Siohwa Pahn Ketin Kadeikada me Suwed akan
“Siohwa mahsanih: ‘Kumwail onopada pwe kumwail en uh mwohn ei kadeik.’”—EIMWOS 4:12, NW.
1, 2. Dahme kahrehda kitail kak kamehlele me Koht pahn ketin katokehdi me suwed?
IADUWEN—Siohwa pahn ketin katokehdi suwed oh lokolok me kin wiawi nan sampah wet? Pwehki kitail memour ni tepin senturi 21, peidek wet kin inenen konehng. Kereniong wasa koaros kitail kilengla, kitail kin kilang tiahk sakanakan me aramas kin wiaiong meteikan me sohte mwomwen tiahk en aramas. Ia uwen atail men kousoan nan sampah me sohte tiahk lemei, terrorism, oh mwersuwed!
2 Ahpw, ih rohng mwahuwo iei me kitail kak koapworopworki me Siohwa pahn ketin katokehdi me suwed. Sapwellimen Koht irair kan kasalehda mwahu me E pahn ketin kaloke me suwed kan. Siohwa kin pwung ahnsou koaros oh e kin wia kopwung me pwung. Nan Melkahka 33:5, sapwellime Mahsen kasalehiong kitail met: “Siohwa kin ketin poakohng me pwung oh me mehlel.” Pil ehu melkahka kin kasalehda met: “Siohwa kin kalahdeki aramas men me kin perenki tiahk lemei.” (Melkahka 11:5) Ni mehlel, Siohwa, Koht me keieu manaman, me kin ketin poakohng pwung oh kopwung pwung, sohte pahn ketin kanengamahiong soahng kan me e ketin kalahdeki kohkohlahte.
3. Dahme pahn pil sansalada sang kokohp en Eimwos?
3 Nna, pil medewe ehu kahrepe me kitail kak koapworopwor me Siohwa pahn ketikihsang me suwed. Koasoipen sapwellime wiewia kan en mahs kasalehiong kitail duwen met. Karasepen wiepe kan ong irail me suwed kan kin dierek nan Paipel pwuhken Eimwos. Ni atail pahn tehk kanahieng kokohp en Eimwos, e pahn kasalehiong kitail soahng siluh me pid kadeik sang Koht. Keieu, e kin wiawi pwehki kahrepe mwahu. Keriau, sohte me kak pitsang. Oh kesiluh, e kin lipilipil, pwe Siohwa kin ketin kadeik irail me suwed kan ahpw kin mahk ong irail kan me kin koluhla oh pwunglahr reh.—Rom 9:17-26.
Sapwellimen Koht Kadeik Kin Wiawi Pwehki Kahrepe Mwahu
4. Iawasa Siohwa kadarala Eimwos, oh ia kahrepe?
4 Ni mwehin Eimwos, mehn Israel ko pwalpesengier oh wia wehi riau. Ehu wehi iei wehin palieir Suda me wiawihkihda keinek riau. Pil ehu wehi iei wehin paliepeng Israel me wiawihkihda keinek eisek. Siohwa koasoanehdiong Eimwos en papah nin duwen soukohp emen, oh ketin kadarasang ih nan eh wasa Suda oh kadaralahng Israel. Wasao, Koht pahn ketin doadoahngki ih en pakairki duwen sapwellime kadeik.
5. Mehnia wehi kan me Eimwos tepin kohpada duwe, oh ia ehu kahrepe me e konehng irail en ale kadeik sang Koht?
5 Eimwos sohte tepida eh doadoahk ki pakairpen sapwellimen Siohwa kadeik ong wehin paliepengo Israel. Ahpw, e tepkihda pakairpen kadeik me pahn wiawi ong wehi weneu me karanih Israel. Wehi pwukat iei Siria, Pilisdia, Dair, Edom, Ammon, oh Mohap. Ahpw, iaduwe—e uhdahn konehng irail en ale sapwellimen Koht kadeik? Ehi, e uhdahn konehng. Irail keptakaialahte oh sohte men tokedihsang wia sapwellimen Siohwa imwintihti kan.
