Rapahki Siohwa, Soun Kasawih Mohngiong kan
“Kumwail rapahkin ie, kumwail ahpw pahn mourla.”—EIMWOS 5:4, NW.
1, 2. Ia wehwehn iren Paipel kan me kasalehda me Siohwa kin ketin “kasawih nan mohngiong en aramas akan”?
SIOHWA KOHT mahsanih ong soukohp Samuel: “Aramas kin kasawih mwomwen aramas; ahpw ngehi, I kin kasawih nan mohngiong en aramas akan.” (1 Samuel 16:7) Iaduwen Siohwa a kin ketin “kasawih nan mohngiong en aramas akan”?
2 Nan Pwuhk Sarawi, mohngiong kin kalap doadoahk ni lokaiahn karasaras, pwe en kin wehwehki masloalen aramas emen—ah ineng kan, ah madamadau kan, dahme e kin mwahuki kan, oh ah elen limpoak kan. Kahrehda ahnsou me Paipel mahsanih me Koht kin kasawih mohngiong en aramas akan, e kin wehwehki me E mahsenwei daulih maslikin aramas emen oh E kin kasawih soangen aramas dah ih.
Koht Kasawih Israel
3, 4. Nin duwen Eimwos 6:4-6 kin kasalehda, soangen irair dah kan me mih rehn keinek-eisek en wehin Israel?
3 Ni ahnsou me Siohwa, me wia Soun Kasawih Mohngiong kan, ah mahsendihong oh ketin tehk keinek-eisek en wehin Israel ni mwehin Eimwos, dahme E mahsanihada? Eimwos 6:4-6 mahsanih duwen ohl akan me kin ‘wendi pohn sehr tehlap mwuterek kan me wiawihsang ivory.’ Irail kin “kangkang sihpw wol akan en pwihn sihpw oh koupwul akan nanpwungen kou mworourou kan.” Soangen ohl pwukat kin “wiahda pein neirail keseng kan” oh irail kin “nim sang nan pwohl en wain akan.”
4 Kitail pahn kilangete met, e kin wia irair kansenamwahu. Nan imwarail kansenamwahu kan, irail me kepwehpwe kan kin kang mwenge oh nim me keieu iou oh kamwekamweitki keseng me keieu ngilamwahu. Irail pil kin wendi pohn “sehr tehlap mwuterek kan me wiawihsang ivory.” Irail aramas soupoad akan me kin weweirseli wasahn kousoan en kawa kan weirada ivory kan me mahlenda lingan nan Sameria, wasa me wia poasen kaun en Wehin Israel. (1 Nanmwarki 10:22) E kakete me pali laud en dipwisou pwukat kin wia kisehn sehr, tehpel oh dipwisou en nan ihmw teikan oh pil kak wia kapwat en mesen dihd kan.
5. Dahme kahrehda Koht ketin kupwursuwedki mehn Israel kan nan mwehin Eimwos?
5 Iaduwen—Siohwa Koht kin kupwursuwedki ahn mehn Israel akan arail kin mour nsenamwahu, mwengmwenge mwahu, niminim wain me kaselel, oh rongorong koul ngilamwahu? Soh! Ni mehlel, Siohwa kin ketikihda soahng pwukat pwe aramas en kak ahneki peren. (1 Timoty 6:17) Dahme kin kansensuwedih Siohwa iei ineng suwed akan en aramas akan, arail irair en mohngiong suwed akan, arail sohte kin lahn Koht oh arail kin sempoak ohng iengerail mehn Israel akan.
