Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Kaad wa Jinsangu
PA CHISU chasambishau kufund buku wa Kaad wa Jinsangu, Salomon wading uyikedil mud mwant pa Isarel. Buku upwil nich mazu manam ma Sirus Mwant wa in Peris mayelay in Yuda adinga mu uyong mu Babilon: ‘Yehova wanginkishin chisend cha kumutungin chikumbu mu Yerusalem, udia mu Yuda. Muntu mwawonsu udia pakach penen wa antwend, Yehova Nzamb wend ikala nend, achirik kwend mu Yerusalem.’ (2 Jinsangu 36:23) Amupwisha kudiay mwin kupesh Ezra mu muvu wa 460 K.C.C., buku wisambidin mivu 500—kudiosh mu muvu wa 1037 K.C.C. djat mu muvu wa 537 K.C.C.
Mbil ya Sirus yasala chikal chiswapela chakwel in Yuda achirika ku Yerusalem ni kuchirish difukwil dia Yehova. Pakwez, mivu yawonsu ya uswik mu Babilon yaleta yibudikin ya akankuny. Antu achirika kudiokal mu uyong aburena ronganyin ra rusangu ra muchid wau. Buku wa Kaad wa Jinsangu wayinkisha diswipish diovikena dia yishiken yasadika mwishin mwa ant a dijuku dia David. Kushimunin rusangu kudi kwa usey kud etu mulong kukasikeshidin yiyukish yidiokilinga ku kumuziyil Nzamb wakin ni yibudikin yiyimp ya kumubwambwil.
MWANT WATUNG CHIKUMBU CHA YEHOVA
(2 Jinsangu 1:1–9:31)
Yehova wamwinkisha Mwant Salomon yom yadingay yikatinay nakash—manangu ni ronganyin—pamwing nich mapit ni ntumb. Mwant wamutungina Yehova chikumbu cha ufun mu Yerusalem, ni antu “asangara ni kwov kuwap ku michim.” (2 Jinsangu 7:10) Salomon “wayipandakana ant awonsu a mu mangand mu dipit ni mu manangu.”—2 Jinsangu 9:22.
Kwinyim kwa kuyikel mu mivu 40, chad Salomon “walala mu malal nau atatukwend, . . . Chad mwanend ikundj Robowam waswana pa ditand diend.” (2 Jinsangu 9:31) Ezra kafundap kupumbuk kwa Salomon kudiokal ku difukwil diakin. Kurumbuk kusu kwafunday piur pa mwant kudi ching kusu kuland kwend kwakad manangu atubar avud kudiokal ku Idjibit ni kwatijan kwend nenday mwan mband wa Farao. Ezra ulejen kwend rusangu riner mu mutapu uwamp.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
2:14—Ov, mulong wak rusangu ra majuku ra ankaliweny risambidinau panap rishalijadin ni ridia mu 1 Ant 7:14, NW? Buku wa Kusambish wa Ant wisambidin makwend nkaliweny mud “mband mwad-amufu wa muchid wa Nefitali” mulong amwata kud ikundj wa ku muchid winou. Ap anch, amwinend, wadinga wa ku muchid wa Dan. Kwinyim kwa rufu ra nfumwend, amwata kud ikundj wa ku Tir, ni nkaliweny winou wadinga mwan wavadikina mu uruw winou.
2:18; 8:10—Maverse minam malondil anch uvud wa atubung asala mud antakel ni mud amakurump in kusadish mudimu wa ku usu adinga 3600 kuwejinaku 250, oku kulondulijan nich 1 Ant 5:16; 9:23, adinga uvud wa 3300 kuwejinaku 550. Ov, mulong wak uvud winou ushalijadin? Kushalijan kumekedin mu mutapu uyitenchikinau atubung. Chitwishikin kwikal anch buku wa Kaad wa Jinsangu utekin kushalijan pakach pa atubung akad kwikal in Isarel 3 600 ni in Isarel 250, oku buku wa Kusambish wa Ant utekin kushalijan pakach pa amakurump 3300 ni atubung a mudimu 550 ap reng ra piur nakash. Ku mitambu yawonsu yaad, uvud wa in asala mud atubung wadinga wa 3850.
