Kalohki Mahsen en Koht ni Eimah
“Kohwei, wia kokohp ong sapwellime aramas akan.”—EIMWOS 7:15, New World Translation.
1, 2. Ihs Eimwos, oh dahme Paipel kasalehda duwen ih?
AHNSOU me e wie kalkalohk, emen sapwellimen Siohwa ladu tuhwong samworo men. Samworo ahpw weriwer ndaiong ih: ‘Ke dehr kalohk! Kohkohwei sang wasaht!’ Dahme ladu menet wia? E dukiong met, de e wonlahte mwowe oh padapadahki Mahsen en Koht ni eimah? Ke kak diarada dahme wiawi pwe ladu menet ntingihdi duwen met nan pwuhk ehu me wa ede. Met iei pwuhken Paipel Eimwos. Ahpw, mwohn atail kilang mahs dahme wiawi ahnsou me ladu menet tuhwong samworo, kitail tehkpene mahs duwen ihs Eimwos.
2 Ihs Eimwos? Iahd oh iawasa e kin mih ie? Pasapengpen peidek pwukat dierek nan Eimwos 1:1, wasa me kitail wadek: “Met iei mahsen en Eimwos, silepen sihpw men sang kisin kahnimw Tekoa. Koht ketin audehkihda silepe menet mahsen pwukat . . . ni mwehin Usaia, nanmwarkien Suda, oh Seropoham, nein Sehoas, wia nanmwarkien Israel.” Eimwos kin kousoan Suda. Ah kousapw iei Tekoa, mwail eisek palieir en Serusalem. E memour lel ni imwin senturi kaduau B.C.E. ahnsou me Nanmwarki Usaia kakaun Suda oh Seropoham II wia nanmwarki en keinek eisek en wehin Israel. Eimwos wia sounapwalih sihpw men. Ni mehlel, Eimwos 7:14 kasalehda me kaidehn Eimwos wiahte “silepen sihpw men” ahpw e pil wia “sounapwalih tuhke pik kan.” Met wehwehki me ekei sounpwong kan nan pahr koaros, e kin doadoahk ahnsoun rahk. E kin doakoada wahn pik kan. Doadoahk wet kin wiawi pwe wahn pik kan en mwadang mat. Doadoahk wet kin inenen kapwang.
“Kohwei, Wia Kokohp”
3. Iaduwen atail sukuhliki duwen Eimwos sewese kitail ma kitail ahnekihda pepehm me kitail sohte warohng kalohk?
3 Eimwos ni mehlel mahsanih: “Kaidehk ngehi soangen soukohp me kin wia kokohp, oh pil ngehi kaidehn nein soukohp men.” (Eimwos 7:14) E sohte neitikihdi wia nein soukohp men de pil kasukuhlida nin duwen emen soukohp. Mendahki Siohwa kak pilada emen sang tohrohr sang nan Suda, e pilada Eimwos en wia sapwellime doadoahk. Ahnsowo, Koht sohte ketin pilada emen nanmwarki kehlail, samworo men me sukuhl laud, de emen soumas kepwehpwe. Met kin wia mehn kasukuhl mwahu ehu me kin kihong kitail koapworopwor. Mwein ele kitail sohte ahneki doadoahk me pweilaud de sukuhl laud. Ahpw, met pahn kahrehiong kitail en pehm me kitail sohte warohng kalohki Mahsen en Koht? Soh! Siohwa kak sewese kitail en kalohki sapwellime mahsen—pil lella wasa kan me kin apwal en kalohk. Pwehki Siohwa ketin sewese Eimwos en lohki sapwellime mahsen nan wasa kan me apwal en kalohk, e pahn inenen konehng irail kan me inengieng kalohki Mahsen en Koht ni eimah en kin medemedewe mehn kahlemeng mwahu en soukohp eimah menet.