6. Ia irair en pali ngehn en Israel nan mwehin Eimwos?
6 Irail akan me kin ‘komkommoal pohn sehr mwuterek kan, kangkang sihpw wol kan en pwihn sihpw, niminim wain, oh dihdiarada wiepen keseng kan’ pahn inenen pwuriamweila. Peidek dokedoke ohl pwukat me mahsanih: “Kumwail kin manokehla rahn apwalo?” Irail konehng pahtoukihla irair me wehin Israel mih loale, ahpw irail “sohte nsensuwedkihla apwal me lelohng Sosep.” (Eimwos 6:3-6) Mendahki pai en wehio ah mwahu, Koht ketin mahsanih me Sosep—de Israel—milahr nan irair apwal ong arail pali ngehn. Ahpw, aramas akan kin wiewia arail doadoahk kan nan ehu ehu rahn oh soukautih. Aramas tohto nan rahnwet ahneki soangen madamadauohte. Irail ele ese me kitail mihmi nan ahnsou apwal, ahpw pwehki apwal sohte kin wiawi ohng irail, re sohe kin tehk apwal en meteikan oh sohte kin kasalehda me re kin nsenohki pein arail pali ngehn.
Israel—Wehi ieu me Wie Suwesuwedla
7. Dahme pahn wiawi ma aramas en Israel kan sohte pahn kapwaiada kaweid sang Koht?
7 Pwuhken Eimwos kin kasalehda duwen wehi ieu me wie suwesuwedla, mendahte ma mwomwen masliki me mwahu. Pwehki arail sohte men kapwaiada kaweid sang Koht oh kapwungala arail madamadau, Siohwa pahn ketin keseirailla ong arail imwintihti kan. Mehn Asiria kan pahn apihiraildihsang nan arail sehr tehlap mwuterek kan me wiawihsang ivory oh urahdekih irail wohng wasahn selidi. Solahr mour nsenamwahu ong irail!
8. Iaduwen mehn Israel akan arail mihla nan irair suwed en pali ngehn?
8 Iaduwen mehn Israel akan arail mihla nan irair wet? Irairo tepida nan pahr 997 B.C.E., ni ahnsou me Nanmwarki Solomon sipalla oh sapwellime pwutak Reopoham uhd weliandi oh keinek eisek en Israel dollahsang keinek en Suda oh Pensamin. Tepin nanmwarki en wehin keinek eisek en Israel iei Seropoham Keieu, “nein Nepat pwutak.” (1 Nanmwarki 11:26) Seropoham wiahiong aramas me mih pahn ah kaunda kan en kamehlele me e nohn apwal ohng irail en kohla nan Serusalem oh wia arail kaudok wasao. Ahpw, ni mehlel, e sohte nsenohki kamwahupen aramas akan. Ahpw me e wia, e songosong en wia dahme pein ih men en wia. (1 Nanmwarki 12:26) Seropoham perki mehn Israel akan dehpa kohkohlahte Serusalem oh towe kan pahn kasarawi ong Siohwa nan pahr koaros, irail eri pahn iangala wehin Suda. Seropoham eri rapahki elen ire iraildi, kahrehda e wiahda dikedik en koupwul kohl riau, ehu nan Dan oh ehu nan Pedel. Eri, kaudok en koupwul eri wiahla sarawi en irail oko nan wehin Israel.—2 Kronikel 11:13-15.
9, 10. (a) Soangen kasarawi en pelien lamalam dah kan me Nanmwarki Seropoham Keieu koasoanehdi? (b) Iaduwen—Koht kupwurki kasarawi kan me kin wiawi nan Israel nan mwehin Nanmwarki Seropoham Keriau?
9 Seropoham nantihong wiahiong kaudok kapwo en wia mehkot waun. E wiahda mwomwen rahn lapalap akan kereniong duwehte kasarawi kan me kin wiawi nan Serusalem. Nan pwuhken 1 Nanmwarki 12:32, kitail wadek: “Seropoham eri wiahda rahn lapalap ieu me kawaluhn sounpwong ni rahn kaeisek limau en sounpwongo, duwehte kasarawi me kin wiawi nan Suda, pwe en kak wia meirong kan pohn pei sarawi me e wiahda nan Pedel.”
