Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Yowel ni Amos
YAWONSU yilondinay piur pend amwinend yidi anch ndiy kamu “[Y]owel mwan ikundj wa Petuwel.” (Yowel 1:1) Mu buku upidilau dijin diend, Yowel ulondil yom yikemp kusu pa milong yikwau, wisambidin nakash pa uruu wend ni chisu cha uprofet wend chitwishikin kusu kwikal—piswimp muvu wa 820 Kurutu kwa Chirung Chetu, mivu chidivu kupwa kwa Uziya kwikal mwant wa in Yuda. Ov, mulong wak Yowel kasotinap kwisambin yimutadila amwinend? Chimeken anch wasota kukasikeshin uruu ni kangal muruu amwinend.
Chikwau kand, mu machuku ma Uziya, Amos wa ku Yuda ni “kafung wa annam [ni kalam wa] yir ya mitond ya nfung” amwikadisha muprofet. (Amos 7:14) Mulong Yowel, wabwaka mu Yuda, Amos amutuma mu want wa Isarel wa tubil dikum. Buku wa Amos wapwa kumufund piswimp mu muvu wa 804 Kurutu kwa Chirung Chetu kupwa kwa muprofet kuchirik ku Yuda, amufunda mu rudim riswapela pakwez ulangwishina yitongijok.
MULONG WAK—“DIAWIY DICHUKU”?
(Yowel 1:1–3:21)
Ayandamina kudi dish, kabol ni rupej yawiy yimenay Yowel mu chishimushimu. In kuyandamin inay ayisambidin mudi “Yisak yijim ya atubol” a usu ni mudi “ayilabu.” (Yowel 1:4; 2:2-7) “Diawiy dichuku” mwamu mulondilay Yowel, mulong “Dichuku dia [Yehova] diasej kal piswimp, . . . dikuletay Mwin Dikand kusheshik. Dichuku dinidia dikez kikal dia wom ukash!” (Yowel 1:15) Yehova uyiyudil antu a ku Ziyon anch: “Karumukany kwen chakin, udiokalany ku yitil, chad wezany kudi am.” Anch akarumuk ni kusal rusot ra Yehova ukez ‘kuyovil antu end riy’ ni ukez kuyopatin “atubol” kulemp—atupwapu ayandamina. Kurutu kwa kushik kwa dichuku dined dijim, pakwez, Yehova ukez ‘kamuzizil [s]piritu wend padi awonsu’ ni “akez kabwak.”—Yowel 2:12, 18-20, 28-31.
Michid ayisarumunwin: “Chilany jinkasu jen jikal mpak ja kukatul nich yakwangul jikal mirumbu” ni irijekany mulong wa njit. Ayiladikijin anch “ezany kwinkurumbuk ya Yehoshafat,” kukezau kuyirumburishin ni kuyinongish shitit. “Pakwez Yuda, kakezap kushakamamu kand chikupu.”—Yowel 3:10, 12, 20.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Yowel 1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—“Dichuku dia Yehova” chom ik? Dichuku dia Yehova didi chisu chikezay Yehova kuyirumburish akankuny end, djat ni kuyishesh pakwez ni kuyipandish in kwifukwil akin. Chilakej, dichuku mudi dined dieza pa Babilon wa pasak mu muvu wa 539 Kurutu kwa Chirung Chetu pamukwatau kudi in Mediy ni Peris. (Isay 13:1, 6) “Dichuku dia Yehova” dikwau didi piswimp, dikezay kumurumburish “Babilon Mujim”—want wa pa mangand wa relijon wa makasu.—Kuburik 18:1-4, 21.
Yowel 2:1-10, 28—Uprofet piur pa kuyandamin kudi atupwapu wawanyina mutapu ik? Mu Bibil mwikil rusangu rilejena kwandam kwa atupwapu mwi ngand ya Kanan kwisambidinau mu buku wa Yowel. Chawiy lel, kuyandamin kwisambidinay Yowel kumeken anch kudi kwa uprofet kwasadika mu muvu wa 33 Chirung Chetu pasambishay Yehova kwichil spiritu wend padiau in kwilej a kusambish a Kristu ni asambisha kulejan uruu umwing wayimesha antakel a relijon mar. (Midimu 2:1, 14-21; 5:27-33) Twitapidil dilau dia kusal mudimu winou ilel.