4. Dahme kahrehda e wia mehkot apwal ong Eimwos en wia kokohp nan Israel?
4 Siohwa padahkiong Eimwos: “Kohwei, wia kokohp ong sapwellime mehn Israel kan.” (Eimwos 7:15) Pwukoa wet inenen apwal. Ahnsowo, wehi me wiawihkihda keinek eisek en Israel kin ahneki popohl oh meleilei, oh irail kepwehpwe. Tohto imwaniki ‘ihmw kan me kokouda ong ahnsoun kopou’ oh pil ‘ihmw kan ong ahnsoun karakar,’ oh ihmw pwukat wiawihkihda kaidehn pihk, ahpw “takai” pweilaud kan. Ekei kin ahneki mehn kapwat en ihmw kan me wiawihkihda aipori (ivory-inlaid furniture) oh irail kin nim wain me wiawi sang “mwetin wain kaselel kan.” (Eimwos 3:15; 5:11) Pwehki met, aramas tohto kin soukautihla. Ni mehlel, wasahn kalohk me kilelediong Eimwos ele kin duwehte wasahn kalohk me ekei kitail kin wiewia seli ie atail doadoahk en kalohk nan rahnwet.
5. Soangen kopwung sapwung dah kan me ekei mehn Isreal akan wia?
5 E sohte sapwung mehn Israel kan en ahneki dipwisou kan. Ahpw, ekei irail kin nahkpene de kuliada dipwisou kan ki elen mwersuwed. Irail me kepwehpwe kan kin “wiakauwe me luwet akan” oh “kahpwalihala me semwehmwe kan.” (Eimwos 4:1) Irail soun netinet lapalap akan, sounkopwung kan, oh samworo kan kin ehukihpene ren pirapa me semwehmwe kan. Kitail pwurala oh tehkpene dahme aramas pwukat kin wiewia ahnsowo.
Irail kin Uhwong Kosonned en Koht
6. Iaduwen soun netinet en Israel akan arail kin pitih aramas akan?
6 Kitail tepisang nan wasahn netinet kan. Nan wasao, soun netinet mwersuwed akan wiahiong “ekei soangen mwohni en tikitik” oh “ekei soangen mwohni en laud,” oh pil “kihd” kin netila ni mwomwen krein. (Eimwos 8:5, 6, NW) Soun netinet akan kin pitiheki aramas akan uwen dipwisou kan me re netikihong irail, oh dipwisou pwukat kin pweilaud, luwet oh sakanakan. Mwurin soun netinet kan arail pitihier me semwehmwe kan oh kauwe sang irail arail pai kan, irail me paisuwedlahr akan kin uhd netikin pein irail en wiahla ladu kan. Mwurin met, soun netinet kan kin pwainda irail “uwen pweinen suht.” (Eimwos 8:6) Nna, song medewehla! Irail soun netinet noahrok kan kin wiahki iengerail mehn Israel akan mehkot mwahl duwehte suht! Ia uwen arail mwamwahlikihla irail me paisuwed akan, oh ia uwen met ah inenen uhwong Kosonned en Koht! Ahpw, irail soun netinet pwukat kin kasarawi “Rahnen Sapad.” (Eimwos 8:5) Ei, irail kin poadidi ahpw likirailte me mwomwen poadidi.
7. Dahme kamengei ong soun netinet en Israel akan en kauwehla sapwellimen Koht Kosonned?
7 Iaduwen soun netinet kan arail kin sohte ale kalokepen arail kauwehla Kosonned en Koht, me mahsanih: “Ke en poakohng mehn mpomw duwehte omw kin poakohng pein uhk”? (Lipai 19:18) Irail sohte ale kalokolok pwehki irail oko me pahn kakehlailih Kosonnedo—irail sounkopwung kan—iei irail me apali nan irair en mwersuwed. Ni wenihmw en ewen kehlo, wasa kopwung kan kin wiawi ie, sounkopwung kan kin ‘ale mwohni en mwersuwed oh kapweiekdi me semwehmwe kan nan ar pwuhng kan nan mwoalen kopwung kan.’ Sounkopwung pwukat sohte kin sewese me semwehmwe kan, ahpw irail kin pangirailkihla mwohni me aramas kin pwain ong sounkopwung pwukat. (Eimwos 5:10, 12) E sansal me irail sounkopwung pwukat kin kauwehla Kosonned en Koht.
