Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang nan Pwuhken Luk
RONGAMWAHU en Madiu wiawihdahr ong irail mehn Suhs akan, oh Rongamwahu en Mark ong irail me kaidehn mehn Suhs. Ahpw Rongamwahu en Luk ntingdier ong aramas en wehi kan koaros. Pwuhken Luk ntingdier mpen pahr 56-58 C.E., oh pwuhk wet kin ripohtki mengihtik kan en sapwellimen Sises mour oh kalohk.
Nin duwen toahkte me kin nsenoh oh kanahieng eh doadoahk, Luk kin ntingihdi “mengihtik en mepwukat koaros sang nin tapio” nan erein sounpar 35—sang nan pahr 3 B.C.E. lel 33 C.E. (Luk 1:3) Kereniong persent 60 en audepe kan me kileldi nan Rongamwahu en Luk sohte kileldi nan Rongamwahu teikan.
TEPIN KALOHK
Mwurin Luk eh kasalehda mengihtik kan duwen ipwidi en Sohn Sounpapidais oh Sises, e padahkihong kitail me Sohn tepiada eh kalohk nan kaeisek limaun sounpar en kaundahn Sihsar Daipirius, iei tepidahn pahr 29 C.E. (Luk 3:1, 2) Sises ketin papidaisla rehn Sohn ni kaimwiseklahn pahro. (Luk 3:21, 22) Mwohn pahr 30 C.E., ‘Sises ketin sapahllahng Kalili oh ketin tepida padapadahk nan arail sinakoke kan.’—Luk 4:14, 15.
Sises ketin tepiada sapwellime seiloak en kalohk nan Kalili. E mahsanihong pokon en aramas akan: “I uhdahn pahn pil kapahrengki Rongamwahu en Wehin Koht ong kahnimw teikan.” (Luk 4:43) Saimon, sounlaid men, oh meteikan kin iang Sises wia doadoahk en kalohk. Sises mahsanih ong irail: “Sang met kohla ke pahn kin laidih aramas.” (Luk 5:1-11; Madiu 4:18, 19) Wahnpoaron ehk riemeno kin iang Sises erein keriaun sapwellime seiloak en kalohk nan Kalili. (Luk 8:1) Nan kesiluh en seiloak, e ketin poaroneirailpeseng pwe re en “kapahrengki duwen Wehin Koht oh kakehlahda me soumwahu kan.”—Luk 9:1, 2.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
1:35—Ahn Mery kisin weren kutohr (cell) kin kadoadoahk ong wiawihdahn nah seri Sises? Pwe nein Mery serio en wia uhdahn kadaudoken Eipraam, Suda, oh Depit, nin duwen Koht ketin inoukidahr, ahn Mery cello anahne kadoadoahk ong wiawihdahn nah serio. (Sen. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Ahpw, Siohwa ketin doadoahngki sapwellime ngehn sarawi pwehn kasauda mour unsek en sapwellimen Koht Ohl oh kahrehiong mouro en tepida kekeirda nan kapehden Mery. (Mad. 1:18) Met mwomwen ngehn sarawi kin powehdi soh unsek me mih nan ahn Mery weren kutohr (cell), oh sangete ni tepio, e kin pere kisin mouro me kin kekeirda sang soh unsek kan.
1:62—Sekaraia lohtengla oh ni ahnsowohte pil salengeponla? Soh. Ihte e sohte kak lokaia. Meteikan “oalehki” ih kalelapak soangen ahd dah me e men kihong serio, ahpw met kaidehn pwehki Sekaraia salengepon. E sansal me e rong dahme eh pwoud nda duwen eden neira serio. Mwein meteikan kin doadoahngki pehrail kan pwehn kak keinemwe rehn Sekaraia duwen met. Pwehki ihte me anahne kamwahwihala iei en pwurehng lokaiahda, met wehwehki me Sekaraia sohte salengeponla.—Luk 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Iaduwen ireo me pid “keieun ntingdien aramas” kin sewese kitail en wehwehki ahnsou me Sises ipwidi? Erein kaundahn Sihsar Akustus, ntingdien aramas kin wiawi pahn pak tohto sang ehu—keieu nan pahr 2 B.C.E. me wia duwen pweidahn kokohp en Daniel 11:20 oh keriau nan pahr 6 de 7 C.E. (Wiewia 5:37) Kirinius wia kepina en Siria ni ahnsou me ntingdi riau pwukat koaros wiawi, oh met kasalehda me e wia kepina pak riau. Ahn Luk koasoia duwen keieun ntingdi wehwehki me ipwidi en Sises wiawi nan pahr 2 B.C.E.