6. Ia kahrepen Koht pahn ketikihdo apwal laud ong mehn Siria, Pilisdia oh Dair?
6 Karasepe, Siohwa keriahla mehn Siria kan “pwehki lapalahn kamakam mwuledek me re wiahiong mehn Kilead kan.” (Eimwos 1:3) Mehn Siria kan kihsang sapwen mehn Kilead kan—wasakis nan sapwen Israel me mih palimese en Pillap Sordan—oh wiahda apwal laud ong sapwellimen Koht aramas akan wasao. Iaduwen Pilisdia oh Dair? Mehn Pilisdia kan dipkihda ahr saliedi mehn Israel kan oh netikinirailla rehn mehn Edom kan, oh ekei mehn Israel kan wiahla lidu kei ohng soun netinet kan en mehn Dair. (Eimwos 1:6, 9) Nna, song medewehla met—netikihla sapwellimen Siohwa aramas akan en wia lidu kei! E sohte wia mehn kapwuriamwei ehu me Siohwa pahn ketikihdo apwal laud ohng mehn Siria, Pilisdia, oh Dair.
7. Ia mwomwen Edom, Ammon, oh Mohap duwehte Israel, ahpw ia mwomwen arail wiewia kan ong mehn Israel kan?
7 Mie mehkot me Edom, Ammon, oh Mohap duwehte Israel oh pil duwehkihpene nanpwungarail. Wehi siluh pwukat koaros wia kisehn mehn Israel kan. Mehn Edom kan wia kadaudok en Eipram oh irail nein Esau, en Seikop mpwer. Kahrehda, kitail kak nda me irail wia rien Israel pwutak kan. Mehn Ammon oh mehn Mohap wia kadaudok en Lohd, me wia nein rien Eipraam. Ahpw, iaduwe—mehn Edom, mehn Ammon, oh mehn Mohap kin wiahki mehn Israel kan duwehte kisehrail? Uhdahn soh! Mehn Edom kan, ni soh mahk, doadoahngki kedlas ong “pein rie pwutak,” oh mehn Ammon kan kin wia tiahk lemei ong mehn Israel kan me sella rehrail. (Eimwos 1:11, 13) Mendahki Eimwos sohte uhdahn kasalehda soangen tiahk lemei dah kan me mehn Mohap kin wia ong sapwellimen Koht aramas, mehn Mohap kan kin ahnsou reirei uhwong Israel. Kalokolok me pahn kohwong wehi siluh pwukat pahn inenen wuk. Siohwa pahn kadardihong kalokolok kisiniei pohrail.
Sohte Me Kak Pitsang Sapwellimen Koht Kadeik
8. Dahme kahrehda wehi weneu pwukat limwahn Israel sohte kak pitsang sapwellimen Koht kadeik?
8 E sansal me uhdahn mie kahrepen wehi weneu pwukat me mih nan en Eimwos kokohpo pahn alehki kadeik. Oh pil, irail sohte kak pitsang kadeik wet. Sang Eimwos 1:3 lel 2:1, Siohwa mahsanih pak weneu: “I uhdahn pahn kaloke irail.” Pahrekiong dahme e mahsanih, Koht ketin kadeikada wehi pwuko. Poadoapoad kasalehda me ehu ehu wehi pwukat lelohng nan apwal laud. Ni mehlel, wehi pahieu—Pilisdia, Mohap, Ammon, oh Edom—sohrala!
9. Dahme konehng mehn Suda kan en alehdi, oh pwekihda?
9 Kokohp en Eimwos uhd dokedoke wehi keisuh ehu—eh wasao Suda. Irail akan me rongorong ih nan wehin paliepengo Israel mwein pwuriamweikihla rong en Eimwos lohki duwen kadeikpen wehin Suda. Dahme kahrehda e konehng towehn Suda en alehki kadeik? Eimwos 2:4 kasalehda: “Siohwa mahsanih: ‘. . . Pwehki ahr mwamwahlkihla ei padahk kan oh sohte kapwaiada ahi kosonned kan.’” Siohwa sohte kin ketin pohnsehse irail pwukat me kin nseneki sapeikiong sapwellime Kosonned. Nan Eimwos 2:5, e kohpada: “Iei kahrepen ei pahn kadaridiong kisiniei pohn Suda oh isikada kelen mahwen kan en Serusalem.”
10. Dahme kahrehda mehn Suda kan sohte kak pitsang apwal?
10 Wehi soaloalopwoat Suda sohte kak pitsang apwal me kohkohdohng irail. Pak keisipak, Siohwa mahsanih: “I uhdahn pahn kaloke irail.” (Eimwos 2:4) Kokohp en kalokepen Suda pweidahier ahnsou me mehn Papilon kan kauwehla wehi wet nan pahr 607 B.C.E. Met pil ehu kasalehiong kitail me irail me suwed kan sohte kak pitsang kadeik sang Koht.
