Poahsoanpen Suwed kan Sansaldahr!
NAN senturi keieu, mehn Suhs tohto kin awiawih ketido en Mesaiao. (Sohn 6:14) Ni ahnsou me Sises ketido, e kin ketikihda mehn kamweit oh kalaudehla arail wehwehki duwen mahsen en Koht. E kamwahwihala me soumwahu kan, kamwenge me duhpeklahr kan, kameleileidi melimel, oh pil kaiasada me mehlahr akan. (Madiu 8:26; 14:14-21; 15:30, 31; Mark 5:38-43) E pil mahsanih mahsen en Koht kan oh pil kasalehda duwen koapworopwor en mour soutuk. (Sohn 3:34) Sang ni eh mahsen oh wiewia kan, Sises kin kasalehda me ih me Mesaiao, meno me pahn kamaiauda aramas akan sang nan dihp oh suwed kan koaros me wia imwilahn dihp.
E konehng irail kaun en sarawi kan en Suhs en tepin kohla oh kasamwo Sises, rong ih, oh ni peren alehda eh kaweid kan. Ahpw, irail sohte wia met. Weksang met, irail kailongki ih, kaloke ih, oh pil kin wiahda pilahn widing kan pwe en kemehla ih!—Mark 14:1; 15:1-3, 10-15.
Sises kin ni pwung keriahla soangen aramas me kin uhwong pwukat. (Madiu 23:33-35) Ahpw, Sises kin pohnese me mie emen me kin kahrehiong soangen suwed pwukat me mih nan mohngiongirail. E mahsanihong irail: “Kumwail kadaudok en Tepil, pwehki iei ih samamwail, oh kumwail kin nantihong kapwaiada mehkan me samamwailo kin inengieng. Sangete nin tapio, ih sounkam aramas emen. E sohte kin miniminiong me mehlelo, pwehki me mehlelo sohte mi reh. Ni ahnsou me e kin koasoia likamw, e kin wiewiahte me e ahnlahr, pwehki ih likamw men, oh pil semen soangen likamw koaros.” (Sohn 8:44) Mendahki Sises ese me aramas akan pil kak wiahda soahng suwed kan, ahpw e kin kasalehda ihs me uhdahn wia poahsoanpen suwed kan—iei ih Sehdan me Tepil.
Ni ahnsou me Sises mahsanih me Sehdan “sohte tengedi nan mehlel,” met kasalehda me mahs Sehdan wia ladu lelepek men en Koht ahpw mwuhr pwupwusang nan ahl pwungo. Dahme kahrehda Sehdan uhwongada Siohwa? Pwehki e kin kakairada pepehm me e nohn kesempwal lao pein ih pehm e warohng ale kaudok me kin kowohng Koht.a—Madiu 4:8, 9.
Ahn Sehdan lamalam en uhwongada sansalda nan mwetuwel en Ihden ni ahnsou me e pitihedi Ihp en kang wahntuhkeo me keinepwih ira en ale. Sang ni eh ndahla tepin likamw me wiawihda oh karaunlikamwih Siohwa, Sehdan pein wiahiong ih en wiahla “semen soangen likamw koaros.” Pil patehng met, ni eh pitihedi Adam oh Ihp pwe ira en sapeikla, e kahrehda ira en mihla pahn dihp, oh met kahluwalahng ira mehla oh mehla pil lelohng kadaudokara kan. Eri, Sehdan pil pein wiahiong ih en wiahla “soun kamaramas emen”—ei, ih me wia sounkamaramas me keieu suwed!—Senesis 3:1-6; Rom 5:12.
Ahn Sehdan kaweid suwed kan pil lelahng ngehn kan nanleng, oh e pil kahrehiong ekei tohnleng teikan en pil iang ih uhwongada Koht. (2 Piter 2:4) Duwehte Sehdan, irail ngehn suwed pwukat pil mwahukihda aramas akan ni ahl me sohte konehng. Ahpw, irail ahnekihda ineng en men wia dipen nenek rehn lih en sampah kan oh met imwila suwed.