4:2-4—Ov, mulong wak wasadilau chirumbidij cha angomb patekau mufulandal wa dijiy dia utad wa bronze? Mu mifund, angomb adi chirumbudij cha usu. (Ezekiel 1:10; Kujingunik 4:6, 7) Kutond kwa angomb mud chirumbidij chadinga chifanyidin mulong angomb 12 a utad wa bronze asenda “dijiy” dijim, diadinga dilimina maton 30. Kusal angomb mulong wa rutong riner kwajipap mwi njil ap yimwing chijil cha kaad, chajidika kusal yom ya kwifukwil.—Kubudik 20:4, 5.
4:5—Uvud ik wa mem wadinga kwandam mu dijiy? Padizwishangau, mu dijiy mwandama yisik ya ansab tunan tusatu, ap piswimp malitre 66 000. Pakwez, kuvul kwa mem kwad kuwanyidina, kwadinga piswimp kwa yikunku yaad pa yisatu ya uvud wandamangamu. Buku wa Kusambish wa 1 Ant 7:26 ulondil anch: “Adizwishanga nich ansab a mem tunan twaad [malitre 44 000].”
5:4, 5, 10—Yom ik ya mudimu yadinga ku dizang diakusambish yisadilau mu tempel wa Salomon? Chom chimwing kusu chadiokala ku mwinkand wa chikumangan wakusambish chalaminau mu tempel wa Salomon chadinga ching kusu Mushet wa Manswik. Kupwa kwa kutung tempel, dizang adidiosha ku Gabayon kudilet ku Yerusalem ni chimeken anch adilamina kwinikwa.—2 Jinsangu 1:3, 4.
Malejan kud Etu:
1:11, 12. Kwit kwa Salomon kudiay Yehova kwamekesha anch kwak manangu ni ronganyin yawiy yadinga yisotinay nakash mwant. Chakin kamu malembil metu kud Nzamb mamekeshin yidia mu muchim wetu. Chidi cha manangu kushinshikin yidia mu malembil metu.
6:4. Kujikitish kwa muchim mulong wa rukat ridimukina ni kuwap kwa muchim wa Yehova kufanyidin kutubachik ku kumuyukish Yehova—charumburik anch, kumushiman nich rukat ni kujikitish.
6:18-21. Ap anch chitwishikinap kud Nzamb kushakam mu chikumbu ap chisu, tempel yadinga mud ndond ya kusambish ya difukwil dia Yehova. Ilel, Yot ya Want ya Atuman a Yehova yidi ndond ya kusambish ya difukwil diakin mu chisak cha muntu.
6:19, 22, 32. Yehova wadinga nikutesh malembil ma antu awonsu—kusambishin kud mwant djat ni kud antu a pansh nakash mu muchid—ap ngez wezina kud ndiy nich muchim utok.a—Kuseng 65:2.
KUSWANIJAN KWA ANT A MUCHID WA DAVID
(2 Jinsangu 10:1–36:23)
Want winungina wa Isarel waurika mu yikunku yaad—want wa kwiyand michid dikum ni want wa kurul wa michid yaad wa Yuda ni wa Benjamin. In kupesh ni in Levi mu Isarel mwawonsu ashishamena ku manswik ma Want piur pa rukat ra ngand ni ashala alamatina kudiay Rehobowam mwan wa Salomon. Mu mivu yikemp kusu 30 kupwa kwa kumuwanyish, abuwa mapit mawonsu ma tempel.
Mu ant 19 aswinkanijana kwinyim kwa Rehobowam, 5 adinga ashishamena, 3 asambisha nawamp kupwa abwambwila, ni umwing wakarumuka kudiokal ku mwom wend uyimp. Anyikel ashadilaku asala yom yiyimp ku mes kwa Yehova.b Mijikit ya ant atan ateka ruchingej rau mudiay Yehova yawiy yitekidinau kashony. Jinsangu ja Ezekiya wasambishirila kand mijikit ya tempel ni Jozias watenchika musambu ujim wa Kusut kwa Yehova jafanyina kulet dikasikesh dijim kudiau in Yuda asangera mu kuchirish kand difukwil dia Yehova mu Yerusalem.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
13:5—Dizu ‘manswik ma mungu’ dirumburikin ik? Mulong wa ukaliweny wend wa kulam, mungu wikala chifanikesh cha uchikupu ni cha kulik kuswimp. Chawiy komb, ‘manswik ma mungu,’ madi chibwik cha machip ma kwovijan.
