Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Kudil kwa Jeremiy
MUPROFET JEREMIY wamana kuwanyin kwa uruu wa dirumburish kwalejanay mu mivu 40. Mutapu ik wiyovay muprofet pimenay amwinend kusheshik kwa musumb wau wading ukatinay? Bibil wa Septante wa Ugrek ulondil mu mazu mend ma kusambish nich buku wa Kudil kwa Jeremiy anch: “Jeremiy washakama pansh ukat kudil ni wadila madil minam piur pa Yerusalem.” Chamufundau mu muvu wa 607 K.K.C. padingay muprofet uchivurikin kombamu kwa musumb mu angond 18 kwambakena nich kwosh kwa Yerusalem, buku wa Kudil kwa Jeremiy umekeshin ushon ujim nakash wa Jeremiy. (Jeremiy 52:3-5, 12-14) Kwikil musumb ukwau mu chishimu chawonsu wa dilau kal mu mazu mamwing maletina runeng ku muchim.
Buku wa Kudil kwa Jeremiy udi mubombu wa yikunku yitan ya nkumbu jiwanginau. Yikunku yinying ya kusambish madi madil; chikunku cha katan kudi kwit, ap anch malembil. Miminy yinying ya kusambish yilondwil alufabe, maverse malondulijadina masambishina nich dimuny kushalijan mu kulondul mamuny 22 ma alufabe wa Uhebreu. Ap anch muminy wa katan ukwet maverse 22 chakwel kwambatan nich uvud wa mamuny ma alufabe wa Uhebreu, muminy winou kaurijekinap kulondwish nich alufabe.
‘MES MAM MASWANYIN NICH MANSOJ’
(Kudil kwa Jeremiy 1:1–2:22)
“Musumb wa Yerusalem wadinga ni antu avud, katat washal kal wamwamu. Adinga aulimishin kudi mangand makwau, pakwez katat washal kal mudi mband mwadiamufu. Musumb wading utumbila pakach pa misumb yikwau, katat wandam kal mu uswik.” Mwamu musambishina kudil kwa muprofet Jeremiy piur pa Yerusalem. Chilejenay mulong wak kudia mar minam, muprofet ulondil anch: “[Yehova] wayimesha mar mulong wa yitil yau yawonsu.”—Kudil kwa Jeremiy 1:1, 5.
Chiufanikeshinau nich mband wafisha kal ikundj ni an, Yerusalem ukat kwipul anch: ‘Ov, kudi umwing wovila kusansan mudi am?’ Piur pa akankuny nend, Yerusalem umwitin Nzamb anch: “Yifisha nich mulong wa tuyimp twau twawonsu, yileja kadimu mudi muwatuleja etu mulong wa yitil yetu. Tukat kwinan mulong wa mar, michim yetu yisansen.”—Kudil kwa Jeremiy 1:12, 22.
Chanengananay nakash, Jeremiy ulondil anch: “Ku ujim wend [Yehova] wapwisha usu wa in Isarel. Ndiy walika kutukwash pezau akankuny netu. Watujimena, ujim wend wading mudi kasu, wosha yom yawonsu.” Mulong wa kumekesh runeng rend rijim, muprofet ulondil anch: ‘Mes mam maswanyin nich mansoj. Mil yam yiswanyin. Michim yam yinenganen.’ Ap amusutanjil akat kuyisip, end alond anch: “Ov, winou wawiy musumb wa ufun? Ov, wawiy winou ukat kubazau kudi mangand mawonsu?”—Kudil kwa Jeremiy 2:3, 11, 15.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Kudil kwa Jeremiy 1:15—Mutapu ik Yehova ‘wayipucholay ansangarum mudi mabuj ma nviny ma mujich mwan mband wa Yuda, makat kukamau maar’? Pasheshau musumb, umekeshinau mudi mujich, in Babilon amwanga mash mavud nakash ukuman mudi yipuchipuch ya mabuj ma nviny makata kukamau maar. Yehova watakela kuchilejan ni wasala anch chinech chiwanyina, chawiy tukutwish kulond anch ‘wayipuchola mudi mabuj ma nviny.’