10 Siohwa sohte ketin kupwurki soangen rahn en kasarawi pwukat. E ketin kasansalehda met sang rehn Eimwos mpen pahr 100 mwuhr ni mwehin Seropoham Keriau, me uhd wiahla nanmwarki en keinek-eisek en wehin Israel mpen pahr 844 B.C.E. (Eimwos 1:1) Nin duwen dahme Eimwos 5:21-24 (NW) kasalehda, Koht mahsanih: “I kin kalahdeki, I sohte ketin kupwure amwail kasarawi kan, oh I sohte pahn ketin kupwurperenki pwohn amwail kapokon kan. Ahpw, ma kumwail aramas akan meirongkihong ie meirong isihs, pil meirong en kisakis, I sohte pahn ketin pohlaulikihda, oh amwail meirong me kumwail kin wiahki mahn wih kan I sohte pahn mahsanwohng. Kumwail kadohwanweisang ie keriahpen amwail koul akan; oh ngilen noumwail keseng sahl akan pwe ren dehr peidohng ie. Oh kopwungpwung en udukwei rasehng pihl akan, oh irair pwung en duwehte ahd en pihl me kin poatoapoat.”
Mehkan me Rasehng Nan Atail Ahnsou
11, 12. Soahng dah kan me duwepenehte nan kaudok en Israel en kawao oh dahme wiewiawi nan palien Kristendom?
11 E sansal me Siohwa kin ketin kasawih mohngiong en irail oko me kin iang wia rahn kasarawi kan en Israel oh E kin kupwursapwungki kasarawi oh meirong kan. Pil duwehte nan rahnwet, Koht sohte kupwurki kasarawi en pakan kan nan Kristendom, me duwehte Christmas oh Easter. Me pid kaudok ong Siohwa, sohte miniminpene kak mie nanpwungen pwung de sapwung, sohte ehupene nanpwungen marain oh rotorot.—2 Korint 6:14-16.
12 Soangen mehn karasaras tohto kitail kak kilang me pid sarawi en koupwul me mehn Israel akan wia me pahrekiong dahme kak dierek nan Kristendom. Edetehn ekei irail me kose me irail Kristian ekei kin pwungki Mahsen en Koht, ni mehlel, kaudok en Kristendom sohte kin poahsoankihda limpoak mehlel ohng Koht. Pwe ma iei, e pahn nantihong en kaudokiong Siohwa “ki ngehn oh mehlel” pwe iei soangen kaudok wet me E kin ketin kupwurki. (Sohn 4:24) Oh pil, Kristendom sohte kin “kopwungpwung en udek wei duwehte pihl akan, oh pwung en duwehte ahden pihl me kin poatoapoat.” Weksang met, e kin kaukaule katikitikihala kesempwalpen sapwellimen Koht kosonned me pid tiahk mwakelekel. E kin sohte nsenohki ma towe kan kin wia tiahk en nenek oh pil soangen dihp toutou teikan oh pil kin doulla oh kapwopwoudih ohl-ohl oh lih-lih!
“Poakohng Dahme Mwahu”
13. Dahme kahrehda kitail anahne kapwaiada mahsen akan en Eimwos 5:15?
13 Siohwa kin mahsanih ong irail akan koaros me men kaudokiong Siohwa ni ahl me pwung: “Kailongki dahme suwed, oh poakohng dahme mwahu.” (Eimwos 5:15, NW) Limpoak oh kailok kin wia pepehm kehlail kei me kin kohsang nan mohngiongatail. Pwehki mohngiong a widingek, kitail en nantihong pere mohngiongatail kan. (Lepin Padahk 4:23; Seremaia 17:9) Ma kitail mweidohng mohngiongatail kan en kanaiada ineng suwed akan, kitail kakete tapiada poakohng dahme suwed oh kailongki dahme mwahu. Oh ma kitail kin kapwaiada soangen ineng pwukat sang ni atail kin wia dihp, soangen ngoang koaros nan sampah sohte pahn kapwuredohng kitail kupwur mwahu en Siohwa. Kahrehda, kitail kapakapki sapwellimen Koht sawas pwe kitail en kak “kailongki dahme suwed, oh poakohng dahme mwahu.”