11-13. Eimwos kohpada kadeikpen mehnia wehi, oh soangen suwed dah me irail wia?
11 Soukohp Eimwos ahpwtehn pakairkihda duwen sapwellimen Siohwa kadeik ong wehi isuh kan. Ahpw, ma emen medemedewe me eh kokohp imwiseklahr, e inenen sapwung mehlel. Miehte soahng tohto me e saikinte lohkihda! Kehkehlik kohwong ih en pakairki rohng kamedek ehu duwen kadeikpen wehin paliepeng Israel. Israel warohng ale kadeik sang Koht pwehki arail tiahk oh pali ngehn me inenen suwedla mehlel.
12 Kokohp kan en Eimwos kin kasalehda duwen suwed eh inenen lalaudla nan wehin Israel. Pwehki met, Eimwos 2:6, 7 (NW) kasalehda: “Siohwa mahsanih, ‘Mehn Israel kan pwurupwurehngete wiewia dihp, eri, I uhdahn pahn kaloke irail, pwehki netikihla aramas pwung kan ni uwen silperkis pwe re en kapwungkihla ar pweipwand, oh re pil netikihla aramas semwehmwe kan me pil sohte kak kapwung pweinen suht ehu. Re kin tiakdiong nanpwel me luwet akan oh me paisuwed kan oh sikenla me opampap kan.’”
13 Aramas pwung kan kin netila ni uwen “silperkis,” me mwein wehwehki me sounkopwung kan me kin alehda silper kan ni elen pweipwei en mwersuwed kin kihong kopwung sapwung ong me sohte wiahda dihp. Me pweipweila kan kin netikihla me semwehmwe kan en wia lidu kei ni uwen pweinen “suht ehu,” mwein ong kisin pweipwand me inenen tikitik. Irail ohl soh mahk kan kin nantihong rapahkihda “irail me paisuwed kan” pwehn tiakiraildi ni irair ehu me irail me semwehmwe pwukat kak pein kesehiong pwelpar pohn moangerail me wia kaselepen arail lokolok, nsensuwed, oh sarohdi. Mwersuwed inenen rek me kahrehda “irail me opampap kan” sohte kak koapworopworki irail en diar kopwungpwung.
14. Ihs me wiakaula nan keinek-eisek en wehin Israel?
14 Tehk kanahieng ihs irail kan me kin wiakaula. Iei irail me pwung, semwehmwe, paisuwed, oh opampap kan me kin kousoan nan sahpwo. Sapwellimen Siohwa Kosonned ong mehn Israel kan kehkehlikihong irail en kadek ong me luwet oh semwehmwe kan. Ahpw, keinek-eisek en wehin Israel kin inenen wiakauwe soangen aramas pwukat.
“Onopada Pwe Kumwail en Uh Mwohn Koht”
15, 16. (a) Dahme kahrehda kaweid kohwong mehn Israel kan en “onopada pwe kumwail en uh mwohn Koht”? (b) Iaduwen Eimwos 9:1, 2 kasalehda me irail me suwed akan sohte kak pitsang sapwellimen Koht kadeik? (c) Dahme wiawihong wehin keinek eisek en Israel nan pahr 740 B.C.E.?
15 Pwehki tiahk suwed oh soangen dihp teikan eh inenen rek nan Israel, soukohp Eimwos konehng en kaweidki wehi sapeik wet: “Onopada pwe kumwail en uh mwohn Koht.” (Eimwos 4:12) Wehi soh loalopwoat Israel sohte kak pitsang kadeik sang Koht pwe Siohwa mahsanih (pak kawaluh): “I uhdahn pahn kaloke irail.” (Eimwos 2:6) Ong me suwed kan me mwein pahn song en rukula, Koht mahsanih: “Sohte emen pahn mourla; sohte emen pahn pitla. Ma re pil pahn weirdihla alarail kohdilahng pahn sampah nan Sheol, I pahn koliraildi, ma re pil pahn doudahla nanleng, I pahn waikiraildi.”—Eimwos 9:1, 2.