Kudil kwa Jeremiy 2:1—Mutapu ik ‘washikumwishay ufun wa Isarel kudiosh mwiur ni kuutul pansh’? Mulong “diur chididia kulemp ni divu,” kushikumwish kwinoku kwa yom ya uyaj akufanikeshining yisu yimwing nich ‘kushikumwish kudiosh mwiur kutul pansh.’ ‘Ufun wa Isarel’—uyaj ni dikand yadinga mu musumb winou piwadinga nich chiyukish cha Yehova—ayishikumwisha pasheshau Yerusalem ni Yuda.—Isay 55:9.
Kudil kwa Jeremiy 2:1, 6— ‘Chitwamu cha kwanzuk mend’ ni ‘ntent’ ya Yehova yom ik? Nfund-a-kuseng wawanga anch: “Tuyany ku chikumbu chend, twifukwilany kurutu kwa chitwam chend cha kwanzuk mend.” (Kuseng 132:7) Chawiy lel, “chitwamu cha kwanzuk mend” chisambidinau mu Kudil kwa Jeremiy 2:1 chidi chikumbu cha difukwil cha Yehova, ap tempel wend. In Babilon ‘osha chikumbu cha Yehova’ mudi ntent, ap kapundu, kamwamu, kadia mu chir.—Jeremiy 52:12, 13.
Kudil kwa Jeremiy 2:16, 17—Ov, verse wa 16 kafanyidinap kusambish nich dimuny dia Uhebreu ayin ni verse wa 17 kusambish nich dimuny pe mulong wa kulondul alufabe wa Uhebreu? Padingau ni kufund mazu ma nkumbu mu mutapu winou, in kufund ku ukwash wa spiritu wa Nzamb adinga chisu chivud ni kulondul alufabe. Pakwez, kadingap ni kusal mwamu mulong wa kwipuk kuyipish mutapu uwamp wa kulond. Adinga ni kuman nich usey nakash yitongijok yidia mukach pa ndond pa kulondul mulad wa kufund wadinga kusu ni kuyikwash kuvurik yom kanang. Kuswimp kwa mamuny minam maad kudi kand mu muminy wa 3 ni wa 4 wa Kudil kwa Jeremiy.—Kudil kwa Jeremiy 3:46, 49; 4:16, 17.
Kudil kwa Jeremiy 2:17—‘Mazu’ ik ma pa kampwil mawanyishay Yehova piur pa Yerusalem? Mazu minam misambidinau pinap mameken kwikal mudi ma In Levi 26:17, malondila anch: “Am nikez kukupompatany, niyau akankuny nen akez kukusheshany. In kukukisany akez kukuyikelany en, niyen ukez kuchinany wakad muntu mwin kukwopatany.”
Malejan Kudi Etu
Kudil kwa Jeremiy 1:1-9. Yerusalem wadila nakash uchuku, ni mansoj mend madinga pa matam mend. Yis ya Yerusalem yashala ya wash yakad muntu, ni in kupesh end adila. Ajich adinga mu Yerusalem anenganana kamu nakash, ni musumb win wikala ni runeng rikash. Mulong wak? Mulong Yerusalem wasala chitil chijim nakash. Kwijond kwend kwamekana patok. Mabuj ma chitil maletiningap musangar; mading mansoj, kudil, runeng, ni kusansan.
Kudil kwa Jeremiy 1:18. Pakatay kuyifish nich in kusal yitil, Yehova uding pichuku-pichuku utentamina.
Kudil kwa Jeremiy 2:20. In Isarel ayibabesha anch, anch alik kuziyil ku dizu dia Yehova, mashing makez kwikal padi awiy, mu mashing minam mwadinga ‘kudia anau amakundj nau anau amband.’ (Kuvurik Yijil 28:15, 45, 53) Chidi cha usup mudi ik kulik kumuziyil Nzamb!
“KANGAL WAJIK MATU MEY KU KUDIL KWAM CHAKWEL WINPANDISHA”
(Kudil kwa Jeremiy 3:1–5:22)
Mu shapitre wa 3 wa Kudil kwa Jeremiy, muchid wa Isarel awisambidin mudi ‘chifuvu a muntu.’ Mikalap nchik mar mamenay, muntu winou uwangin anch: “[Yehova] ukat kumekesh kuwap kudi muntu mwawonsu ukata kumukungamen ndiy.” Mu malembil kudi Nzamb wakin, ndiy umwitin anch: “Ufanyidin kutesh dizu diam. Kangal wajik matu mey ku kudil kwam chakwel winpandisha, ku kudil kwam kwa kukimb ukwash.” Pamwitay Yehova chakwel ata matu ku rupompat ra akankuny, ndiy walonda anch: “A! [Yehova], yileja kadimu mulong wa yisalijok yau.”—Kudil kwa Jeremiy 3:1, 25, 56, 64.
