Sapwellimen Oseia Kokohp Kin Sewese Kitail En Kak Iang Koht Kekeidwei
“Irail pahn iang Siohwa kekeidwei.”—OSEIA 11:10.
1. Sipai karasaras dahieu kin mih nan pwuhken Oseia?
KE KIN perenki sipai me aramas me pwarada loale kan kin kaperen oh mouren koasoi kan kin mwahu? Pwuhken Oseia nan Paipel kin wia pwuhken sipai ehu ahpw mih ni lokaia karasaras.a Sipai wet kin pid wiewia en peneinei en soukohp en Koht Oseia oh e kin karasaras ong inou en pwopwoud me Siohwa ketin wiahiong Wehin Israel en mahso ki inou en Kosonned en Moseso.
2. Dahme kitail sukuhliki duwen Oseia?
2 Koasoipen wasa me sipai karasaras wet wiawi ie iei me dierek nan Oseia irelaud 1. Oseia iang kousoan nan wasa me keinek eiseko en wehin Israel kin mih ie (wasaht pil adaneki Epraim, pwe iei keinek kehlail). Oseia wiahier kokohp ni kaimwiseklahn nanmwarki en Israel isimen oh duwen mwehin Nanmwarki Usaia, Sodam, Ahas, oh Esekaia en Suda. (Oseia 1:1) Kahrehda, Oseia wia sapwellime kokohp erein mpen pahr 59. Mendahte pwuhk wet, me wah mware, kaneknekpen ntingpe wiawi ekiste mwurin pahr 745 B.C.E., e pil kin pwung ong rahnwet, nin doken aramas million kei weweidki elen mour me kokohp pwarodo nan mahsen akan: “Irail pahn iang Siohwa kekeidwei.”—Oseia 11:10.
Dahme Kousapahl Ieu Pahn Kasansalehda
3, 4. Oaralapihehda dahme koasoipe mie nan Oseia irelaud 1 lel 5.
3 Kousapahl en Oseia irelaud 1 lel 5 pahn kakehlaka atail iang Koht kekeidwei sang ni atail pahn kin ahneki pwoson oh rapahki ahl ehu me pahrekiong kupwure. Edetehn tohn Wehin Israel dipikidahr kamwahl en pali ngehn, Koht pahn ketin mahk ong irail me re koluhla. Met sansal mwahu sang dahme pwarada nanpwungen Oseia oh ah pwoud Komer. Mwurin ah naitikihong ih seri men, e uhd naitikihada serihn pirap riemen. Ahpw, Oseia mahk ong ih, duwehte Siohwa ah ketin kupwurki en ketin mahk ong mehn Israel akan me koluhla.—Oseia 1:1–3:5.
4 Mie sapwellimen Siohwa irair en repen pwung ong Israel pwehki wasao sohte mehlel, limpoak, kadek, oh sohte me kin ahneki loalokong me pid duwen Koht nan sahpwo. E pahn ketin kapwukoahki koaros, wehi salelepek Israel oh wehi samin Suda. Ahpw, ahnsou me sapwellimen Koht aramas akan mih nan irair en “lokolok,” irail kin rapahki Siohwa.—Oseia 4:1–5:15.
Irair en Sipai Sansalda
5, 6. (a) Ia uwen rek en wiewiahn nenek oh kamwahl rehn irail tohn keinek eisek en Israel ko? (b) Dahme kahrehda mahsen en kaweid kehlail me kohwong Israel en kawao pil kesempwal ong kitail?
5 Koht padahkihong Oseia, “Kohwei oh pwoudikihda emen lihen. Omw pwoud sohte pahn loalopwoatohng uhk, oh noumw seri kan pahn suwed duwehte liho. Duwehte nei aramas akan ar keseielahr oh solahr loalopwoatohng ie.” (Oseia 1:2) Ia uwen rek wiewiahn dipen nenek nan sapwen Israel? Kitail wadek nan pwuhken Oseia: “Re duwehte lih emen me kin wiahla lihen netiki paliwere; re pangalahr pein irail ong koht teikan. . . Ni imwila, noumwail serepein kan kin wiahla lihen netiki paliwere, oh en noumwail pwutak kan ar pwoud kan kin wiahda dipen kamwahl. Ahpw, I sohte pahn kaloke irail pwehki mepwukat, pwehki pein kumwail pil kin iang lihen netiki paliwere kan en tehnpas sarawio, oh iang irail wia meirong en me rotorot akan.”—Oseia 4:12-14.