2:35—Iaduwen nsensuwed me rasehng “kedlahs keng pwoat” pahn kauwehla ahn Mery pepehm? Met kin pid nsensuwed me Mery pahn ahneki ni eh kilang me pali moron en aramas sohte pwungki me Sises iei Mesaia oh pahtou me e pahn ahneki ni eh kilang ahn Sises lokolok oh pwoula.—Sohn 19:25.
9:49, 50—Dahme kahrehda Sises sohte ketin kauhdi emen ohl me kin iang kausasang ngehn suwed kan, mendahki ohl menet kaidehn emen me kin iang idawehn ih? Sises sohte ketin kauhdi ohlo pwehki mwomwohdisohn Kristian saikinte wiawihda. Kahrehda ohlo sohte anahne mih rehn Sises pwehn pwoson mwaren Sises oh kausasang ngehn suwed kan.—Mark 9:38-40.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
1:32, 33; 2:19, 51. Mery kin tamataman wiewia kan oh mahsen kan me kahrehiong kokohp kan en pweida. Kitail kin tamataman dahme Sises ketin kohpadahr duwen “kaimwiseklahn koasoandi en mehkan,” oh medemedewe duwen dahme e mahsanih oh dahme kin wiawi rahnwet?—Mad. 24:3, NW.
2:37. Ahn Ana mehn kahlemeng kin padahkihong kitail me kitail anahne poadidiong kaudokiong Siohwa, “poadidiong kapakap ahnsou koaros,” oh dehr tokedihsang “atail tiahk en pokonpene” nan mihding en Kristian akan.—Rom 12:12; Ipru 10:24, 25.
2:41-50. Sosep kin mwohneki kaudokiong Koht nan eh mour oh apwalih anahn en peneinei ni paliwar oh arail anahn en ahneki nanpwungmwahu rehn Koht. Nan ire pwukat, e wia mehn kahlemeng mwahu ong tapwin peneinei kan.
4:4. Kitail anahne doudouloale duwen Mahsen en Koht nan ehuehu rahn.
6:40. Sounpadahk en Mahsen en Koht men anahne wia mehn kahlemeng mwahu ong nah tohnsukuhl kan. E anahne wia dahme e kin padahkihong meteikan en wia.
8:15. Pwe kitail en ‘katengehdi [mahseno] nan kapehditail oh wa mwahu rehtail ni kanengamah,’ kitail anahne wehwehki oh kesempwaliki oh ale Mahsen en Koht. Kitail anahne kapakap oh doudouloale ni ahnsou me kitail kin wadek Paipel oh sawaspen Paipel kan.
SAPWELLIMEN SISES KALOHK EN MWUHR
Sises ketin kadarala sapwellime tohnpadahk isiakan mwowe nan Sudia. (Luk 10:1) E ketila “nan kahnimw laud oh tikitik kan padapadahk ong aramas akan.”—Luk 13:22.