Suwed Kipehdi Sampah
Paipel padahkiong kitail: “Ni ahnsowo aramas ngeder kaparaparalahr . . . oh serepein kan ipwidier. Ekei nein koht ko ni ar kilangada lingan en serepein ko, re ahpw pwoudikihda me re mwahuki kan.” (Senesis 6:1, 2) Ihs irail pwukat me wia “nein koht ko”? Irail ngehn ekei, kaidehn aramas kei. (Sohp 1:6; 2:1) Iaduwen atail ese met? Ehu, pwehki pwopwoud nanpwungen aramas akan kin wiewiawiher ki erein sounpar 1,500 kei oh met sohte wia mehkot kapwuriamwei ehu. Eri ni ahnsou me pwuhk sarawi kin koasoia duwen wendipene nanpwungen “nein koht kan” me kin noahrokehda oh ale “serepein ko,” e sansal me e kin koasoia mehkot me sohte konehng oh sohte kin wiawi.
Soangen seri me lih akan me pwoudkihda tohnleng kan kaipwidi kasalehda me soangen irair wet sohte konehng oh sohte kin wiawi. Seri pwukat me adaneki Nepilim, kin laudla oh wiahla kodon kei. Irail pil kin mwahuki wia tiahk me inenen lemei ong meteikan. Ni mehlel, lokaiahn Ipru ‘Nepilim,’ me ni kawehwe en Pwuhk Sarawi en Pohnpei mahsanih ‘Kodon’ wehwehki “irail akan me kin kahrehda meteikan en pwupwudi.” Irail kodon limeidihd pwukat kin adaneki “aramas kommwad oh ndand en mahsie.”—Senesis 6:4.
Irail Nepilim kan oh samarail kan inenen sakanakan. Nan Senesis 6:11 ntingihdi: “Aramas teikan koaros suwed mwohn silangin Koht, oh kamaramas kaparaparalahr wasa koaros.” Ei, aramas akan pil alasang tiahk en lemei kan me irail me kohdo rehrail kan kin wia.
Iaduwen irail Nepilim kan oh samarail kan kin kahrehiong aramas kan en pil wia tiahk suwed kan? Sang ni arail kin wia mehkan me kin mwomwen kaperen ong aramas akan. Ia imwilahn met? “Aramas akan . . . dipanlahr kowahlap.” Mwuri, Siohwa kauwehla sampah pwon ki Nohlik lapalap oh luhwehkihdihte ohl pwung Noha oh eh peneinei. (Senesis 6:5, 12-22) Ahpw irail tohnleng ko me kohdo oh wie aramasala, irail pwurala oh wia ngehn kei ni ahl kanamenek. Nin duwen ngehn saut kei, irail kin doulahte uhwong Koht oh sapwellime peneinei pwung me wiawihkihda tohnleng lelepek kan. E sansal me sangehr ni ahnsowo kohdo, Koht sohla mweidada irail ngehn saut pwukat en kak pwurehng ale paliwar uduk. (Sud 6) Mendahki met, ahpw irail kin kehlailte ni arail kin kamwakid koasoandi en aramas akan.
Me Suwedo Sansaldahr!
Ahn Sehdan elen widing kan kin sansalda nan 1 Sohn 5:19, me mahsanih: “Sampah unsek mi pahn manaman en Me Suwedo.” Tepilo kin kahluwalahng aramas akan nan apwal me inenen laud. Ni mehlel, e koasoanehdier teng en kihong kitail nan keper laudsang mahs. Pwekida? Pwehki ih oh nah ngehn saut kan piskensangehr nanleng mwurin Wehin Koht tepida kakaun nan pahr 1914. Me pid piskenla wet, Paipel kohpada: “Meid suwediong sampah . . . . Pwe Tepilo leledohr rehmwa, oh e inenen lingeringer kowahlap pwehki eh ese me eh ahnsou mwotomwotalahr.” (Kaudiahl 12:7-12) Eri, iaduwen Sehdan kin kamwakid aramas akan rahnwet?
Sehdan kin wia met ni eh kin kamwakid mwomwen ahn aramas lamalam oh wiewia kan. Episos 2:2 kin kahdaneki Tepilo “kaun manaman en nan wehwe [“ahng,” New World Translation of the Holy Scriptures—With References], iei ngehn me kin kamwakamwakid oh kakaun irail kan me kin uhwong Koht.” E sohte kin kangoange aramas akan en lemmwiki Koht oh wia soahng mwahu kan, ahpw e kin doadoahngki “ahng” me kin kamwakid aramas akan en kin uhwongada Koht oh sapwellime koasoandi kan. Sehdan oh nah ngehn saut kan me kin kamwakid oh kalaudehla suwed kan me aramas akan kin wiahda.