Jeremiy wamekesha yitongijok yend piur pa yibudikin yiyimp ya angond 18 ombaumu musumb wa Yerusalem ni wadila anch: “Antwam ayileja kadimu kupandakan in musumb wa Sodom, awiy afa rufu ra kukashimuk.” Jeremiy udandamedin anch: “Antu ajipau kwi njit afa rufu ruwamp kupandakan antu afa kwinyim, mulong awiy afa pakemp-pakemp nich nzal.”—Kudil kwa Jeremiy 4:6, 9.
Chikunku cha katan chimekeshin antu ashicha mu Yerusalem mudi antu alondila. Alondil anch: “A! [Yehova], vurik chom chashika kudi etu. Tal, umana usany wetu.” Pachirikidinau mar mau, itin anch: “Pakwez, ey [Yehova] udi mwant wa mivu ni minang, ey ukez kuyikel djat ni kwisudiel. A! [Yehova], tuchirisha kudi ey, tuchirisha kand kudi ey! Vuvuril uyaj wetu wa pasak.”—Kudil kwa Jeremiy 5:1, 19, 21.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Kudil kwa Jeremiy 3:16—Mazu “wapumona mazeu mam pa mayal” marumburikin ik? Buku umwing ulondil anch: “In Yuda padingau ni kuya mu winkwal, ayishindila kwoshin mabot mau mu mabuku mapundau pansh, chakwel mabot mau mikal mabombakena nich usukuril.” Kudia mabot ma mutapu winou kukutwish kupumon mazeu ma muntu umadila.
Kudil kwa Jeremiy 4:3, 10—Mulong wak Jeremiy wisikejin ‘ayangadim a [antwend]’ nich ‘amawund adia mwi mpay’? Yob 39:16 ulondil anch iwund “ukat kuyidiul anend mudi kadiap aend.” Chilakej anch wapwish komb may, ukat kushang kwend may waya nau akwau amawund pakwez chikalambol ndiy ukata kukwat mudimu wa kulam an. Ov, mutapu ik usadiningau anch ikal mu chak? Atujil awonsu aad akat kuchininang mu chinswal, ni kusha anau. In Babilon pawombau musumb wa Yerusalem, nzal yadinga mu musumb yading yikash nakash chadi amband adinga afanyidina kuyovil anau riy akarumuka ikal nich chisum chimwing chikash kudi anau, mudi amawund adia mwi mpay. Kwinoku kwading kushalijan kujim nakash ni amiyeu akata kuyamwish anau.
Kudil kwa Jeremiy 5:7—Ov, Yehova ukat kuyifishang nich antu mulong wa kurumbuk kwa angakau? Bwat, Yehova kakatap kuyirumburish antu kapamp kamwing mulong wa yitil yasalau angakau. Bibil ulondil anch: “Muntu ni muntu ukez kwirumburilap amwinend kudi Nzamb mulong wa yom yawonsu yasalay.” (Rom 14:12) Pakwez, yibudikin ya kurumbuk yikutwish yadandamen ni kumeken mu yizaz ya kurutu. Chilakej, pasak mu Isarel kwifukwil akish kwadinga ni kusal chikala chikash kudi in Isarel ashinshamena kulondul yom yitentamina.—Kubudik 20:5.
Malejan Kudi Etu:
Kudil kwa Jeremiy 3:8, 43, 44. Pa chisu cha mar mashikena musumb wa Yerusalem, Yehova walika kutesh kudil kwa kwit ukwash kwa antu adinga mu musumb. Mulong wak? Mulong antu alika kumuziyil, ni kasotap kukarumuk. Anch tusotil anch Yehova akula ku malembil metu, tufanyidin kumuziyil.—Jinswir 28:9.