6 Wiewiahn nenek oh kamwahl kin rek mehlel nan Israel ong irair en war oh pil ni pali ngehn. Siohwa pahn ketin “kapwukoahki” met ong Israel. (Oseia 1:4; 4:9) Mahsen en kaweid kehlail wet wia mehkot kesempwal ong kitail pwehki Siohwa pahn ketin kapwukoahki met ong irail oko me kin wiewia mour en tiahk en nenek oh kamwahl oh me kin iang kaudok samin nan rahnwet. Ahpw, irail akan me kin iang Koht kekeidwei kin kapwaiada sapwellime irair en kaudok mwakelekel oh irail ese me “sohte aramas emen me mouren nenek de mouren kamwahl . . . pahn kak iang sohsohki Wehin Krais de Wehin Koht.”—Episos 5:5; Seims 1:27.
7. Dahme ahn Oseia oh Komer pwopwoud kin rasehng?
7 Ni ahnsou me Oseia pwoudikihda Komer, e dehde me ih serepein meipwon emen, oh e wia lih pwopwoud lelepek emen lel ni ah “naitikihada pwutak emen.” (Oseia 1:3) Me sansalda nan sipai karasaraso, mwurinte mehn Israel akan arail saledekla sang kanaudok en Isip nan pahr 1513 B.C.E., Koht ketin wiahda inou ehu ong irail me pahrekiong inou en pwopwoud mwakelekel ieu. Ni ahn Israel pwungkihda en alehda inouo, e inoukihda en lelepek ong ah “pwoud ohl,” Siohwa. (Aiseia 54:5) Ei, pwopwoud karasaras wet en Israel en Koht wia kilel en karasepe ki ahn Oseia pwopwoud mwakelekel ong Komer. Ahpw, wekidekla laud akan pwarada!
8. Iaduwen keinek eisek en wehin Israel miehla, oh dahme ke kak kawehwe duwen ah elen kaudok?
8 Ahn Oseia pwoud “pwurehng liseianda oh naitikihada pil emen serepein.” Serepein menet oh pil seri en mwurio ele wia nein Komer serihn pirap kei. (Oseia 1:6, 8) Pwehki Komer kin rasehng Israel, ke kak peidek, ‘Ia mwomwen Israel ah wiahla lihen netiki paliwere men?’ Nan 997 B.C.E., keinek eisek en Israel dolsang keinek riau en palieir en Suda oh Pensamin. Kaudokiong kou pwul eri kokouda nan keinek eisek en wehin Israel en paliepeng, kahrehda nah aramas akan en dehpa kohla nan Suda pwehn kaudokiong Siohwa nan Tehnpas Sarawio nan Serusalem. Eri, kaudok en koht likamw Paal, oh wiepen kaudok en nenek inenen kehlailla nan Israel.
9. Nin duwen me Oseia 1:6 kohpada, dahme wiawihiong Israel?
9 E kakete ni ahnsou me nein Komer serihn pirap keriemeno ipwidi, Koht mahsanihong Oseia: “Kihong eden serepeinen Lo-ruhamah [me kin wehwehki “E Sohte Ale Mahkpe”] pwe I solahr pahn poakohng de mahkohng aramas en Israel.” (Oseia 1:6) Siohwa ‘ketikihirailsang’ ni ahnsou me mehn Asiria kan wahsang mehn Israel akan oh salihiraildi nan pahr 740 B.C.E. Ahpw, Koht ketin mahk ong keinek riau en wehin Suda oh kapitala ahpw kaidehn ki kesik ketieu, kedlahs, mahwen, oahs akan de soundak oahs akan. (Oseia 1:7) Ni pwong ehu nan pahr 732 B.C.E., tohnleng emente kemehla sounpei en Asiria 185,000 irail pwukat me kin kamasak poasen kaun en Suda, iei Serusalem.—2 Nanmwarki 19:35.
Sapwellimen Siohwa Irair en Repen Pwung me Pid Israel
10. Ahn Komer wiewiahn kamwahlo kin karasahiong dah?
10 Komer kesehla Oseia oh wiahla “lih pwopwoud kamwahl,” oh mihmi rehn emen ohl tohrohr. Met kin karasahda duwen wehin Israel eh ehuong palien politik en wehi salelepek kan oh tepida kehlkinirailla. E sohla kin kapingahki Siohwa ah pai kan, oh re kin nda me kahrepen arail nsenamwahu pwehki koht akan en soangen wehi pwukat oh eri kin kasaminehkihla ah inou me rasehng inou en pwopwoud ong Koht ni arail kin iang wia kaudok likamw. E sohte kapwonopwon kahrepen Siohwa ah ketin repen pwung ong kamwahl en pali ngehn en wehio!—Oseia 1:2; 2:2, 12, 13.