“Kanaiehng Ahmw Mohngiong”
Ehu kasalepen “ahng” wet iei kilel en nenek kan, me kin kamwakidada ineng sapwung kan oh kin wiahda soangen tiahk sohte konehng kan en mwomwen kaperen. (1 Deselonika 4:3-5) Tiahk en angkehlail, tiahk en wendipene me kin mwomwen lemei oh kamedekehla emen, angkehlail ni mwomwen pwihn ehu, wendi rehn mahn akan, oh wendi rehn seri kan iei ekei tiahk kan me kilel suwed kan kin kasalehda ni mwomwen mehn kamweit. Mehnda ma e kin mwomwen sohte keper ahpw aramas akan me kin kilang pahn sohla kak uhdihsang oh re pahn uhd kin kilang met oh kakairada ineng suwed kan.b Met wia mehkot suwed ehu pwe e kin kauwehla nanpwungmwahu nanpwungen aramas akan oh pil nanpwung emen oh Koht. Kilel suwed kan kin kasalehda madamadau en irail ngehn saut akan me kin kangoange soangen tiahk pwukat—irail me kin uhwongada kan me arail ineng en wia dipen nenek tepidahr mwohn Nohliko wiawi nan mwehin Noha.
Ohl loalokong Solomon koasoia met pwe en wia kamwahu ehu ong kitail: “Kanahieng omw madamadau, pwe omw madamadau kan kin kahrehda mwomwen omw mour.” (Lepin Padahk 4:23) Ke kak kanaiehng mohngiongomw ni elen loalokong ni ahmw pahn kin wekidala channel en kasdo de kakunla noumw computer me soangen kilel suwed kan kin sansalda, oh e kesempwal ken wia met ni mwadang oh pilipil pwung! Medewe me kowe emen sounpei me kin song en sarek misel kan me kin inendohng mohngiongomw. Sehdan kin song en kainene mohngiongomw ni karasaras—wasa me kin kamwakid ineng kan—oh e kin rapahki en kauwehla met.
Ke pil anahne pere mohngiongomw sang limpoak ong soangen tiahk en lemei kan, pwe Tepilo ese me “[Siohwa] kin ketin kalahdeki kowahlap me kin keid likin sapwellime kosonned akan [“poakohng tiahk en lemei,” NW].” (Melkahka 11:5) Sehdan sohte anahne en wiahiong uhk en wiahla emen me kin wia tiahk en lemei pwe ke en wiahla imwintihti en Koht, ahpw ihte me e anahne wia iei en kamwakid uhk ke en kalaudehla ahmw poakohng tiahk lemei. E sohte kapwuriamwei en kilang me mehn kamweit kan kin direki tiahk lemei kan oh tiahk en wunahni kan. Irail Nepilim kan mehlahr ahpw arail wiewia oh tiahk kan wiewiawihte! Iaduwen, ahmw pilipil me pid mehn kamweit kan kin kasalehda me ke kin soikala ahn Sehdan lidip kan?—2 Korint 2:11.
Iaduwen Ahmw Pahn Kak Soikala Ahn Sehdan Kasongosong Widing kan
Ahn Sehdan kehl kin mwomwen apwal en powehdi. Paipel kasalehda me irail akan me kin song en kapwaiada kupwuren Koht kin “mahweniong . . . ngehn suwed kan,” oh met pil patehng arail kin songosong en pein peiong arail luwet en paliwar kan. Pwe kitail en kak kana nan pei wet oh pwe Koht en kak kupwurkin kitail, kitail anahne en kin isaneki alehda soangen kisakis tohto kan me Koht kin ketikihong kitail.—Episos 6:12; Rom 7:21-25.
Ehu kisakis me kin kohsang rehn Koht iei sapwellime ngehn sarawi, kehl me keieu en kehlail nanleng oh sampah. Wahnpoaron Pohl ntinglahng irail tepin Kristian kan: “Eri, kitail sohte ale ngenen sampah wet, pwe ngehn sarawi me Koht ketin poaronehdo.” (1 Korint 2:12) Irail kan me kin mweidohng sapwellimen Koht ngehn en kahluwa irail kin kalaudehla arail limpoak ong dahme Koht kin limpoakohng oh kin tateki dahme e kin ketin kalahdeki. (Eimwos 5:15) Iaduwen emen kak ale ngehn sarawi? Keieu sang ni kapakap, onopki Paipel—pwe ngehn sarawi me pil kahrehda mie Paipel—oh werekiong irail akan me uhdahn kin poakohng Koht.—Luk 11:13; 2 Timoty 3:16; Ipru 10:24, 25.
