwen ma sapwellimen Koht kosonned akan oh kosonned akan en koperment en aramas akan kin uhpene?
Sapwellimen Koht Kosonnedo oh Ahn Sihsar Kosonnedo
14, 15. (a) Ni ahl dahieu me Daniel liksang kahpwal ieu me kin pid peik? (b) Ni ahnsou mehn Ipru silimeno sohte kak liksang kahpwal ieu me kin pid peik, dahme irail wia?
14 Daniel oh ienge silimen oko kin wiahda kahlemeng mwahu ieu ong iaduwen kitail kak ni toupahrek peikiong koperment en aramas akan oh peikiong sapwellimen Koht kosonned akan. Ni ahnsou me irail mehn Ipru me pwulopwul pahmeno kalipilipala Papilon, irail kin peikiong kosonned akan en sahpwo oh irail me mwadang pilipilda ong alehdi kaiahn tohrohr ieu. Daniel, ni e wehwehki me kaiahn wet pahn kakete uhwong sapwellimen Siohwa Kosonnedo, e koasoiong kaun emen me kin apwapwalih irail duwen irewet. Imwila met, koasoandi tohrohr kei wiawihda pwen dehr kauwehla nsenmwakelekel kan en mehn Ipru pahmen ko. (Daniel 1:8-17) Sounkadehdehn Siohwa kan kin idawehn mehn kahlemeng mwahu en Daniel ni ahnsou me irail kin ni kadek kawehwe ong kaun akan duwen irair kesempwal kan pwehn dehr lelohng kahpwal akan.
15 Ahpw, ehu ahnsou mwurin met, irair ehu pwarada me irail lelohng me pid arail peikiong kaun en wehi de soh. Nanmwarki en mehn Papilon wiahda lapalahn takai sansal nan patapat en Dura oh koasoanehdi ong sapwellime lapalap akan, iangahki kaunen kousapw koaros, en pokonpene ni kasarawio. Eri, mwowe sang met, kompoakepahn Daniel silimeno me idihda en wiahla kaun akan en wehi kan nan Papilon, eri kosonned wet kin dokedoke irail. Ni ahnsou me kasarawio pahn wiawi, koaros me pokonpene pahn anahne poaridi oh pwongih sansalo. Ahpw, mehn Ipru kan ese me met pahn uhwong sapwellimen Koht kosonnedo. (Deuderonomi 5:8-10) Eri, ni ahnsou me aramas koaros poaridi, irail kesihnendahte. Pwehki irail sapeikiong kosonned en nanmwarkio, irail wehwehki me irail pahn lelohng mehla kamasepwehk ieu, ahpw irail pitsang pwehki manaman sang rehn Koht; ahpw e sansal me irail pilada en mehla sang arail pahn sapeikiong Siohwa.—Daniel 2:49–3:29.
16, 17. Dahme wahnpoaron akan wia ni ahnsou aramas akan padahkiong irail en uhdi sang arail doadoahk en kalohk, oh dahme kahrehda?
16 Nan keieun senturi, kaun en mehn Suhs akan nan Serusalem pangoak wahnpoaron kan en Sises Krais en uhdi sang arail kalohkiseli mwaren Sises. Dahme irail wia? Sises kehkehlikiong irail en katohnpadahk nan wehi kan koaros, oh met pahn pil pid Sudea. E pil padahkiong irail en wiahla sapwellime sounkadehde kan nan Serusalem oh pil nan sampah pwon. (Madiu 28:19, 20; Wiewia 1:8) Wahnpoaron oko ese me sapwellimen Sises kosonned akan kin padahkiong irail dahme Koht kin ketin kupwurki irail en wia. (Sohn 5:30; 8:28) Ihme kahrehda irail nda met: “Se uhdahn pahn peikiong Koht, a kaidehn aramas.”—Wiewia 4:19, 20; 5:29.
17 Wahnpoaron ako sohte kin uhwong kaun akan. (Lepin Padahk 24:21) Ahpw, ni ahnsou me kaun akan kin padahkiong irail en dehr wia kupwuren Koht, irail mahsanih, ‘Se uhdahn pahn peikiong Koht, a kaidehn aramas.’ Sises mahsanih me kitail anahne “kihong Sihsar me uhdahn en Sihsar, a ong Koht me uhdahn sapwellimen Koht.” (Mark 12:17) Ma kitail pahn sapeikiong sapwellimen Koht kosonned pwehki aramas emen pahn padahkiong kitail en wia met, kitail kin kihong aramas dahme uhdahn sapwellimen Koht. Eri, kitail kin kihong Sihsar me uhdahn en Sihsar, ahpw kitail kin pohnese duwen sapwellimen Siohwa manaman me keieu ileile. Ih me Kaunepen Lahng oh Sampah, Sounkapikada, Utupen manaman.—Kaudiahl 4:11.