16 Me suwed kan sohte kak pitsang sapwellimen Siohwa kadeik ong irail ni arail pahn weirdihla alarail “kohdilahng pahn sampah nan Sheol,” karasaras ehu me wehwehki ahr pahn song en rukula wasa me keieu karakarahk pahn sampah. Irail pil sohte kak pitsang kadeik ni ahr pahn song kohdahla “nanleng,” me wehwehki me ahr pahn song repen wasahn rukula pohn nahna ile kan. Sapwellimen Siohwa mahsen me inenen sansal: Sohte wasakis me kitail pahn kak rukula ie pwehn ruksang Siohwa. Pwehki sapwellimen Koht kadeik me inenen pwung, Wehin Israel anahne pwukoahki ahr wiewia suwed akan. Ahnsowo leledohng irail. Nan pahr 740 B.C.E.—mpen sounpahr 60 mwurin Eimwos ntingihdi sapwellime kokohp—Wehin Israel lohdi pahn mehn Asiria kan.
Kadeik Sang Koht Kin Lipilipil
17, 18. Dahme Eimwos irelaud 9 kasalehda duwen sapwellimen Koht mahk?
17 Kokohp en Eimwos sewese kitail en kilang me kopwung de kadeik sang Koht kin wiawi pwehki kahrepe mwahu oh sohte me kak pitsang. Ahpw, pwuhken Eimwos pil kasalehda me sapwellimen Siohwa kadeik kin lipilipil. Koht kak ketin kilangada irail me suwed kan oh ketikihong irail sapwellime kadeik—sohte lipilipil iawasa re pahn rukula ie. E kak pil ketin kilangada irail akan me koluhlahr oh pwunglahr reh—irail pwukat me E kin ketin mahk ong. Met sansalda mwahu nan kaimwiseklahn irelaud en pwuhken Eimwos.
18 Nan pwuhken Eimwos 9 :8, Siohwa mahsanih: “I sohte pahn kamwomwala douluhl kadaudok en Seikop kan.” Nan Eimwos 9: 13- 15, Siohwa ketin inoukihda me E pahn “kapwurehdo” nah aramas me kalipalipala. Mahk pahn kohwong irail oh irail pahn meleilei oh pweida mwahu. Siohwa inoukihda me: “Wahnsahpw pahn keirda mwadangasang eh pahn dondoal.” Nna, song medewehla met—rahk ehu me inenen laud me kahrehda e pahn saikinte nek dondoal en rahk wet, a e pahn lelehr ahnsou e pil ehu poakiada uluhl kan oh kamwarek weren tuhke!
19. Dahme wiawihong luwen mehn Israel oh Suda?
19 Kitail kak nda me sapwellimen Siohwa kadeik ong me suwed akan nan Suda oh Israel me lipilipil pwe mahk kohwong irail akan me koluhlahr oh pwunglahr. Me pahrekiong kokohp duwen onohnsapahl me kileledi nan Eimwos irelaud 9, irail mehn Israel oh Suda me koluhlahr oh pwurodo sang Papilon nan pahr 537 B.C.E. Irail pwuralahng arail wasa oh pwurehng kauwada kaudok mehlel. Irail pwurehng ahnekiher meleilei oh kauwadahr imwarail akan oh padokedi arail mwaht en wain oh wahnsahpw akan.
Sapwellimen Siohwa Kadeik Pahn Leledo!
20. Dahme kadeik me Eimwos pakairki kin kamehlelehiong kitail?
20 Atail kin medemedewe iren kehkehlik pwukat me Eimwos pakairkihda uhdahn kamehlelehiong kitail me Siohwa pahn ketikihsang suwed akan nan atail ahnsou. Dahme kahrehda kitail kak kamehlele met? Keieu, karasepen en Koht kin ketin kaloke me suwed kan en mahs kasalehda me e pahn uhdahn mwekid nan atail ahnsou. Keriau, kadeik me wiawihong wehin Israel me lahlahwe Koht kasalehda me Koht pahn ketin kasorala Kristendom, me kisehn “Papilon Lapalap,” me ahneki dihp me keieu laud, pelien lamalam likamw koaros.—Kaudiahl 18:2.
21. Dahme kahrehda e konehng Kristendom en ale sapwellimen Koht kadeik?
21 Sohte peikasalpen me Kristendom uhdahn konehng ale kadeik sang rehn Koht. E inenen sansal uwen suwedlahng pelien Kristendom. Sapwellimen Siohwa kadeik ong Kristendom oh pil ong ahn Sehdan sampah me uhdahn konehng. Sohte me pil kak pitsang, ahnsou me e pahn lelehr ahnsoun kadeik, en Eimwos mahsen nan Eimwos 9:1 pahn pweida: “Some emen pahn mourla; some emen pahn pitla.” Ehi, sohte lipilipil iawasa me suwed kan pahn rukula ie, Siohwa pahn ketin diar irail.