Rahn limau mwohn Pahsohpa en nan pahr 33 C.E., Sises ketidahng pohn ahs pwul men oh ketilong nan Serusalem. Ahnsowo lelehr me sapwellime mahsen kan ong sapwellime tohnpadahk ko pahn pweida: “Nein-Aramas uhdahn pahn lokolok laud oh pengpengla rehn lapalap oh samworo lapalap akan oh sounkawehwehn Kosonnedo kan. E pahn kamakamala, e ahpw pahn iasada ni kesiluhwen rahn.”—Luk 9:22, 44.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
10:18—Ia wehwehn sapwellimen Sises mahsen ni ahnsou me e ketin padahkiong sapwellime tohnpadahk isiakan: “I kilangehr duwen Sehdan eh pwupwudisang nanleng duwehte lioal”? Sises sohte mahsanih me Sehdan piskendihdosangehr nanleng. Met saikinte wiawi lao lel mwurinte Krais ketin wiahlahr Nanmwarki nanleng nan pahr 1914. (Kaud. 12:1-10) Sang ni eh ketin mahsanih duwen mehkot me pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo ni mwomwen e wiawiher, Sises ele kin ketin kasansalehda me e pahn uhdahn wiawi.
17:34-37—Ihs “puldur [“ikel,” NW]”kan, oh dahkot “mahn mehla men,” me ikel kan kin pokonlahng ie? Irail me “wisiksang,” de komourla kin rasehng ikel kan me kak kilang wasa doh kan. “Mahn mehla men,” me irail kin pokonlahng ie iei Krais mehlelo me ketier ni soh sansal oh padahk mehlel en Paipel me duwehte mwenge me Siohwa kin ketikihong irail.—Mad. 24:28.
22:44—Dahme Sises ketin pwunodkidahr kowahlap? Mie ire kan me e ketin pwunodikihda. Sises kin ketin pwunodki ma mwomwen eh pwoula nin duwen loallap suwed men pahn kauwehla mwaren Siohwa Koht. Patehng met, Sises ketin mwahngih me eh mour soutuk oh koapworopwor en tohnsampah pwon ong ahnsou kohkohdo kin poahsoankihda ma e pahn kolokol eh lelepek de soh.
23:44—Rotorot wet me reireiki awa siluh wiawi pwehki ketipin oh maram ara inenpene (solar eclipse)? Soh. Rotorot me kin wiawi sang inenpene en ketipin oh maram kin wiawi ahnsoun maram kapw te, ah kaidehn ahnsoun maram mat, duwehte ahnsoun Pahsohpa. Rotoroto me wiawi ni rahnen pwoulahn Sises iei manaman ieu me Koht ketin wiahda.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
11:1-4. Lepin lokaia kan me Sises ketin doadoahngki nan kaweid pwukat kin ekis weksang lepin lokaia kan me e ketin doadoahngki sounpwong 18 samwalahr nan kapakap en Kaun-o nan Kapahrek en Pohn Dohl. Met kin kasansalehda me kitail en dehr kapwukapwurehiong lepin lokaia kan me duwepenehte nan atail kapakap kan.—Mad. 6:9-13.
11:5, 13. Mendahki Siohwa kin kupwurperenki sapeng atail kapakap kan, kitail anahne poadidiong kapakap.—1 Sohn 5:14.
11:27, 28. Nsenamwahu mehlel kin kohsang atail kin lelepek ong wia kupwuren Koht ah kaidehn sang atail nanpwungmwahu rehn peneinei de ahneki kepwe tohto.
12:47, 48. Emen me ahneki pwukoa laud ahpw sohte kapwaiada eh pwukoa, dipan laudsang emen me sehse de sohte uhdahn wehwehki eh pwukoa kan.
14:28, 29. E wia elen loalokong kitail en dehr doadoahngki mwohni me laud sang uwen me kitail naineki.
22:36-38. Sises sohte ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk ko en wa tehtehn mahwen ong mehn pereparail de pei. Ahpw, arail kolokol kedlahs kan ni pwong me Sises ketin pengpengla kak mweidohng ih ahnsou en padahkihong irail mehn kasukuhl kesempwal ehu: “Koaros me kin doadoahngki kedlahs pahn mehkihla kedlahs.”—Mad. 26:52.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 21]
Sosep wia mehn kahlemeng mwahu nin duwen tapwin peneinei
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 22]
Luk ntingihdi keieu mengihtik kan duwen sapwellimen Sises mour oh kalohk