11. Dahme wiawihong inoupen Kosonnedo ni ahnsou me Siohwa ketin mweidong Israel oh Suda en sella?
11 Pweinen kalokolok dahieu me kohwong Israel pwehki eh kohkohsang rehn ah pwoud ohlo? Koht ketin kalipehla ih “nan sapwtehn” en Papilon, wehio me kalowehdi Asiria ahnsou me mehn Israel akan sella nan pahr 740 B.C.E. (Oseia 2:14) Ni ahnsou me Siohwa kahrehong ohlahn keinek eiseko, e sohte ketin kasohrala inou en pwopwoud me e ketin wiahiong keinek 12 en Israel. Ni mehlel, ni ahnsou me Koht ketin mweidohng Papilon en kasohrala Serusalem nan pahr 607 B.C.E. oh ketin mweidohng aramas en Suda kan en lohdi, e sohte kasohrala inou en Kosonned en Moses me keinek 12 en Israel me alehier inou en pwopwoud ong ih ni karasaras. Ehupene ahpw nekla mwurin ahnsou me kaunen mehn Suhs akan sohte kamehlele Sises Krais oh kamatala ih nan pahr 33 C.E.—Kolose 2:14.
Siohwa Ketikihda Kaweid ong Israel
12, 13. Ia mouren pwuhken Oseia 2:6-8, oh iaduwen mahsen oko ah kin dokedoke Israel?
12 Koht ketin kaweidki Israel en “pwilikihdi eh kamwahl oh nenek,” ahpw Israel men pwakipwakihselihte irail oko me kin poakohng ih. (Oseia 2:2, 5) Siohwa eri mahsanih, “Eri, I pahn kelehkipene kehl tekatek ehu. I pahn kapilkipene kehl ehu, pwe en sohte kak pwediei. E pahn song pwakihseli eh kerir kan, ahpw e sohte pahn kak lellahng rehrail. E pahn rapahkin irail, ahpw e sohte pahn diar. Eri, e pahn koasoia, ‘I pahn pwuralahng rehn uhdahn ei pwoudo, pwe ni ei kin mihmi reho mwahusang met.’ Liho sohte kin pohnese me ngehi me kihong mwenge, wain, lehn olip, iangahki kohl oh silper me e wiahkihla mehn pwongih Paal.”—Oseia 2:6-8.
13 Edetehn Israel kin reperepen sawaste rehn wehi kan me wia “eh kerir kan,” sohte emen rehrail kak sewese ih. Mwomwen mie kehl me kin kapilpene ih, kahrehda irail sohte kak sewese ih. Mwurin Asiria mahweniong erein pahr siluh, ah poasen kaun, iei Sameria, eri lohdi nan pahr 740 B.C.E., oh keinek eiseko sohla kak pwurehng kauwada ahr wehi. Ekeite nanpwungen mehn Israel me sella kan me kilangada ia uwen mwahu en mehkan ahnsou me arail pahpa kahlap oko kin papah Siohwa. Irail pwukat kin soikala kaudok en Paal oh songosong en pwurehng kapwurehda sapahl arail inou ong Siohwa.
Pwurehng Tehk Sapahl Sipai Karasaraso
14. Iaduwen Oseia ah pwurehng kamwahuwihala ah ehupenehn pwopwoud ong Komer?
14 Pwe kitail en kalaudehla atail wehwehki pahrekpenehn mour en Oseia oh ehupenehn nanpwungen Israel oh Siohwa, kitail tehkpene mahsen pwukat: “Kauno ketin mahsanihong ie, ‘Kohwei oh kasalehiong omw limpoak ong lih emen me wiewia dipen kamwahl ong eh kerir.’” (Oseia 3:1) Oseia kapwaiada pahngok wet oh pwurehng pwainda sapahl Komer sang rehn ohl me e kousoanla reho. Mwurin mwo, Oseia kihda kaweid teng ong ah pwoudo: “Ke pahn mihmi rehi ahnsou reirei oh sohte netiki paliweromw de wia dipen kamwahl.” (Oseia 3:2, 3) Komer peikiong kaweido oh Oseia pwurehng kamwahuwihala ah ehupenehn pwopwoud ong liho. Iaduwen met ah kadoadoahk ong sapwellimen Koht ehuiong aramas akan en Israel oh Suda?
15, 16. (a) Ni soangen irair dah me sapwellimen Koht wehi pahn ale sapwellime mahk? (b) Iaduwen Oseia 2:18 pweidahr?