14, 15. (a) Nan Israel, ihs irail akan me kin iang wia dahme mwahu, ahpw dahme aramas teikan kin wiahiong irail? (b) Iaduwen atail kak kihong kangoang rehn irail akan me kin doadoahk en papah Siohwa kaukaule nan atail ahnsou?
14 Kaidehn mehn Israel kan koaros kin wia dahme mwahu mwohn silangin Siohwa. Karasepe, Oseia oh Eimwos kin ‘poakohng dahme mwahu’ oh papah Siohwa ni lelepek ni ara wia soukohp ekei. Pil ekei irail kin wiahda inou kan me irail pahn wiahla Nasaraid kei. Erein arail wiewia Nasaraid, irail kin liksang mehkan me kohsang ni tuhke me sahl, ahpw mehlel wain. (Nempe 6:1-4) Ia madamadau en mehn Israel teikan teikan ong elen meirong en irail pwukat me kin wia soahng mwahu kan? E kapwuriamwei en ese pasapengpen peideko pwe e kin wia kasalepen irair suwed en pali ngehn en wehio. Eimwos 2:12 (NW) kasalehda: “Ke kin kihong mehn Nasaraid kan wain ren nim, oh ong soukohp akan ke kin idingkin irail nda: ‘Ke dehpa wia kokohp.’”
15 Mehn Israel akan uhdahn konehng namenekda oh wekidala arail wiewia kan ni arail kilangehr mehn kahlemeng mwahu en Nasaraid kan oh soukohp akan. Ahpw, weksang met, ni sempoak, irail song kaluwete kapehden irail me lelepek ko pwe irail dehpa wia mehkot mehn kalinganada Koht. Kitail en dehpa kangoangehki iengetail Kristian akan me kin doadoahk en pioneer, misineri, soun doulik kan, de irail me wia kisehn peneinei en Bethel irail en uhdi sang arail doadoahk en papah Siohwa kaukaule oh pwuralahng nan mour me duwehte meteikan. Ahpw, kitail en kangoange irail en nantihongete wiewia arail doadoahk mwahu!
16. Dahme kahrehda mehn Israel akan nan mwehin Moses mih nan irair mwahu ni pali ngehn sang nan mwehin Eimwos?
16 Edetehn mehn Israel tohto kin perenki arail kepwehpwe nan mwein Eimwos, irail “sohte kepwehpwe rehn Koht.” (Luk 12:13-21) Arail pahpa kahlap ako kang manna nan sapwtehn erein sounpahr 40. Irail sohte kin kamadipwki koupwul kan oh wie dangahnga nan sehr mwuterek ivory kan. Ahpw, Moses ni pwung mahsanih ong irail: “Kumwail tamataman duwen Kauno [“Siohwa,” NW], amwail Koht eh ketin kupwuramwahwihkumwaillahr ni mehkoaros me kumwail wiadahr. . . . E ketin ieiang kumwail erein sounpahr pahisek, oh kumwail alehdier soahng koaros me kumwail kin anahne.” (Deuderonomi 2:7) Ei, mehn Israel akan nan sapwtehn ahnsou koaros kin diar dahme re uhdahn kin anahne. Me keieu kesempwal, irail kin ale sapwellimen Koht limpoak, pereper oh kapai kan!