8. Soangen wiewia dah kan me samworo suwed akan kin mwomwehda me re sohte kilang?
8 Ahnsowo, dahme irail samworo en Israel kan wiewia? Pwe kitail en kak diarada, kitail tehk nan wasa teikan. Kilang mahs soangen dihp kan me samworo kan kin mweidohng en wiawi “nan tehnpas en ar koht kan”! Ki Eimwos, Koht mahsanih: “Pwutak men oh seme wiahiong nsenen pwopwoud ohng serepein lidu tehmen, oh kasaminehla mwarei sarawi.” (Eimwos 2:7, 8) Nna, medewehla! Pahpa mehn Israel men oh nah pwutak wiahda dipen nenek rehn lihen netiki paliwar nan ihmw sarawi. Oh samworo suwed akan kin mwomwehda me re sohte kilang soangen mour suwed wet!—Lipai 19:29; Deuderonomi 5:18; 23:17.
9, 10. Soangen kauwehla sapwellimen Koht Kosonned akan me mehn Israel akan dipekihda, oh dahme pahrekiong met nan atail ahnsou?
9 Ong wiewiahn dihp teikan, Siohwa mahsanih: “Re kin wendi ni wasahn kaudok koaros nan likou me re kihsang me semwehmwe kan pwehn wia inoun kapwung pweipwand. Re kin nim wain nan tehnpas en ar koht, wain me re kihsang irail kan me pweipwandkihong irail mwohni.” (Eimwos 2:8) Ei, samworo kan oh pil aramas akan kin tiakidi Kosonned me ntingdi nan Eksodus 22:26, 27, me kasalehda me likou me kin ale pwehn wia inou pahn kapwurpwurlahng aramaso mwohn kihrlahn ketipin. Irail sohte kin wia met, ahpw irail kin doadoahngki likouo wiahki duwehte pilangkes me re kin iraparapki ahnsou me irail kin kamakamadipw oh niminim sakau ong koht likamw akan. Oh re kin doadoahngki mwohni me re kin kihsang aramas semwehmwe kan pwe dene pweinen arail kopwung, oh doadoahngki ong pwain wain ni soangen kamadipw ong koht likamw akan. Ia uwen arail ahl en mour ah nohn dohweisang elen kaudok min!
10 Mehn Israel akan sehsehla namenek ni arail kaukauwehla kosonned riau me keieu kesempwal nan Kosonnedo—en poakohng Siohwa oh poakohng mehn mpomw kan. Koht eri kadarewei Eimwos en keriairailla pwehki arail salelepek. Rahnwet, wehi kan en sampah, iangahki palien Kristendom, kin kasalehda soangen irair mwersuwedohte me Israel en kawao kin wia. Nin doken ekei aramas kin paiamwahula, me tohto kin paisuwedkihla sohte mwohni oh pil ohla nan palien pepehm pwehki wiewia suwed akan en kaun likamw akan en palien pisnis, politik oh sarawi likamw akan. Ahpw, Siohwa kin ketin kupwure irail oko me kin tihwohla oh kin rapahki Ih. Kahrehda, e kin kapwukoahki sapwellime ladu kan nan rahnwet en wia doadoahk me duwehte sapwellimen Eimwos doadoahk—en lohkiwei Sapwellime Mahsen ni eimah.
11. Dahme kitail kak sukuhliki sang mehn kahlemeng mwahu en Eimwos?
11 Pwehki soahng kan me duwepenehte ni atail doadoahk oh sapwellimen Eimwos doadoahk, ihme kahrehda kitail pahn ale kapai laud ma kitail kasawih mwahu mehn kahlemeng mwahu en Eimwos. Ni mehlel, Eimwos kin kasalehiong kitail (1) dahme kitail pahn kalohki, (2) iaduwen kitail pahn kalohk, oh (3) dahme kahrehda irail me uhwong kitail sohte kak kauhdi atail doadoahk en kalohk. Kitail tehkpene ehuehu ire pwukat.
Iaduwen Atail Kak Kahlemengih Eimwos
12, 13. Iaduwen Siohwa a ketin kasalehda me e ketin engiengki wiewiahn mehn Israel akan, oh ia mwomwen arail mwekidki met?