14:2-5; 15:17—Ov, Mwant Asa wadiosha “jindond ja piur” jawonsu? Chimeken anch, kadioshap kwend jawonsu. Chamekana anch Asa wadiosha ching kusu jindond ja piur jambatena nich difukwil dia anzamb a makasu pakwez kadioshap jin jadiau kumwifukwil Yehova. Chitwishikin kand anch atungirila kand jindond ja piur mu chikunku cha nsudiel cha winyikel wa Asa. Jawiy jinej jadioshay mwanend ikundj Josafat. Chakin kamu, jindond ja piur jashadikap chikupu, ap mu winyikel wa Josafat.—2 Jinsangu 17:5, 6; 20:31-33.
15:9; 34:6—Muchid wa Simeyon wadinga ku mutambu ik pawaurika want wa Isarel? Mulong Simeyon watambula mud uswan materitwar mwi ngand ya Yuda, ndond ya mashakamin ya muchid wa Simeyon yadinga pakach pa Yuda ni Benjamin. (Joshua 19:1) Pakwez, pa mulong wa relijon ni wa politik, muchid walamata ku want wa kwiyand. In Simeyon amwing ashemunikina kwiyand. (1 Ant 11:30-33; 12:20-24) Chawiy lel, Simeyon amuchinda pamwing nich want wa michid dikum.
16:13, 14—Ov, Asa amwosha pafay? Bwat, “kasu kajim nakash” kisambidin, kadiap mulong wa kumwosh Asa, pakwez kadinga mulong wa kwosh nich mitond ya rupwembu ruwamp.—Not.
35:3—Kwisu kwadioshay Josias Mushet utumbila chad awandjika lel mu tempel? Ap anch Mushet aushemunina kwisambishil kud ant ayimp ap kudiay Josias chadinga mulong wa kuulam pa chisu kwadinga mudimu ujim wa kurijek tempel, Bibil kalondilap pa mulong winou. Minsamb yimwing kusu piur pa Mushet kwinyim kwa machuku ma Salomon yidi ching yin ya Josias pa chisu cha wandjikay mu tempel.
Malejan kud Etu:
13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Dilejan ik tukwileja piur pa usey wa kukungamen padiay Yehova!
16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Manswik ni angez ap antu akad kwitiyij makweting yibudikin yiyimp. Tukusadil nich manangu chakwel kwipuk kwiyandjik kwakad kufanyin mu mangand.—Yohan 17:14, 16; Jakobu 4:4.
16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Kwibaz (chibud) kwamushikija Mwant Asa ku kusal chisal chiyimp pa muvu wa nsudiel wa mwom wend. Spiritu wa kwibaz wamushikija Ozias ku kuwa. Ezekiya wasala chisal cha usup ni pamwing cha kwibaz payilejay in kutentish in Babilon dipit dia mu tempel. (Isay 39:1-7) “Kwibaz kukat kusambeliku chad lel kusheshik,” Bibil ubabeshen anch, “ni muchim wa kwibaz ukat kulet kuwa.”—Jinswir 16:18.
16:9. Yehova ukwashining antu akweta muchim umwing kudiay ndiy, ni uswiridin kusadil usu wend mulong wa awiy.
18:12, 13, 23, 24, 27. Mud Mikey, tufanyidin kutakaman ni ayifuvu mu kulond piur pa Yehova ni piur pa yakushilamu yend.
19:1-3. Yehova ukimbining yiwamp mud etu ap pa chisu tukata kusal yom yakad kumusangaresh.
20:1-28. Tukutwish kwikal nich ruchingej anch Yehova ukez kwilik amwinend tumumana pitukata kukarumukin kudiay ndiy nich kwishikumwish mulong wa umutakel.—Jinswir 15:29.
20:17. Chakwel ‘kuman dipandish dia Yehova,’ tuswiridin ‘kulam ndond yetu’ mu kusal mulong wa kukwash Want wa Nzamb. Pa ndond pa kwikamunin ayinetu, tufanyidin ‘kwiman dang,’ nich kumuchingejin Yehova.