Yowel 2:32—Chirumburikin ik ‘kutazuk pa dijin dia Yehova’? Kutazuk pa dijin dia Nzamb kurumburikin kwijik dijin diend, kudilimish nakash, kudiengamin ni kudichingejin mu kwipilad.—Rom 10:13, 14.
Yowel 3:14—“Nkurubuk ya dirumburish” chom ik? Yidi ndond ya chifanikesh ya dirumburish dia Nzamb. Pa machuku ma Mwant Yehosafat wa in Yuda, ukweta dijin dirumburikina anch “Yehova Udi Nkalansambu,” Nzamb wamupandisha Yuda mu makas ma in michid adinga ayombodilamu payirumbangeshay amasalay au. Chawiy, chiyitazukidinau ndond yiney kand anch “nkurumbuk ya Yehosafat.” (Yowel 3:2, 12) Mu machuku metu manam, yifanikeshin ndond ya chijingidij mukezau kuyifenyin akamichid mudi nviny yidia mu chin cha kuyikamin.—Kuburik 19:15.
Malejan Kudi Etu:
Yowel 1:13, 14. Kulik yitil kwakin ni kumwitiyij Yehova mudi Nzamb wakin kudi kwa usey chakwel kupandishiu.
Yowel 2:12, 13. Kulik yitil kwakin kudiokiling ku muchim. Kudi ‘kwapul muchim yikunku,’ kudiap ‘kwapwol yidjal yikunku’ kwa ku mes.
Yowel 2:28-32. Ching kusu win ‘utazukininga dijin dia Yehova, ndiy ukeza kupand’ pa ‘dichuku dijim dia Yehova dikwatishena wom.’ Tujikitishin mudi ik anch Yehova wichila mwiku wend pa yitang yawonsu yikweta mwom ni nsand ni ipal, ikundj ni mband, asadil mudimu wa kubwak, udia, wa kulejan “midimu yijim yasalay Nzamb”! (Midimu 2:11) Pidishejidina piswimp dichuku dia Yehova, ov, kitufanyidinap kwikal nich yivud ya kusal mu “yom yiwamp ni yom yawonsu yitumbila”?—2 Pita 3:10-12.
Yowel 3:4-8, 19. Yowel wabwaka anch akamichid akumwombamu Yuda akez kuyirumburish mulong wa kuyimesh kwau mar antu atonday Nzamb. Mazu minam ma uprofet madinga makin, musumb ujim wa Tir aushesha kuday Mwant Nebukadinezar wa in Babilon. Kwinyim, pa chisu chakwatay Alexandre le Grand musumb wa ditung, tunan ni tunan twa amasalay end ni anyikel au ayijipa ni an a ngand 30000 ayilandisha mu uswik. Chom mudi chinech chayitana kand in Filistin mu makas mwenday Alexandre ni in amuswinkana. Kushik pa chitot cha kanying Kurutu kwa Chirung Chetu, Edom niyend amushesha. (Malakiy 1:3) Uprofet winou wa wanyina ukasikeshin ritiy retu mudiay Yehova mudi Mwin Kuwanyish yakushilamu yend. Ulejen kand mutapu ukezay Yehova kuyisal akamichid ayimeshina mar in kumwifukwil end ilel.
Yowel 3:16-21. “Maur ni divu yikuzal,” ni Yehova ukuyirumburish akamichid. “Pakwez Yehova ukez kwikal dipat dia antu end,” ukuyinkish mwom mu mikadil ya paradis. Ov, kitufanyidinap kukwat mupak wa kushakam piswimp nend mudi mudishejidina piswimp dichuku diend dia kurumburish mangand mayimp?
“IRIJEKANY MULONG” WA KUMUSANKAN NZAMB WEN
(Amos 1:1–9:15)
Amos ukwet uruu wa kuyilej michid ya akankuny yombilamu Isarel ni uruu wa Yuda ni Isarel. Disheshik diadinga dimuchingedin Siria, Filistin, Tir, Edom, ni Mowab mulong wa mar makash mayimeshau antu a Nzamb. Disheshik diadinga kand diyichingedin in Yuda mulong “awiy alika malejan” ma Yehova. (Amos 2:4) Chading nchik piur pa mutambu wa want wa Isarel wa tubil dikum? Yitil yend ni kuyimesh kwend atuzwendj mar kwa chibud, masandj mend, ni kuyisadil aprofet a Nzamb pakad kalimish. Amos ubabeshen anch Yehova ukez “kashesh yitamb ya Bethel” ni ukez “kashesh yikumbu . . . ya chirung cha mashik ap ya chirung cha marungul.”—Amos 3:14, 15.
