Aramas Kak Kauhdi Mahwen oh Uhpene?
Aramas akan kin peipene pwehki kahrepe tohto. Ekei kin pei pwehki koperment, palien mwohni, de wekideklahn irair en mour. Meteikan kin pei pwehn alehdi pwungen kaunda sahpw oh soahng kesempwal kan. Me tohto kin peipene pwehki wekpeseng en tiahk en arail sahpw de arail pelien lamalam kan. Dahme aramas akan wiewia pwehn kauhdi pei kan oh pwehn wahdo meleilei? Ia duwe, aramas pahn kak kauhdi mahwen en dehr kin wiawi?
Drazen_/E+ via Getty Images
KEKEIRDAHN PAIEN WEHI
Arail mehn akadei: Kamwahwihala irair en mour ong aramas akan. Met kak sewese kihsang de katikala wiewia sapahrek en pai en wehi, me iei ehu kahrepe laud me kahrehda mahwen kin wiawi.
Dahme kahrehda met kin apwal: Koperment kan pahn anahne wiahda wekideklahn mwomwen arail pahn doadoahngki mwohni. Nan pahr 2022, uwen tala lik 34.1 kin kadoadoahk ong soahng kan me pahn sewese kamwahwihala irair en mour ong aramas akan nan wasa tohto. Ahpw met wia ihte persent 0.4 en uwen mwohni me kin kadoadoahk ong palien mahwen nan pahrohte.
“Se kin doadoahngki mwohni laud ong soahng kan pwehn sewese irail kan me kin lelohng kahpwal en mahwen oh wahdo popohl.”—António Guterres, secretary-general of the United Nations.
Dahme Paipel mahsanih: Koperment en sampah kan oh pwihn kan kak sewese me semwehmwe, ahpw irail sohte pahn kak kihsang douluhl kahpwal en semwehmwe.—Deuderonomi 15:11; Madiu 26:11.
EHUPENEHN NANPWUNGEN WEHI KAN
Arail mehn akadei: Ni popohl irehdi de kamwahwihala uhpene kan ni arail koasoiapene irairo oh pwungkipene dahme konehng wiawi me pahn wia kamwahu ong pali koaros.
Dahme kahrehda met kin apwal: Ehu pwihn de tohtohsang ele sohte pahn men koasoiapene, pwungkipene, de wiahda tounmetei kan ong koasoandi ehu. Oh re kin kalapw mwadang en kauwehla arail inoun kolokol popohl.
“Ehupenehn nanpwungen wehi kan sohte kin ahnsou koaros pweida. Koasoandio me pwihn riauo wiahda kakete nohn sapwung me kahrehda peipene kin pwurehng wiawi.”—Raymond F. Smith, American Diplomacy.
Dahme Paipel mahsanih: Aramas akan anahne “kolokol popohl.” (Melkahka 34:14) Ahpw aramas tohto rahn pwukat kin “soaloalopwoat, . . . sohte men pwungki meteikan, . . . pangala meteikan.” (2 Timoty 3:1-4) Soangen irair pwukat kin kauhdihsang kaunen palien politik mehlel kan ren kak kapwungala uhpene kan.
PWUNGKIPENE KAMALAULAULAHN DIPWISOUN MAHWEN
Arail mehn akadei: Katikala de kihsang douluhl dipwisoun mahwen kan, ni mehlel pakudang kan me kehlail (nuclear weapons), me mie wini loale (chemical weapons), oh me mwahs keper mi loale (biological weapons).
Dahme kahrehda met kin apwal: Wehi kan kin kalapw kahng kamalaulaula neirail dipwisoun mahwen kan pwehki irail masak re de luwetala oh sohla kak pere pein irail. Mehnda ma wehi kan pil kesehla neirail dipwisoun mahwen koaros, irail sohte kak kihsang soahng kan me kin kahrehda aramas ar kin uhpene.
“Koperment tohto me kin inoukihda ren kihsang neirail dipwisoun mahwen kan mwurin pahr 1991 sohte wia dahme re inoukihda, me iangahki dahme re kak wia pwehn katikala keper kan, nanpwung suwed en wehi kan, oh waikitaillahng sampah ehu me sohte keper.”—“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.”
Dahme Paipel mahsanih: Aramas akan anahne kesehla dipwisoun mahwen kan oh “wekidohng neirail kedlahs akan ong ni mehn deipwel.” (Aiseia 2:4) Ahpw aramas akan anahne wia laudsang ihte kesehla dipwisoun mahwen kan pwehki tiahk lemei kin tepida nan mohngiong en aramas emen.—Madiu 15:19.
KOPERMENT KAN AR EHUPENE PWEHN SONG EN KAUHDI MAHWEN
Arail mehn akadei: Koperment kan pwungkidahr ren ehupene uhwongada arail imwintihti kan. Irail kin medewe me koperment ehu sohte pahn men tapiada mahwen rehrail, pwehki met wehwehki me kopermento pahn anahne mahweniong irail koaros.
Dahme kahrehda met kin apwal: En perki mahweniong wehi tohto ni ahnsou tehieu sohte wehwehki me mahwen sohte pahn wiawi. Wehi kan sohte kin ahnsou koaros kapwaiada dahme irail inoukihda, de pil pwungkipene ia duwen oh iahd irail en mahweniong arail imwintihti kan.
“Mendahki en ehukipene arail kehl pwehn kolokol popohl . . . wia mehkot kesempwal nan inou me League of Nations wiahda oh wia kisehn koasoandi kan en United Nations, koasoandi riau pwukat sohte douluhl pweida.”—“Encyclopedia Britannica.”
Dahme Paipel mahsanih: E kin kalapw mwahu ni aramas tohto ar kin doadoahkpene sang me malaulaute. (Eklesiasdes 4:12) Ahpw koperment en aramas oh arail pwihn kan sohte kak wahdo popohl oh meleilei. “Kumwail dehr koapworopworki me lapalap en sampah kan; pwe sohte emen tohrohr kak komourkumwailla. Ni ar kin mehla, re kin pwurehng wiepwella; oh ni ahnsowohte, ar koasoandi kan kin imwisekla.”—Melkahka 146:3, 4.
Mendahki wehi tohto kin nanti laud en alehdi popohl, mahwen suwed kan kin wiewiawihte.