24:17-19; 25:14. Difukwil dia akish dikala mupit kudiay Yowash ni mwanend Amasia. Ilel, kwifukwil akish kukutwish kwikal kand kupumbwila, pakampwil anch kwez mwi njil ya ujindj ya ris ap ya rukat ra wan-a-ngand.—Kolosay 3:5; Kujingunik 13:4.
32:6, 7. Niyetu tufanyidin kwikal nich kuhamuk ni usu mud ‘mutudjadila yom ya njit yawonsu ya Nzamb’ ni kwas njit ja muspiritu.—Efes 6:11-18.
33:2-9, 12, 13, 15, 16. Muntu ukutwish kumekesh kukarumuk kwakin anch walik njil ya mwom uyimp ni kukwat mupak wa usu wa kusal yom yitentamina. Pa mufulandal wa kukarumuk kwakin, ap muntu wasala uyimp mud Mwant Manase ukutwish kutan ranaken ra Yehova.
34:1-3. Mikadil yiyimp yin yawonsu ya wanikanch yifanyidinap kutukangesh etu kwez ku kumwijik Nzamb ni kumusadil. Usu uwamp wa Josias wadingay nich pa mivu yend ya kwisambishil yadiokala ku kukarumuk kwa ngakiril wend, Manase. Wikalap nchik usu uwamp wadingay nich Josias watwisha wikala chakin kamu nich yibudikin yiwamp. Mwawiy kand chikutwisha kwikal ku mutambu wetu.
36:15-17. Yehova udi mwin ranaken ni kushimpish muchim. Pakwez, ranaken ni kushimpish kwen kudiap kwakad musul. Antu afanyidin kwakul nawamp ku mudimu wa kulejan Want anch asotil kupand pakezay Yehova kulet nsudiel ya ditenchik dia yom dined diyimp.
36:17, 22, 23. Dizu dia Yehova dikat ching kuwanyin.—1 Ant 9:7, 8; Jeremiy 25:9-11.
Buku Wamukasikesha Kusal
“Mwant Josias wadiosha yom yawonsu yitakanena mwi ngand yawonsu ya in Isarel,” mwamu mulondila 2 Jinsangu 34:33, ‘ni wayishindila awonsu adinga mu Isarel kumusadil Yehova Nzamb wau.’ Chom ik chamubachika Josias kusal mwamu? Paletay Shafan kalerik buku musu wajinguninau wa Chijil cha Yehova kudiay Mwant Josias, mwant wita autanga nich dizu dia piur. Yateshay Josias yamukwata ku muchim chawiy nich mushiku wakasikesha difukwil diakin mu mwom wend wawonsu.
Kutang Dizu dia Nzamb ni kutongijokin pa yitutangina kukutwish kwikal nich usu ukash padi etu. Ov, kutongijokin pa rusangu ra ant a ku muchid wa David kutukasikeshinap kwimburij yilakej ya antu amusala Yehova ikal ruchingej rau ni kwipuk mashakamin ma antu amulika Yehova? Buku wa Kaad wa Jinsangu utubachikin kupan difukwil dietu ching kusu kud Nzamb wakin ni kushinshaman kudiay ndiy. Chakin kamu uruu wend ukwet mwom ni ukwet ukash.—Hebereu 4:12.
[Mazu madia kwishin kwa paj]
a Mulong wa yipul piur pa kuyukish kwa tempel ni malejan makwau ma malembil ma Salomon pa chisu chinech, tal Chinong cha Kalam cha Français, Kafunfut 1, 2005, paj wa 28-31.
b Mulong wa dilondurish dia ant a in Yuda, tal Chinong cha Kalam cha Français, Kafumpul 1, 2005, paj wa 12.
[Chipich chidia pa paj wa 14]
Ov, wij mulong wak angomb adinga chirumbidij chifanyidina cha mufulandal wa dijiy dia mem?
[Chipich chidia pa paj wa 17]
Ap anch chadingay nich usu ukemp mud mwanikanch, Josias wakula kwikal ushinshamena kudiay Yehova