Chikalap nchik kuyipup kwayipupau chisu ni chisu, in Isarel in kwifukwil akish ashala achinchikina. Amos uyilejin anch: “Irijekany mulong” umusankanany Nzamb wen. (Amos 4:12) Kudi in Isarel, dichuku dia Yehova, dirumburikin anch akez kuya “mu winkwal mwi ngand ya ushad wa Damas,” kwawiy, ku Asiria. (Amos 5:27) Mwin kupesh wa ku Bethel wamupompata Amos, pakwez ndiy kwovap wom. Yehova wamuleja Amos anch: “Disudiel dia antwam in Isarel diashik kal. Am kinikez kachirishap kand muchim wam kapamp kakwau.” (Amos 8:2) Yikala nzay ap mikandu yilemp-yilemp yikutwishap kuyijindjik ku dirumburish dia Nzamb. (Amos 9:2, 3) Chikwau, kudi kushilamu kwa kuchirishiu. Yehova ulondil anch: “Nikez kayichirish antwam mwi ngand yau. Awiy akez katungiril misumb yau yashala yibumbur, chad akez kashakamamu. Akez kadim yir ya mitond ya nviny, akez kana maar ma nviny. Akez kadim kand yir, ni kudia yawonsu yidiamu.”—Amos 9:14.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Amos 4:1—“Angomb a ku Basan” afanikeshin ik? Chinanginang cha Basan, mwab wa kwingangel kwa Dijiy dia Galalia, wadinga wijikena nakash mulong wa madil mau mawamp ma annam, pamwing ni angomb. Ndond yiwamp ya madil yawapisha ndond yiney. Amos wayifanikesha amband aufun a ku Samaria mudi angomb a ku Basan. Pakad kwidjidjek amband inay ayibachika ‘anfumwau,’ ku kuyiy atuzwendj mulong wa kupwish impu yau ya kusot mapit.
Amos 4:6—Dizu ‘mazeu matok to’ dirumburikin ik? Adisadila pamwing nich “kamungun,” dizu dined dikutwish kwisambin chirung cha nzal pimakata kushal mazeu matok to mulong wa kuburen yakudia.
Amos 5:5—Mwi njil ik yalikay Isarel ‘kukimb ku Bethel’? Yeroboam wa 1 wasambisha difukwil dia musamb a ngomb ku Bethel. Kudiosh pinipa, musumb winou wikala ndond yijim ya difukwil dia makasu. Giligal ni Berisheba niyawiy yikala ndond ya difukwil dia makasu. Chakwel kwiyep mar mabwakau, in Isarel adinga afanyidin kulik kuya kwifukwil ku jindond jinej ni asambisha kumukimb Yehova.
Amos 7:1—“Masuku ma kusambish makatulau” ma mwant chom ik? Chimeken anch isambidin chitad chatekay mwant mulong wa kuyidish antu end in kukandam pa atumel ni annam. Chitad chinech ading afayidin kuchifut pa “chisu chinicha masuku ma kusambish makatulau.” Kupwa lel, antu akwangul mbut jau. Pakwez, kurutu kwa kwangul, chisak cha atubol cheza chadia mbut jau pamwing nich mitond yikwau ya uyisu.
Amos 8:1, 2—“Chimpay cha mabuj” ma pa chirungul chadinga chirumburikin ik? Chadinga chirumburikin anch dichuku dia Yehova didi piswimp. Mabuj pa chirungul akat kumapolang kwinsudiel kwa chirung cha kwangul, chawiy kulond anch, kwinsudiel kwa chirung cha kudim cha muvu. Pasalay Yehova anch Amos amana “chimpay cha mabuj” ma pa chirungul, charumburika anch disudiel dia Isarel didi piswimp. Chawiy lel, Nzamb wamuleja Amos anch: “Disudiel dia antwam in Isarel diashik kal. Am kinikez kachirishap kand muchim wam kapamp kakwau, ching kamu kuyilej kadimu.”