12 Pwehki kitail wia Sounkadehdehn Siohwa kan, kitail kin poahsoanda atail pwukoahn kalohk ong kalohki Wehin Koht oh katohnpadahkih aramas akan. (Madiu 28:19, 20; Mark 13:10) Ahpw, kitail pil kin kasalehiong aramas duwen dahme Koht pahn wia ong irail me suwed akan, duwehte Eimwos ah lohkiwei me Siohwa pahn kadeikada me suwed akan. Karasepe, Eimwos 4:6-11 kasalehda me Siohwa ketin kapwukapwurehiong sapwellime kadehde me e ketin kupwursuwedki dahme Israel wiewia. E kadarewohng irail “lehk lapalap,” “katokedi keteu,” “kisinieng karakar pwehn kamangala wahnsapwarail,” oh pil “soumwahu suwed.” Ahpw, iaduwen—mepwukat kamwekid mehn Israel kan en koluhla? Koht mahsanih: “Kumwail sohte wekila oh pwurodohng ie.” Weksang met, mehn Israel akan pwurepwurehng kesehla Siohwa.
13 Siohwa ketin kaloke irail mehn Israel kan me sohte koluhla. Ahpw, keieu, kehkehlik kohwong irail ni iren kokohp. Pwehn dokedoke ire wet, Koht mahsanih: “Kaun Lapalap Siohwa sohte kin ketin wia mehkot ma E sohte ketin kasalehiong mahs sapwellime irair rir akan ong sapwellime ladu soukohp akan.” (Eimwos 3:7, NW) Koht ketin kasalehiong Noha me Nohliko pahn kohdo oh ketin kaweidiki ih en padahkiong aramas teikan me Nohlik pahn wiawi. Oh pil, Siohwa padahkiong Eimwos en kihda kaimwisekpen mahsen en pakairkihong aramas dahme pahn wiawi. Ahpw, e kansensuwed pwe mehn Israel sohte men rong mahsen sarawio oh irail sohte wia dahme pwung.
14. Soahng dah kan me duwepenehte nan ahn Eimwos ahnsou oh atail ahnsou?
14 Uhdahn ke pahn pwungki me mie mehkan me duwepenehte nan mwehin Eimwos oh atail ahnsou. Sises Krais kohpadahr me kahpwal tohto pahn pwarada ni imwin rahn kan. E pil kohpada duwen doadoahk en kalohk me pahn wiawi sampah pwon. (Madiu 24:3-14) Duwehte nan rahn en Eimwos, aramas akan sohte kin katapanki kilel akan oh doadoahk en kalohk nan rahn pwukat. Ohng aramas pwukat, imwilahrail pahn duwehte dahme mehn Israel me sohte koluhla ko lelohng. Siohwa mahsanih ong irail: “Kumwail onopada pwehn tuhwong amwail Koht.” (Eimwos 4:12, NW) Irail ‘tuhwong Koht’ pwehki irail lelohng sapwellime kadeik ni ahnsou me mehn Asiria kalowehiraildi. Rahnwet, irail tohnsampah kan me sohpeisangehr Koht pahn ‘tuhwong Koht’ nan Armakedon. (Kaudiahl 16:14, 16) Ahpw, erein ahnsou me Siohwa kin kanengamahiong dahme wiawi nan koasoandi suwed wet, kitail kin kangoange uwen tohtohn aramas koaros uwen me kak: “Rapahki Siohwa, kumwail ahpw pahn mourla.”—Eimwos 5:6, NW.
Kehlailiong Uhwong kan Duwehte Eimwos
15-17. (a) Ihs me Amasaia, oh ia mwomwen ah mwekidki kalohk me Eimwos wia? (b) Soahng dah kan me Amasaia karaunehki Eimwos?