17. Dahme kahrehda Siohwa ketin kahluwalahng mehn Israel en mahs oko nan Sapwen Inou?
17 Siohwa ketin katamanki iengen Eimwos akan me E ketin wahdo arail pahpa kahlap akan ong nan Sapwen Inou oh pil ketin sewese irail oh kihsang arail imwintihti kan. (Eimwos 2:9, 10) Ahpw, dahme kahrehda Koht ketin kahluwa mehn Israel en kawao sang nan Isip oh kohlahng nan Sapwen Inou? Pwehki irail en kak mour nsenamwahu oh manokehla Siohwa, Sounkapikparail? Soh! Siohwa ketin wia met pwe irail en kak kaudokiong Ih oh wia aramas saledek oh mwakelekel ni pali ngehn. Ahpw, irail tohn keinek-eisek en wehin Israel sohte kailongki me suwed oh poakohng me mwahu. Dahme re wia, irail kin kihong kaping ohng dikedik en eni mwahl akan, ahpw kaidehn ong Siohwa Koht. Ia uwen kanamenek!
Siohwa Pahn Kapwukoahkin Irail
18. Dahme kahrehda Siohwa kasaledek kitailla ni pali ngehn?
18 Koht sohte pahn mendahkihla wiewia kansensuwed en mehn Israel akan. E ketin kawehwehda ni sansal duwen kupwure ni ah mahsanih: “I pahn kapwukoahkin kumwail amwail sapwung koaros.” (Eimwos 3:2, NW) Mahsen oko en katamankin kitail pein atail irair en saledeklahsang pahn kanaudok en Isip en nan atail ahnsou, me iei koasoandi suwed en sampahn ahnsou wet. Siohwa sohte ketin kamaiaukitailada ni pali ngehn pwe kitail en rapahki dahme kitail mwahuki wia. Ahpw, E ketin wia met pwe kitail en kihong Ih kaping sang nan kapehdatail nin duwen aramas saledek kei me towehda kaudok mwakelekel. Oh kitail koaros pahn pwukoahki pein atail ahl en doadoahngki saledek me Koht ketikihong kitail.—Rom 14:12.
19. Nin duwen Eimwos 4:4, 5 kasalehda, dahme pali moron en mehn Israel kin poakohng?
19 Meid suwed pwe mahsen kehlail wet me Eimwos kihwei pali laud en mehn Israel kan sohte peikiong. Soukohp Eimwos kasalehda irair en soumwahu en mohngiongirail ni pali ngehn me irail ahneki ni mahsen pwukat me pwarada nan Eimwos 4:4, 5: “Eri, kumwail mehn Israel kan, kumwail kohwei wasa sarawien Pedel oh nannantihongete wiewia dihp. Kumwail kohwei Kilkal oh katohtohwehla dipamwail kan uwen me kumwail kak, . . . pwe ih soahng pwukat me kumwail mwahuki wia.” Mehn Israel kan sohte kekeirada ineng pwung kan. Irail sohte kin pere mohngiongirail kan. Imwila, pali laud en irail poakohng dahme suwed oh kailongki dahme mwahu. Irail tohnkaudok kou pwul sohte wekidekla. Siohwa pahn ketikihda kalokolok oh irail mehla nan diparail!
20. Iaduwen aramas emen a kak kapahrekiong ah elen mour pwehn pwungiong Eimwos 5:4?
20 E sohte pahn mengei ohng aramas emen me mih nan Israel nan rahn oko en kolokol ah lelepek ong Siohwa. E apwal ong Kristian kan koaros, me laud oh pwulopwul akan, en pelian wiewia kaperen akan me aramas en sampah wet kin wia rahnwet. Ahpw, limpoak ong Koht oh ineng en kaperenda Ih kin kamwekid kapehden ekei mehn Israel akan en wiewia kaudok pwung. Siohwa ketikihda luhk kaperen ohng irail me ntingihdi nan Eimwos 5:4: “Kumwail kohdo rehi, kumwail ahpw pahn mourla.” Rahnwet, Koht pil kin ketin wia met ni E kin ketin kasalehda mahk ohng irail akan me koluhla oh kin rapahki Ih ni arail kin alehda loalokong pwung en sapwellime Mahsen, oh wia kupwure. E sohte mengei en wia met, ah kapwaiada met kin imwikihla mour soutuk.—Sohn 17:3.
