Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang nan Pwuhken Oseia
KAUDOK mehlel salongalahr sang nan wehin keinek-eisek en Israel. Pahnangin kaundahn Seropoham II, Israel kepwehpwehla, ahpw met mwadang sohrala mwurin eh mehla. Ahnsoun apwal oh sohte soandi mwahu en palien politik wiawi mwurin mwo. Nanmwarki pahmen sang wenemen kamakamla. (2 Nanmwarki 14:29; 15:8-30; 17:1-6) Oseia wia doadoahk en soukohp men erein sounpar 59 sang nan pahr 804 B.C.E, oh met leledohr ahnsoun apwal pwukat.
Dahme wiawiong ahn Oseia pwopwoud kin kasansalehda sapwellimen Siohwa pepehm ong wehin Israel me keptakai. En kasalehda sapwung en Israel oh kokohp en kadeik ong ih oh wehin Suda iei me oaralap en ahn Oseia pakair kan. Ni eh doadoahngki lokaia kadek oh nsenoh oh lokaia inen oh sansal, Oseia ntingihdi pwuhk wet. Nin duwen kisehn Mahsen en Koht, eh pakair kan wie momour oh manaman.—Ipru 4:12.
“PWOUDIKIHDA EMEN LIHEN OMW PWOUD SOHTE PAHN LOALOPWOATOHNG UHK”
(Oseia 1:1–3:5)
Siohwa mahsanihong Oseia: “Kohwei oh pwoudikihda emen lihen. Omw pwoud sohte pahn loalopwoatohng uhk.” (Oseia 1:2) Oseia peik oh naineki pwutak men rehn Komer. Seri riemen mwurin pwutako me e neitikiehdi kaidehn nein Oseia. Wehwehn adara, Sempoak oh Kaidehk-Nei Aramas, kin kasalehda me Siohwa ketikihsang sapwellime mahk sang Israel oh ketin soikala sapwellime aramas salelepek kan.
Ia uhdahn sapwellimen Siohwa pepehm ong sapwellime aramas uhwong kan? E mahsanihong Oseia: “Kohwei oh kasalehiong omw limpoak ong lih emen me wiewia dipen kamwahl ong eh kerir. Ke pahn poakohng duwehte ei wie poakepoakehte mehn Israel kan, mehndahte ar sohpeiongehr koht teikan.”—Oseia 3:1.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
1:1—Dahme kahrehda Oseia koasoia duwen nanmwarki pahmen me kin kaunda Suda erein eh doadoahk, ahpw koasoia emente me kaunda Israel? Met pwehki nanmwarki en kadaudok en Depit kan te me kin ahneki pwung en wia kaunen sapwellimen Koht aramas pilipilda kan. Nanmwarki en wehin paliepeng kan me kaidehn kadaudok en Depit, ahpw nanmwarki en Suda kan kin wia kadaudoke kan.
1:2-9—Oseia uhdahn pwoudkihda lihen nenek? Ei, Oseia uhdahn pwoudkihda lih emen me wiahda dipen kamwahl mwuhr. Soukohpo sohte koasoia me dahme e koasoia duwen eh mouren peneinei wia ouraman ehu de kasansal ehu.
1:7—Iahd Koht ketin kasalehda mahk ong mehn Suda kan oh doareirailla? Met wiawi nan pahr 732 B.C.E., nan mwehin Nanmwarki Esekaia. Ni ahnsowo, Siohwa ketin kaimwisekla ahn Asiria mahwen ong Serusalem sang ni eh ketin doadoahngki tohnleng men en kemehla neirail sounpei 185,000 ni pwongohte. (2 Nanmwarki 19:34, 35) Ni ahl wet, Siohwa ketin doarehla Suda, kaidehn “sang ni mahwen, de kedlahs, de kesik ketieu, de oahs akan oh soundakepe kan,” ahpw tohnleng men.
1:10, 11—Pwehki wehin paliepeng en Israel lohdi nan pahr 740 B.C.E., iaduwen mehn Israel kan oh mehn Suda kan “pwurehng wiahla ehu”? Me tohto sang nan wehin paliepeng kohlahng nan Suda mwohn towe en sapwen Suda kan kalipiliplahng nan Papilon nan pahr 607 B.C.E. (2 Kronikel 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Ni ahnsou me mehn Suhs kalipilipala kan pwuralahng uhdakarail nan 537 B.C.E., kadaudok en irail kan me kohsang wehin paliepeng en Israel mih nanpwungarail.—Esra 2:70.