15 Ni ahnsou me irail me lohdi kan nan Israel oh Suda selidi nan Papilon, Koht ketin doadoahngki sapwellime soukohp akan en wia koasoi me pahn lel ‘mohngiongarail.’ Pwe sapwellime aramas akan en kak ale sapwellimen Koht mahk, irail anahne kasalehda koluhla oh pwurodo rehn Siohwa me rasehng arail pwoud ohl duwehte ahn Komer pwurodo rehn ah pwoud ohl, Oseia. Mwurin mwo, Siohwa pahn ketin kapwurehdo wehio me rasehng sapwellime werek lih sang “sapwtehn” en Papilon oh wahdohng Suda oh Serusalem. (Oseia 2:14, 15) E ketin kaunsekala inou wet nan pahr 537 B.C.E.
16 Koht pil ketin kaunsekala inou wet me mahsanih: “I pahn wiahda inou ehu ong mahn lawalo oh menpihr kan, pwe re en dehr kahpwalihala nei aramas akan. I pahn kasorehsang tehtehn mahwen koaros nan wehiet—kedlahs oh kesik ketieu koaros—oh mweidohng nei aramas akan re en momour ni popohl oh onepek mwahu.” (Oseia 2:18) Irail luhwen mehn Suhs me pwurodohng uhdakarailo kousoan ni meleilei oh sohte me re pahn masak ki mahn akan. Kokohp wet pil pwurehng pweida nan pahr 1919 C.E., ahnsou me luhwen Israel en ngehn saledekla sang nan “Papilon Lapalap” me iei kaudok likamw kan koaros. Ahnsou wet, irail koukousoan nan meleilei oh perenki mour nan paradais en ngehn iangahki iengerail teikan, me arail koapworopwor iei en kousoan nan sampah kohkohlahte. Irair en mahn lawalo oh kommwad kan sohte kin dierek nanpwungen Kristian mehlel pwukat.—Kaudiahl 14:8; Aiseia 11:6-9; Kalesia 6:16.
Koledi Mwahu Kasukuhl akan nan Mohngiongomw
17-19. (a) Soangen sapwellimen Koht irair dah kan me kangoang kohwong kitail en kahlemengih? (b) Iaduwen sapwellimen Siohwa mahk oh limpoak kin kamwekid kapehditail?
17 Koht me mahk oh limpoak, oh soangen irair pwukat kitail anahne kahlemengih. Met iei ehu mehn kasukuhl me irail akan mwowe nan pwuhken Oseia kaweidki. (Oseia 1:6, 7; 2:23) Sapwellimen Koht mahk ong mehn Israel koluhla kan kin pahrekiong mahsen sarawi kan nan pwuhken Lepin Padahk: “Ahmw mour sohte pahn pweida ma ke song en ekihla dipomw kan. Sakarkihda oh wiliakapwala; eri, Koht ahpw pahn ketin mahkikihong uhk.” (Lepin Padahk 28:13) Pil kansenamwahu ohng me sapwung ahpw koluhla kan iei mahsen kan en Melkahka: “Ei meirong, Maing Koht, iei koluhla mehlel en nan kapehdi; pwe komw sohte pahn ketin soikala koluhla mehlel oh peik en nan kapehd.”—Melkahka 51:17.
18 Kokohp en Oseia oaralapihehda irair en limpoak oh mahk en Koht me kitail kin kaudokiong. Mendahte ma ekei kin pirekla sang sapwellime elen pwung kan, irail kak koluhla oh wekila. Ma re pahn wia met, Siohwa kin kasamwo irail. E kin ketin kasalehda mahk ong aramas en Wehin Israel akan me kin koluhla, pwe irail kin rasehng sapwellime werek lih. Edetehn irail kin sapeikiong Siohwa oh ‘kansensuwedihala Ih me Sarawi en Israel, e kin ketin mahk oh kin ketin tamataman me irail wiawihkihda uduk.’ (Melkahka 78:38-41) Soangen mahk wet uhdahn pahn kamwekid kitail en ahnsou koaros ieiang atail Koht limpoak, Siohwa, kekeidwei.
19 Mendahte soangen dihp me duwehte kamaramas, pirap oh kamwahl ah kin rek nan wehin Israel, Siohwa kin ketin ‘mahseniong mohngiongi.’ (Oseia 2:14; 4:2) Pein mohngiongitail akan en mwekidkihda oh atail ehuiong Siohwa en kehlailla ni atail kin tamanda duwen sapwellime mahk oh limpoak. Kitail en pein idek rehtail: ‘Iaduwen ahi pahn kamwahuwihala ahi en kahlemengih sapwellimen Siohwa mahk oh limpoak ni ahi kin ehuiong aramas teikan? Ma iengei Kristian emen kin kansensuwedihala ie oh e pek mahk rehi, I kak mahk ong ih duwehte me Koht kin ketin wia?—Melkahka 86:5.