Kitail Pahn Kesihnenda Teng
18, 19. Mehn kahlemeng dahieu me riatail brother oh sister kan wia, oh iaduwen kitail kak alasang irail?
18 Ni ahnsouwet, kitail kin kalahnganki me pali laud en koperment kan kin wehwehki duwen sohpoupali en Sounkadehdehn Siohwa kan. Ahpw nan ekei sahpw, Sounkadehde kan kin lelohng kalokolok laud. Nan erein senturi 20 oh leledohng nan atail ahnsou, ekei riatail brother oh sister kan inenen nannanti ong ni pali ngehn irail kin peipeiki “pei mwahu en pwoson.”—1 Timoty 6:12.
19 Iaduwen kitail kak kesinenda teng duwehte irail? Keieu, tamanda me kitail anahne kasikasik aramas akan me pahn uhwong kitail. Kitail en dehr pwunod de pwuriamweikihla ma kitail pahn lelong kahpwal pwukat. Pohl padahkiong Timoty: “Aramas koaros me men ahneki mour mwahu ni arail pahn miniminiong Krais Sises, re pahn ale kamakam.” (2 Timoty 3:12; 1 Piter 4:12) Nan sampah ieu me Sehdan kin wia kakaun, iaduwen kitail soh pahn lelong uhwong kan? (Kaudiahl 12:17) Nin duwen kitail pahn lelepek, ahnsou koaros pahn mie ekei aramas me kin pwuriamweikilahr oh re ahpw kin lahlahwe [kitail].’—1 Piter 4:4.
20. Kataman duwen ire mehlel dah kei kin kangoange kitail?
20 Keriau, kitail kin kamehlele me Siohwa oh sapwellime tohnleng kan pahn sewese kitail. Nin duwen Elisa en mahs mahsanih, “pwe iangata kan tohtohsang irail.” (2 Nanmwarki 6:16; Melkahka 34:7) Ele mwein Siohwa kin kupwurki en mweidong aramas akan me kin uhwong kitail en wiawi ni ahnsou ehu. Ahpw, e pahn ahnsou koaros ketikihong kitail kehl me pahn sewese kitail en dadaurete. (Aiseia 41:9, 10) Ekei aramas kamakamala, ahpw met sohte kin kamasak kitailla. Sises mahsanih: “Kumwail dehr masak irail kan me kin kemehla paliwar, re ahpw sohte kak kemehla soul; a kumwail masak Koht me kak ketin kemehla paliwar oh soul oh kesepwekelahng ira koaros nan Gehenna.” (Madiu 10:16-23, 28, NW) Kitail kin duwehte “mehn keiru kei” nan koasoandi wet. Kitail kin doadoahngki atail ahnsou en “lelohng ni mouro me uhdahn mehlel,” mour soutuk nan sapwellimen Koht sampah kapw. (1 Piter 2:11; 1 Timoty 6:19) Sohte aramas emen pahn kak kihsang rehtail kating wet ma kitail pahn kolokolte atail lelepek ong Koht.
21. Dahme kitail anahne ni ahnsou koaros tamataman?
21 Ihme kahrehda, kitail en tamanda uwen kesempwal atail nanpwung mwahu rehn Siohwa Koht. Ahnsou koaros kitail en kalahnganki kapai kan en wiahla tohnpadahk kan en Krais oh sapwellime towe kan en Wehio. Kitail sang nan mongiongitail unsek en poakong riatail kan koaros, oh perenkihda ahnsou koaros limpoak me irail kin kasalehiong kitail. Ahpw, keieu kesempwal, kitail en kapwaiada mahsen kan en sounmelkakao: “Likih Kauno! Ahneki pwoson, dehr nan kapehd tikitikla.” (Melkahka 27:14; Aiseia 54:17) Eri, kitail iangahki Kristian tohto mwohtail pahn kesinenda teng oh pwoson kehlail—Kristian lelepek sohpoupalih kan me sohte kin kisehn sampah wet.
Ke Kak Kawehwehda?
• Pwehki kitail kin karanih Siohwa, iaduwen kitail pahn tohrohrsang sampah wet?
• Nin duwen tohn Wehin Koht akan, iaduwen kitail kin soupoupalih nan sampah wet?
• Pwehki atail limpoak ong riatail kan, ni ahl dah kei kitail pahn tohrohrsang sampah wet?
[Kilel nan Pali 25]
Ia mwomwen kitail oh sampah wet pwehki kitail kin uhpaiong Wehin Koht?
[Kilel nan Pali 26]
Emen Hutu oh emen Tutsi kin ni pereperen doadoahkpene
[Kilel nan Pali 27]
Kristian brother kan en Mehn Suhs oh mehn Arab
[Kilel nan Pali 27]
Kristian akan en mehn Serbian, Bosnian, oh Croatian kin ni peren miniminpene
[Kilel nan Pali 28]
Dahme pwung kitail en wia ni ahnsou kaun akan kin padahkiong kitail en kawehla sapwellimen Koht kosonned akan?