Malejan kudi Etu:
Amos 1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Chadinga piur pa ujim wend pantaliken nend Isarel, Yuda, ni michid musamban yadinga yiyombilamu chawiy chalondinay Yehova anch: “nikez kayilej kadimu.” Chitwishikinap kwiyep dirumburish dia Yehova.—Amos 9:2-5.
Amos 2:12. Kitufanyidinap kuyiziyish ayibol asadila mudimu ukash, atulam in kwendangan, amishoner, ap yid ya dijuku dia Bethel nich kuyikasikesh alika mudimu wau wa chisu chawonsu mulong kusu wa chitazukinau anch mwom uwamp. Pakwez, tufanyidin kuyikasikesh adandamena nich mudimu wau uwamp.
Amos 3:8. Mudi mukatay muntu kwov wom anch watesh chonyin cha ntambu, Amos wova usu wa kulejan pateshinay dizu dia Yehova anch: ‘Yang kuyibwakin antwam.’ (Amos 7:15) Kumwov Nzamb wom kufanyidin kutubachik twikal in kulejan a mushiku a uruu wa Want.
Amos 3:13-15; 5:11. Nich ukwash wa Yehova, Amos kafung umwing wa pansh watwisha ‘kuyibabesh’ antu adinga ampich ni akad kwiyakamish. Chilik chimwing Yehova ukutwish kututenchik chakwel tulejan uruu wa Want kwikalap nchik mikadil yikash yikutwisha kwikal mu teritwar.
Amos 4:6-11; 5:4, 6, 14. Chikalap nchik kukangany chisu ni chisu kwa in Isarel ‘kuchirik’ kudi Yehova, ayikasikesha anch “Ezany kudi am chakwel wez upandany.” Pachishimpishinay Yehova muchim chakwel anch ditenchik dined diyimp dia yom didandamena, tufanyidin kuyikasikesh antu adiamu achirika kudi Nzamb.
Amos 5:18, 19. Kusot “kuman Dichuku dia” Yehova pakad kwirijek chakin kamu kudi usup. Mwikadil wa muntu usadila mwamu udi mudi kuya kusankanijan ni kangol ni kupwa kusambish kumuchin kupwa amutot kudi nnak. Chitufanyidin kwikal cha manangu kucha “ku mes” mu spiritu ni kwikal tayad.—Luka 21:36.
Amos 7:12-17. Tufanyidin kwikal akapukina ni akad wom mulong wa kulejan uruu wa Nzamb.
Amos 9:7-10. Kwikal an a ashankur ashinshamena ni antu akulau mu Idjibit mudi antu atondau kudi Nzamb kwayikangeshap in Isarel akad kushinshaman kwikal nich mwikadil uyimp kudi Nzamb mudi wadingau nich in Kush. Chakwel kwitiyik kudi Nzamb wakad kasolikany kwimedinap pa dijuku ku uvadikidina, pakwez kwengamidin pa ‘kumwov ndiy wom ni kusal yom yitentamina.’—Midimu 10:34, 35.
Chitufanyidina Kusal
Dichuku dia Nzamb dia kurumburish mangand ma Satan, didi piswimp. Nzamb wayinkisha kal in kumwifukwil end spiritu wend, uyitenchikina mulong wa kuyibabesh antu piur pa kushik kwa dichuku diend. Ov, kitufanyidinap kusal usu wawonsu chakwel kuyikwash antu akwau ashikena ku kumwijik Yehova ni ‘amutazuka pa dijin diend’?—Yowel 2:31, 32.
Amos ukasikeshin anch: “Kisany yom yiyimp, katany yom yitentamina. Mekeshany dirumburish ditentamina.” (Amos 5:15) Pidishejidina piswimp dichuku dia Yehova, chidi cha manangu kumushejin Nzamb piswimp nakash ni kwilam ayinetu chinyim nich mangand mayimp ni urund uyimp. Chakwel anch tusal mwamu, malejan ik ma pa chisu chau tukutwisha kwilej kusutil ku buku wa Bibil wa Yowel ni wa Amos!—Hebreu 4:12.
[Chipich chidia pa paj wa 4]
Yowel wabwaka anch: “Dichuku dia [Yehova] diasej kal piswimp!”
[Chipich chidia pa paj wa 7]
Mudi Amos, kitufanyidinap kwov wom ni tufanyidin kukapuk mulong wa kulejan uruu wa Nzamb