20. Kihda karasepe mehn kadehde me kitail kak koapworopworki inou me Koht ketikihda.
20 Koht ketikihong kitail koapworopwor mehlel. Karasepe, Siohwa Koht ketin inoukihda me: “I pahn kapwurehiong ih . . mwetin wain akan me e ahneki mahs oh wiahkihla patapat en Achor wenihmwen koapworopwor ehu.” (Oseia 2:15) Pwihn en kawao me rasehng sapwellimen Siohwa werek ahneki koapworopwor mehlel me irail pahn pwuralahng uhdakarail, wasa me “patapat en Achor” mihmi ie. Pweidahn inou wet, nan pahr 537 B.C.E., kihong kitail kahrepe mwahu kitail en pereperen koapworopworki mwahu me Siohwa ketin ketikihdi ong mwohtail.
21. Ia katepen marain ni atail pahn ieiang Koht kekeidwei?
21 Pwe kitail en wonowei iang Koht kekeidwei, kitail anahne en kaukaule sukuhliki duwen Ih oh doadoahngki loalokong pwung wet nan atail mour. Marainki Siohwa mehkot me sohte nan Israel. (Oseia 4:1, 6) Ahpw, ekei aramas kin kesempwaliki mehlel padahk sarawi kan, oh kin kapwaiada audepe kan, oh kin ale kapai laud akan. Oseia iei emen ih. Pil duwehte irail meh 7,000 me sohte kin kelepwidi mwohn Paal nan mwehin Elaisa. (1 Nanmwarki 19:18; Rom 11:1-4) Pein atail kalahnganki kaweid sang rehn Siohwa pahn sewese kitail en iang Koht kekeidwei.—Melkahka 119:66; Aiseia 30:20, 21.
22. Ia pahn atail madamadau ong uhwongada padahk mehlel?
22 Siohwa ketin kasik me ohl akan me kin tiengla sapwellime aramas akan en uhwongada padahk mehlel. Oseia 5:1 mahsanih: “Kumwail samworo kan, kumwail rong! Kumwail mehn Israel kan, kumwail rong kanahieng! Kumwail kisehn nanmwarki kan, kumwail pil iang rong! Kumwail kin pwaisanki kapwung meteikan—eri, kapwungpamwail pahn wiawi! Kumwail wialahr lidip ehu nan Mispa, uhk ehu me kohdiong pohn Nahna Tapor.” Kaun akan me kin uhwongada padahk mehlel wia lidip oh uhk ehu ong mehn Israel akan, kin pahnehdohng irail en kaudokiong dikedik en eni mwahl akan. Nahna Tabor oh wasa kis me ede Mispa kakete wia poahsoanpen kaudok likamw.
23. Ia kamwahu me ke alehdi sang onop en Oseia irelaud 1 lel 5?
23 Leledo met, sapwellimen Oseia kokohp kasalehiong kitail me Siohwa iei Koht en mahk me kin ketikihong kitail koapworopwor oh ketin kapaiada irail akan me kin kapwaiada sapwellime kaweid oh kin sohte utung uhwong padahk mehlel. Kitail en duwehte mehn Israel en kawa ko me kin koluhla kan, kitail en rapahki Siohwa oh ahnsou koaros kin songosong en kaperenda Ih. (Oseia 5:15) Ni atail pahn kin wia met, kitail pahn dolung dahme mwahu oh ahneki peren oh iangahki meleilei rehn irail akan koaros me kin lelepek iang Koht kekeidwei.—Melkahka 100:2; Pilipai 4:6, 7.
[Nting tikitik me mi pah]
a Sipai karasaras ieu kohda nan Kalesia 4:21-26. Ong met, kilang pwuhken Insight on the Scriptures, Volume 2, pali 693-4, wiawihda sang rehn Sounkadehdehn Siohwa kan.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Dahme ahn Oseia pwoudikihda Komer kin wehwehki?
• Dahme kahrehda mie sapwellimen Siohwa repenpwung ong Wehin Israel?
• Mehnia mehn kasukuhl nan Oseia irelaud 1 lel 5 me kamwekid kapehdomw?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 8]
Ke ese ihs me ahn Oseia pwoud kin wehwe ong?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 9]
Towe kan en Sameria lohdi pahn Asiria nan pahr 740 B.C.E.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 10]
Aramas peren akan pwuralahng uhdakarail