Ni ahmw pahn kin isaneki alehda soangen kisakis sarawi pwukat, ke kin tepida pwuhriong “tehtehn mahwen koaros me Koht ketikihda,” ihte me wia mehn perekitailsang “en Tepil eh widing suwed kan.” (Episos 6:11-18) Kitail anahne en isaneki oh doadoahngki ni unsek kisakis kan en Siohwa rahnwet laudsang mahs. Dahme kahrehda?
Imwilahn Suwed kan Kerendohr!
“Aramas suwed kak keirda duwehte dihpw, irail me kin wia me suwed kak paiamwahula; ahpw re pahn kamwomwomwala douluhl.” (Melkahka 92:7) Ei, rahnwet pahn duwehte ni mwehin Noha me rekla en soahng suwed kan kin wia kadehde ehu me sapwellimen Koht ahnsoun kadeik kerendohr, oh kaidehn aramas suwed kante me e pahn kadeikada ahpw pil Sehdan oh nah ngehn saut kan, me pahn lekdekla nan pwoahr loal soh kapi oh awiawih kasohrala soutuk. (2 Timoty 3:1-5; Kaudiahl 20:1-3, 7-10) Ihs me pahn wia doadoahk en kadeik wet? Sohte emen palilahsang Sises Krais, ih me kitail wadek: “Sapwellimen Koht Iehroso ketido pwehki kahrepe wet: pwe en kauwehla doadoahk en Tepilo.”—1 Sohn 3:8.
Ke kin kasikasik imwilahn soahng suwed kan? Ma ei, eri ke kak ale kamweit sang ni inou kan me mih nan Paipel. Sohte pil ehu pwuhk likin met me kasalehda duwen ih me wia poahsoanpen suwed kan me iei Sehdan, oh sohte pil ehu pwuhk likin met me pil kasalehda iaduwen ahn ih oh nah ngehn saut kan doadoahk kan pahn uhdi ehu rahn. Se kangoange iuk en loalokongkihla loalokong pwung en Paipel pwe ken kak pereiukasang ahn Sehdan kasongosong suwed kan oh ken kak iang ale koapworopwor en mour nan sampah ehu me sohte mie soahng suwed kan.—Melkahka 37:9, 10.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Uhdahn mwaren tohnlengo me mwuhr uhd wiahla Sehdan sohte dehde. Lepin lokaia pwukat “Sehdan” oh “Tepil” kin wehwehki “Soun uhwongada” oh “Soun karaunlikamw.” Ekei pak, ahn Sehdan ahl akan kin duwehte ahn nanmwarki en Dair en mahso. (Esekiel 28:12-19) Ira koaros tepida pwung ahpw mwuri pwupwudi pwehki ara aklapalap.
b Kilang Awake! en July 22, 2003 me irail Sounkadehdehn Siohwa kan wiahda me oaralap “Kilel Suwed—Ia Uwen Suwed?”
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 6]
Soai kan me Sohte Uhdahn Mehlel
Soai kan duwen koht kan, kodon kan, oh nohlik laud ehu kin dierek nan pwuhk en soai kan en mehn mahs akan oh ke kak diar pwuhk pwukat wasa koaros nin sampah. Karasepe ehu, soai en mehn Akkad kan me pid duwen Gilgamesh kasalehda duwen nohlik ehu, sohp ehu oh irail aramas kei me pitila. Nan soai wet, Gilgamesh wia elep aramas oh elep koht me kin ineng suwed oh kin wia tiahk lemei kan. Soai en mehn Aztec kan kin koasoia duwen sampah ehu mahs me irail kodon kan me kin kousoan ie oh duwen ohla laud ehu me wiawi. Soai en mehn Norse kan kawehwehda duwen keinek en kodon ehu oh ohl loalokong men me adaneki Bergelmir me wiahda lapalahn pwoht ehu me kapitala ih oh eh pwoud. Koasoi pwukat koaros patpene oh kasalehda duwen mehlel en koasoi me aramas akan koaros wia kadaudok en irail akan me pitsang ohla laud me kauwehla sampah suwed en mahso.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 6]
Lepin takai me koasoi en Gilgamesh ntingdi loale
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 6]
The University Museum, University of Pennsylvania (neg. # 22065)
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 5]
Aramas kan rahnwet kin kasalehda soangen irair kan me Nepilim kan ahneki
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 7]
Loalokong pwung kin kihong kitail kehl en powehdi songosong suwed kan