Kudil kwa Jeremiy 3:20. Yehova, “Ndiy Udia Piur pansh pawonsu,” ukwet uyaj nakash pakwez “ukat kutal yom mudi muyidia mwiur ni pansh.” (Kuseng 83:18; 113:6) Jeremiy wading wij nawamp rusot ra Mwin dikand diawonsu ra kuyital antu, charumburik anch, kushinshikin mwikadil wau mulong wa kuyikasikesh. Tukutwish kusangar anch Nzamb wakin kadiap kusu mwin dikand diawonsu ni mwin manangu mawonsu pakwez udi kand mwin kwikepish!
Kudil kwa Jeremiy 3:21-26, 28-33. Mutapu ik tukutwisha kujijaman ap mu mar makash? Jeremiy utulejin. Tufanyidinap kuvuramen anch Yehova ukwet yisal yivud ya rukat ridimukina ni udi mwin ranaken. Tufanyidin kand kuvurik anch kwikal kwetu aom didi diyingish dikwau dia kulik kuziy mu ruchingej ni tufanyidin kushimpish muchim ni kuchingel zoong, wakad kwinan, dipandish dia Yehova. Chikwau kand, tufanyidin ‘kufifit kan ketu mu rufunfut rin kamu,’ charumburik anch, kuziyil nich kwikepish mu chisu cha yoziu, ni kwijik anch yom yikatay Nzamb kulik yishikena yiding ni diyingish diwamp.
Kudil kwa Jeremiy 3:27. Kurish nich yoziu ya ritiy pituchidia ansand kukutwish kurumburik kujijaman mu mikadil yikash ni pa chisu chitupipeshinau. Pakwez ‘chidi chiwamp kudi muntu chifuvu kusend mpand yend pachidiay nsand.’ Mulong wak? Mulong kwilej kusend mpand ya mar pachidiay nsand kukat kumurijek muntu kurish nich yikokujol yikeza kumushiken mu mivu ya kurutu.
Kudil kwa Jeremiy 3:39-42. ‘Kwinan’ pa chisu tumena mar mulong wa yitil yetu kudiap kwa manangu. Pa ndond pa kwinan mulong wa yibudikin yiyimp ya yisalijok yetu yiyimp, “chifanyidin kupak yaku yetu, ni kuchirik kudi [Yehova].” Tudi in manangu anch twakarumuk ni kurijek jinjil jetu.
Mukungamena Yehova
Buku wa Kudil kwa Jeremiy umekeshin mutapu wamanay Yehova Yerusalem ni ngand ya Yuda kupwa kwa kwosh musumb kudi in Babilon ni kusha ngand yibumbur. Mazu mamekeshina kwitiyin kwa chitil mafundinau mu buku winou mamekeshin patok anch ku mutambu wa Yehova, mar mashikena mulong wa kurumbuk kwa antu. Buku winou wa miminy wafundau ku ukwash wa spiritu wa Nzamb ukwet kand yikunku yimekeshina ruchingej mudiay Yehova ni rusot ra kuchirikin ku mwikadil utentamina. Ap anch antu avud a pa chirung cha Jeremiy kadingap nich yitongijok yiney, mazu minam mamekeshin yitongijok yadingay nich Jeremiy ni antu akwau ashalaku akarumuka.
Kutentish kwa Yehova piur pa mwikadil wa Yerusalem mudi muchilejenau mu buku wa Kudil kwa Jeremiy kutufundishin malejan maad ma usey. Cha kusambish, kusheshik kwa Yerusalem ni kwa Yuda kwitin kumuziyil Yehova ni kutubabeshin kulik kuvuramen rusot ra Yehova. (1 Korint 10:11) Dilejan dia kaad didiokil ku chilakej cha Jeremiy. (Rom 15:4) Ap mu mwikadil umekena mudi wakad ruchingej, muprofet wadinga ni runeng nakash wamuchingejina Yehova chakwel amupandisha. Chidi cha usey mudi ik anch tuteka ruchingej retu rawonsu mudiay Yehova ni Dizu diend ni kumukungamen ndiy!—Hebreu 4:12.
[Chipich chidia pa paj wa 9]
Muprofet Jeremiy wamana kuwanyin kwa uruu wend wa dirumburish
[Chipich chidia pa paj wa 10]
Ritiy ra Atuman inay a mu Corée aripaka pa mulong wa kujijaman kwau mulong wa kulik kwau kwiyandjik kwa Ukristu mu milong ya mangand