15 Kitail kak kahlemengih Eimwos kaidehnte ni dahme kitail kin kalohki ahpw pil ni mwomwen atail kin kalohk. Irair mehlel wet kin sansal mwahu nan irelaud 7, wasa me kitail wadek duwen samworo me tepin artikel wet koasoia. Iei ih “Amasaia, samworo en Pedel.” (Eimwos 7:10) Kahnimw en Pedel wia poahsoan en wasahn uhwong kaudok mehlel, oh re kin kaudokiong sansal en koupwul. Amasaia wia samworo en kaudok likamw ahnsowo. Iaduwen eh mwekidki en Eimwos a kalohk ni eimah?
16 Amasaia mahsanih ong Eimwos: “Eriher, soukohp! Kohkohweisang met, kowe, soukohp likamw! Pwuralahng Suda oh wia omw padahk kan wasao, oh re en pwainohng uhk. Kaleke ke pwurehng wia kokohp wasaht nan Pedel, pwe iei en nanmwarki wasahn kaudok, tehnpesen wehi pokon.” (Eimwos 7:12, 13, NW) Ni oaralap, Amasaia nda: ‘Pwurala omw wasa! Miehier pein at pelien lamalam.’ E pil song en wiahiong palien koperment en kalikedihsang Eimwos ah doadoahk, ni ah sekerehki Nanmwarki Seropoham II: “Eimwos wiewia koasoandi suwed kei ong komwi nanpwungen aramas akan.” (Eimwos 7:10, NW) Ei, Amasaia kedipahki Eimwos me dene e wiahda dipen uhwong nanmwarkio oh men kauwehla ah kaunda! E ndaiong nanmwarkio: “Iet me Eimwos koasoakoasoia, ‘Seropoham pahn sipalla nan mahwen, oh mehn Israel kan pahn kalipilipasang nan sapwarail.’”—Eimwos 7:11, NW.
17 Nan mahsen pwukat, Amasaia kihda koasoi likamw akan ni irair siluh. E ndaiong nanmwarkio: “Iet me Eimwos koasoakoasoia.” Ahpw, Eimwos sohte kose me ih me poahsoanpen kokohpo. Weksang met, e kin ahnsou koaros nda: “Iet me Siohwa mahsanih.” (Eimwos 1:3, NW) Amasaia pil ikidiki me Eimwos nda: “Serepoham pahn sipalla nan mahwen.” Ahpw, nin duwen me Eimwos 7:9 kasalehda, Eimwos kohpada: “I [Siohwa] pahn mahweniong peneinei en nanmwarki Seropoham, oh kasohreirailla.” Koht ketin kohpada soangen kahpwal duwehte met ong “imwen” Seropoham, me iei kadaudoke kan. Oh pil, Amasaia karauneki me Eimwos nda: ‘Mehn Israel kan pahn kalipilipasang nan sapwarail.’ Ahpw, Eimwos pil kohpada me sohte lipilipil mehn Israel me pahn pwurehng rapahki Koht pahn ale kapai kan. E sansal me Amasaia doadoahngki koasoi likamw pwukat pwehn irehdi ahn Eimwos doadoahk en kalohk.
18. Dah kan me duwepenehte me pid wiepe kan me Amasaia doadoahngki oh dahme kaunen pelien lamalam kin wia rahnwet?
18 Ke kak kilang soahng kan me duwepenehte me pid wiepe kan me Amasaia doadoahngki oh uhwong kan me irail me kin pelianda sapwellimen Koht aramas akan kin doadoahngki rahnwet? Duwehte ahn Amasaia song en katokehdi Eimwos, pil duwehte ekei kaunen pelien lamalam kin song en irehdi doadoahk en kalohk me sapwellimen Siohwa ladu kan kin wiewia. Amasaia kin karaun likamwih Eimwos me dene e sohte wauneki nanmwarkio. Rahnwet, ekei kaunen pelien lamalam akan pil kin karaun likamwih Sounkadehdehn Siohwa kan me dene irail wia aramas keper kei ong wehi kan. Oh duwehte Amasaia a sohpeiong nanmwarkio en sewese ih pwehn uhwong Eimwos, pil duwehte irail kaunen pelien lamalam akan kin kalap sohpeiong iengerail palien politik pwehn kaloke Sounkadehdehn Siohwa kan.