2:21-23, NW—Dahme kohpadahr sang sapwellimen Siohwa mahsen kan: “I uhdahn pahn kamwerehdi [Sesreel] rasehng weren tuhke nanpwel, oh I pahn kasalehiong ih mahk”? Eden nein Oseia mesenih rehn Komer iei Sesreel. (Oseia 1:2-4) Wehwehn ahd wet, “Koht Pahn Kamwerehdi Weren Tuhke,” wia kokohp ehu duwen me Siohwa pahn ketikihpene luwen me lelepek kan nan 537 B.C.E. oh kamwerehdi irail rasehng weren tuhke nan Suda. Sahpwo me tehnla erein sounpar 70 pahn anahne kapwarehda wahn sahpw, wain mem, oh leh. Ni lokaiahn karasaras, kokohpo kin kasalehda me wahn sahpw pwukat pahn peki rehn sampah en kihda pwehl mwahu, oh sampah pahn uhd peki rehn nanleng keteu. Oh nanleng pahn uhd peki rehn Koht depwek ong keteu. Soahng pwukat koaros pahn wiawi ong epwel mwahu ong anahn en me luhwe kan me pwuralahng uhdakarail. Wahnpoaron Pohl oh Piter doadoahngki Oseia 2:23 ong kihpenehn luwen Israel en ngehn.—Rom 9:25, 26; 1 Piter 2:10.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
1:2-9; 3:1, 2. Medewehla duwen tounmetei me Oseia wiahda sang ni eh kolokol eh pwopwoud pwehn peikiong kupwuren Koht! Pwehn wia kupwuren Koht, ia uwen laud en tounmetei me kitail pahn perenki wiahda?
1:6-9. Siohwa ketin kalahdeki kamwahl en pali ngehn, duwehte e ketin kalahdeki kamwahl en uduk.
1:7, 10, 11; 2:14-23. Dahme Siohwa ketin kohpada duwen Israel oh Suda pweida. Sapwellimen Siohwa mahsen kin ahnsou koaros pweida.
2:16, 19, 21-23; 3:1-4. Siohwa kin kupwurperenki mahkohng irail akan me kin kasalehda koluhla mehlel. (Nehmaia 9:17) Duwehte Siohwa, kitail anahne kasalehda kadek oh mahk ong meteikan.
“MIE SAPWELLIMEN KAUN-O IREN KOPWUNG”
(Oseia 4:1–13:16)
“Mie sapwellimen KAUN-O iren kopwung ong aramas akan me kin koukousoan nan sahpw wet.” Pwekida? Pwehki “sohte loalopwoat oh limpoak nan sahpw wet, oh re sohte pohnese me ngehi Koht.” (Oseia 4:1) Aramas salelepek kan en Israel kin wia mwersuwed oh kakerehdi nta oh wia dipen nenek ni pali uduk oh ni pali ngehn. Re sohte kin peki sawas sang rehn Koht, ahpw re kin “peki sawas sang Isip, oh mwuhr re tangalahng Asiria.”—Oseia 7:11.
Siohwa ketin pakairki sapwellime kadeik, oh mahsanih: “Israel pahn sohrala.” (Oseia 8:8, NW) Wehin Suda sohte kak pitsang kadeik. Oseia 12:2 mahsanih: “Mie sapwellimen KAUN-O kadip ehu me uhwong mehn Suda; e pahn pil ketin kalokehki Israel mwekid en nah aramas akan. E pahn ketin dupukohng irail mehkan me re wiadahr.” Ahpw onohnsapahl pahn wiawi, pwehki Koht ketin inoukihda: “I pahn doarehsang aramas pwukat sang nan Sheol, oh kapitirailsang mehla.”—Oseia 13:14, NW.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
6:1-3—Ihs me nda: “Kitail pwuralahng rehn Kauno”? Mwein mehn Israel salelepek kan kin kangoange emenemen en pwuralahng rehn Siohwa. Ma ihme re kin wiewia, re kin mwomwehdahte me re koluhla. Arail limpoak kadek inenen mwotomwot me rasehng “toaik en nimenseng; pil rasehng pwoaik, me kin mwadang sohrala.” (Oseia 6:4) De ni pali teio, mwein Oseia me kangoange aramas akan en pwuralahng Siohwa. Sohte lipilipil ihs me nda met, towe keptakai kan en wehin keinek-eisek en Israel anahne kasalehda koluhla mehlel oh uhdahn pwuralahng rehn Siohwa.
7:4—Ni ahl dahieu me mehn Israel salelepek kan rasehng “kisiniei nan uhmw”? Karasaras wet kin kasalehda uwen laud en ineng suwed me mih nan mohngiongarail.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
4:1, 6. Ma kitail men kaukaule ale sapwellimen Siohwa kapai kan, kitail anahne kaukaule ale loalokong duwen ih oh kapwaiada dahme kitail kin suksukuhliki.
4:9-13. Siohwa pahn ketin kadeik irail akan me kin wia dihp me pid nsenen pwopwoud oh irail akan me kin iang kaudok samin.—Oseia 1:4.
5:1. Irail akan me kin tiengla mwowe nanpwungen sapwellimen Koht aramas akan anahne uhdahn soikala irail akan me kin lahlahwe padahk mehlel. Ma re sohte pahn wia met, irail pwukat pahn kasonge ekei en iang kaudok likamw, oh ni ahl wet, re pahn wia ‘lidip ehu oh uhk ehu’ ong irail.