22. Ire dah kei me pid duwen sapwellimen Koht kadeik me sansal nan 2 Deselonika 1:6-8?
22 Kadeik sang rehn Koht kin wiawi pwehki kahrepe mwahu, sohte me kak pitsang, oh e kin lipilipil. Met sansal sang mahsen en wahnpoaron Pohl: “Pwe Koht pahn ketin wia me pwung; e pahn ketin kaloke irail kan me kin kalokei kumwail, oh e pil pahn ketin kamaiauda kumwail kan me kin mihmi pahn lokolok, oh pil iangahkin kiht. E pahn ketin wia met ni eh Kaun Sises eh pahn ketido sang nanleng, iangahki sapwellime tohnleng manaman akan, oh pil iangahki mpwulen kisiniei, pwe en kaloke irail kan me pohnsehse Koht oh irail kan me sohte kin peikiong Rongamwahu en Kaun Sises.” (2 Deselonika 1:6-8) “Pwe Koht pahn ketin wia me pwung,” E pahn kaloke irail kan me konehng ale sapwellime me keidi kan. Sohte me kak pitsang kadeiko, irail me suwed kan sohte pahn kak pitsang ‘ni en Kaun Sises eh pahn ketido sang nanleng, iangahki sapwellime tohnleng manaman akan, oh pil iangahki mpwulen kisiniei.’ Kadeik sang Koht pahn lipilipil pwe Sises pahn kaloke “irail kan me pohnsehse Koht oh irail kan me sohte kin peikiong Rongamwahu.” Kadeik wet pahn kamweitala irail me lahn Koht kan me kin lelohng kalokolok.
Koapworopwor ong me Pwung kan
23. Soangen koapworopwor oh kamweit dah kan me kak kohsang nan pwuhken Eimwos?
23 Kokohp en Eimwos audaudki mahsen kaselel ehu me pahn kihong me pwung kan koapworopwor oh kamweit. Nin duwen me pwuhk en Eimwos kohpadahr, Siohwa sohte pahn kasohrala sapwellime aramas en mahs ako. Ahnsoukis mwuri, e kihpene irail mehn Israel oh Suda me sella ko, oh kapwureiraillahng ahr wasa oh kapai irail kihda popohl oh pai kan. Ia wehwehn met ong atail ahnsou? E kamehlelehiong kitail me ahnsou me Siohwa pahn ketikihdo sapwellime kadeik, E pahn ketin diar irail me suwed kan mendahki iawasa irail rukula ie, iangahki irail akan me warohng sapwellime mahk sohte lipilipil iawasa re mih ie nin sampah.
24. Ni ahl dah kan me sapwellimen Siohwa ladu kan nan rahnwet inenen paieki?
24 Ni atail awiawih ahnsou me Siohwa pahn ketin kadeikada irail me suwed kan, ia atail pepehm nin duwen ladu lelepek kei? Ni mehlel, Siohwa inenen kapaikitailkihda pai ngenin kan me widiwidekla! Kitail kin paiekihda kaudok ehu me sohte likamw oh sohte kawehwe sapwung kan me kohsang padahk likamw kan en Kristendom. Siohwa pil kapaikitailkihda diren mwengehn ngehn. Ahpw, tamataman me mie pwukoa laud me pil iangodo kapai pwukat me kohsang rehn Siohwa. Koht ketin kasik me kitail pahn pakairkihong meteikan duwen sapwellime kadeik me pahn kohdo. Kitail men wia uwen atail kak en rapahkihda irail me “konehng ale mour soutuk.” (Wiewia 13:48) Ehi, kitail men sewese uwen atail kak koaros en iang paiekihda pai en pali ngehn akan me kitail kin nsenamwahuki. Kitail men irail en iang pitsang kadeik me pahn kohwong me suwed akan. Ahpw, e sansal me: ma kitail en iang paiekihda kapai pwukat, kitail anahne ahneki irair en mohngiong pwung. Kitail pahn kilang nan artikel en mwurin met ire wet pil pwarada nan kokohp en Eimwos.
Iaduwen Ahmw Pahn Sapeng?
• Iaduwen kokohp en Eimwos kasalehda me sapwellimen Siohwa kadeik kan kin wiawi pwehki kahrepe mwahu?
• Iaduwen Eimwos kasalehda me sohte me kak pitsang sapwellimen Koht kadeik?
• Iaduwen pwuhken Eimwos kasalehda me sapwellimen Koht kadeik kin lipilipil?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 13]
Wehin Israel sohte pitsang kadeik sang Koht