Irail Sounpelian akan Sohte Kak Kauhdi Atail Doadoahk en Kalohk
19, 20. Dahme Eimwos wia ni ahnsou me Amasaia uhwongada ih?
19 Dahme Eimwos wia ni ahnsou me Amasaia kin uhwong ih? Keieu, Eimwos idek rehn samworo Amasaia: “Ke mahsanih: ‘Ke sohte pahn wia kokohp me pahn uhwong Israel.’” Ni eimah, sapwellimen Koht soukohp kihda mahsen akan me Amasaia sohte men rong. (Eimwos 7:16, 17, NW) Eimwos sohte masapwehkada. Met wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail! Ni ahnsou me kitail pahn padahki Mahsen en Koht, kitail dehpa sapeikiong atail Koht, mendahte ma kitail mihmi nan wasa kan me aramas me kin duwehte Amasaia kin uhwong kitail. Kitail en duwehte Eimwos oh wonowei oh kalohki: “Iet me Siohwa mahsanih.” Oh irail soun pelian kan sohte pahn kak kauikitaildihsang atail doadoahk en kalohk, pwe “limen Siohwa” kin ieiang kitail.—Wiewia 11:19-21.
20 Amasaia konehng en wehwehki me ah wiepen kamasak aramas akan mehkot mwahl. Eimwos kawehwehdahr kahrepen sohte aramas emen kak kauhdi ih sang padahk—oh iei met me pahn wia oaralap kesiluh me kitail pahn tehkpene. Nin duwen me Eimwos 3:3-8 kasalehda, Eimwos doadoahngki peidek kan oh karasaras akan pwehn kasalehda me soahng koaros me wiawi mie kahrepe. E doadoahngki karasaras wet: “Mie laion emen me wie weriwerseli! Ihs me sohte pahn masapwehkada? Kaun Lapalap Siohwa pein ih ketin mahsenier! Ihs me sohte pahn masapwehkada?” Me wehwehki, Eimwos padahkiong irail me kin rongorong ih: ‘Duwehte amwail sohte kak ireh kumwail sang en masapwehkada nin doken amwail rong weriwer en laion emen, kahrehda I pil sohte kak uhdi sang kalohki Mahsen en Koht, pwehki I rongehr sapwellimen Siohwa pahngok me ien wia met.’ Lahn Koht kamwekid Eimwos en eimah oh wia padahk.
21. Iaduwen atail mwekidki sapwellimen Koht pahngok me pid kitail en kalohki Rongamwahu?
21 Kitail pil rongehr pahngok en Siohwa kitail en kalohk. Iaduwen atail kin mwekidki pahngok wet? Duwehte Eimwos oh sapwellimen Sises tohnpadahk kan en mahs, ki sapwellimen Siohwa sawas kitail en padahkkihwei sapwellime Mahsen ni eimah. (Wiewia 4:23-31) Sohte kalokolok me kin kohsang rehn me uhwong kan oh pil sohte soukauti en irail akan me kitail kalohk ong pahn kahrehiong kitail en uhdi sang atail doadoahk en kalohk. Ki soangen ngiangi me duwehte ahn Eimwos, Sounkadehdehn Siohwa kan wasa koaros nan sampah kin nannanti oh kalohki Rongamwahu ni eimah. Kitail ahneki pwukoa en padahkiong aramas akan duwen sapwellimen Siohwa kadeik me pahn leledo ahnsou keren. Dahme kadeik wet kin pidada? Peidek wet pahn pasapengla nan artikel en mwurin met.
Iaduwen Ahmw Pahn Sapeng?
• Nan soangen irair dah kan me Eimwos kapwaiada pahngok me kohwong ih sang Koht?
• Dahme kitail en kalohki me duwehte Eimwos?
• Ia mwomwen atail madamadau ni ahnsou me kitail wia atail doadoahk en kalohk?
• Dahme kahrehda irail me pelian kitail sohte kak kauhdi atail doadoahk en kalohk?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 6]
Koht pilada Eimwos, me kin doakoada wahn pik kan, en wia sapwellime doadoahk
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 9]
Duwehte Eimwos, ke kin kalohki sapwellimen Siohwa mahsen ni eimah?