Kepwehpwe Mendahki Duhpek en Ngehn
21. Soangen duhpek dah me lelohng irail oko me sohte kin wia kaudok mehlel?
21 Dahme kaunopadahng irail oko me sohte kin utung kaudok mehlel? Soangen duhpek me keieu suwed—duhpek en pali ngehn! Kaun Lapalap, Siohwa, mahsanih: “Ahnsou ehu pahn kohdo me I pahn kadaridiong pohn sahpw wet lehk lapalap. Aramas akan pahn duhpekla, ahpw kaidehk duhpek en men kang pilawa; re pahn men nimpilda, ahpw kaidehk duhpek en pihl. Pwe re pahn men tungoalehda oh nim ehu mahsen en sang rehn Kauno [“Siohwa,” NW].” (Eimwos 8:11) Kristendom mih nan eilepen soangen irair en duhpek en pali ngehn wet. Ahpw, aramas mohngiong mehlel akan me mih nanpwungarail kak kilang nsenamwahu ni pali ngehn en sapwellimen Koht aramas, oh irail eri wie dendellahng nan sapwellimen Siohwa pwihn. Wekpeseng en irair en Kristendom oh dahme mie rehn Kristian mehlel akan kin pwungiong dahme pwarada nan sapwellimen Siohwa mahsen akan: “I mahsanih ong kumwail me irail sapwellimei aramas akan me kin pwongih ie oh peikiong ie pahn paieki kisin tungoal oh pihl tohto, a kumwail pahn duhpekla oh men nimpilda. Re pahn pereperen, a kumwail pahn sarohdi.”—Aiseia 65:13.
22. Dahme kahrehda mie kahrepen kitail en wie pereperen?
22 Nin duwen sapwellimen Siohwa ladu kan, kitail kin inenen perenki dahme kitail kin ahneki nan kisakis en ngehn akan oh kapai kan? Ni atail onop Paipel oh pwuhk kan en Kristian mehlel, oh iang towehda mihding kan oh kapokon akan, ni mehlel kitail kin men weriwerki atail peren pwehki pepehm mwahu me kitail kin ahneki nan mohngiongatail akan. Kitail kin perenki atail wehwehkihla mwahu me Mahsen en Koht kin mih rehtail, me pil iangahki kokohp en Eimwos.
23. Soangen kapai dah me irail oko me kin kalinganahda Koht kin ahneki?
23 Ohng tohnsampah koaros me poakohng Koht oh men kalinganahda Ih, kokohp en Eimwos audaudki kalohkepen koapworopwor. Sohte lipilipil ia uwen pai en sampah de apwal me kitail kin lelohng nan sampah suwed wet, kitail akan me kin poakohng Koht kin paiekihda kapai en Koht oh mwengehn ngehn me keieu mwahu. (Lepin Padahk 10:22; Madiu 24:45-47) Lingan unsek konehng kohwong Koht me ketikihda rek ni soahng koaros ohng kamwahupatail. Kahrehda, kitail en ngoangki kihong Siohwa kaping sang mohngiongatail kohkohlahte. Met wia kapai kaperen ieu ong kitail. E pahn wia pwais kaselel ma kitail pahn rapahki Siohwa, me wia Soun Kasawih Mohngiong kan.
Iaduwen Ahmw Pahn Sapeng?
• Soangen irair dah kan me mie nan Israel ni mwehin Eimwos?
• Soangen wiewia dah kan me keinek-eisek en wehin Israel kin wia me duwehte dahme wiewiawi nan rahn pwukat?
• Soangen duhpek dahieu me wiawi nan atail ahnsou, ahpw ihs irail me sohte iang lelohng soangen duhpek wet?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 17]
Mehn Israel tohto kin kepwehpwe ahpw sohte kin kepwehpwe ni pali ngehn
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 19]
Kangoange irail akan me kin papah Siohwa kaukaule en nantihongete wiewia arail doadoahk mwahu