6:1-4; 7:14, 16. En koluhla ni lokaia kante sohte mehlel oh sohte katepe. Pwehn ale sapwellimen Koht mahk, me dipan men anahne kasalehda koluhla mehlel ni sansal sang ni eh pwuralahng mehkot me “ilehsang,” me wehwehki kaudok me ilehsang kaudok teikan. Eh wiewia kan anahne pahrekiong sapwellimen Koht koasoandi ile kan.—Oseia 7:16, NW, footnote.
6:6. Ma emen pwurepwurehng wiahda dihp, met kin kasalehda me eh limpoak lelepek ong Koht sohte itar. Sohte meirong en pali ngehn kan kak pwaindi soh itar wet.
8:7, 13; 10:13. Mouren padahk me “mehkot me aramas pahn padokedi, ihme e pahn dolung” met pweida ong mehn Israel akan me kin pwongih dikedik kan.—Kalesia 6:7.
8:8; 9:17; 13:16. Kokohp kan me pid wehin paliepeng me pweida ni ahnsou me eh poahsoan kaun, Sameria lohdi pahn Asiria. (2 Nanmwarki 17:3-6) Kitail kak kamehlele me Koht pahn ketin wia dahme e mahsanih.—Nempe 23:19.
8:14. Siohwa ketin kadarala “kisiniei . . . [nan nein Suda] kahnimw kan” nan pahr 607 B.C.E. sang ni eh ketin doadoahngki mehn Papilon kan, oh ketin kasohrehla Serusalem oh sapwen Suda nin duwen e ketin kohpadahr. (2 Kronikel 36:19) Mahsen en Koht sohte kak sapwungala.—Sosua 23:14.
9:10. Mendahki mehn Israel kan ar wiahda inou ong Koht mehlel, irail “tepihada kaudokiong Paal oh re mwadangete sautla.” E wia elen loalokong kitail en ale mehn kasukuhl sang arail mehn kahlemeng suwed oh kanahieng pwe kitail en dehr kauwehla atail inou ong Siohwa.—1 Korint 10:11.
10:1, 2, 12. Kitail anahne kaudok ong Koht ki mohngiong me sohte mwalaun. Ni ahnsou me ‘kitail pahn padokedi me pwung, kitail pahn dolung pai kan me pid limpoak kadek en Koht.’
10:5, NW. Beth-aven (wehwehki “Tehnpas en Kansensuwed”) iei ahd suwed me kohwong Pedel (me wehwehki “Tehnpas en Koht”). Ni ahnsou me kouwol kohl nan Beth-aven kalipilipala, tohn Sameria kan pahtoukihla me dahme re kin lelepek ong sohlahr mie. Ia uwen pweipwei en koapworopworki dikedik me sohte momour me sohte kak doare pein ih!—Melkahka 135:15-18; Seremaia 10:3-5.
11:1-4. Siohwa kin ahnsou koaros ketin apwalih sapwellime aramas akan ni elen limpoak. Peikiong Koht sohte kin wia mehkot apwal.
11:8-11; 13:14. Sapwellimen Siohwa mahsen me pid en kamwahwihala sapwellime aramas akan ong kaudok mehlel ‘kapwaiada audepen kupwure koaros.’ (Aiseia 55:11) Nan 537 B.C.E., arail kalipiliplahng nan Papilon imwisekla, oh me luhwe kan pwuralahng nan Serusalem. (Esra 2:1; 3:1-3) Soahng koaros me Siohwa ketin mahsanih sang ni eh ketin doadoahngki sapwellime soukohp kan pahn uhdahn pweida.
12:6. Kitail anahne koasoanehdi teng nan kapehdetail en kasalehda limpoak-kadek, en kapwaiada kopwungpwung, oh koapworopworki Siohwa ahnsou koaros.
13:6. Mehn Israel kan “mwenge oh medla, [irail] ahpw aklapalapala oh manokehla [Siohwa].” Kitail anahne kanahieng en dehr aklapalapala.
“SAPWELLIMEN KOHT AHL AKAN ME PWUNG”
(Oseia 14:1-9)
Oseia pekipek: “Kumwail mehn Israel kan, kumwail pwurodohng rehn KAUN-O, amwail Koht. Kumwail dipekelekelkiher dipamwail kan oh pwupwukidier.” E kangoange aramas akan en patohwanohng Siohwa: “Komw kupwur mahkikihong kiht dipat koaros oh ketin karonge at kapakap wet; eri, se ahpw pahn kapinga mwaromwi nin duwen me se inoukidahr.”—Oseia 14:1, 2.
Me dipan me koluhlahr anahne patohwanohng Siohwa, oh kapwaiada sapwellime ahl, oh kihong ih meirong en kaping. Pwekida? Pwehki “Sapwellimen KAUN-O ahl akan me pwung, oh aramas pwung kan kin weid loale.” (Oseia 14:9) Ia uwen kitail pahn perenki me aramas tohto pahn “lemmwikihla KAUN-O oh ale sapwellime kisakis mwahu kan”!—Oseia 3:5.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 29]
Mouren ahn Oseia peneinei kin karasahiong mwomwen Siohwa ah ketin apwalih Israel
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 31]
Ni ahnsou me Sameria lohdi nan pahr 740 B.C.E., wehin keinek-eisek en Israel sohralahr