Kuyilil An mu Mangand Malikidina Uyimp
OV, WAMUMANAP kal mwan witin chom chilikinau anvaj kuland? Ap mwan usotila kukinkol mau ni usengena pa chisu chimwendilau kudi nvaj wend anch, “Shakam pansh”? Ukutwish waman anch mu yisu mudi yiney, nvaj usotil amusadila mwan yom yiwamp. Chikalap nchik mwamu, ap ni anvaj niyawiy akutwish aziy. Anch masok mapandakan, nvaj ukutwish wakarumun dizu diend bwat dikal inge.
Anvaj avud ameken mudi itiyijin anch kwikal nvaj muwamp chirumburikin chisu chivud kuziyil ku yisotilau an. Chilakej, mu États-Unis, ayipwola an 750 akweta mivu pakach pa 12 djat ku 17. Payipulau mutapu usadilingau anch anvaj ayel anch bwat, piswimp an 60 pa chitot alonda anch akat kudandamen kwit. An 55 pa chitot amening anch atwishining nich mutapu winou wa kusal. Anvaj au akutwish iyov anch kuyilikin kwinoku kudi kuyimekeshin rukat, ov, chakin kamu kudi kuyimekeshin rukat?
Tushinshikinany chiyul chinech cha manangu cha pasak chilondila anch: “Muntu ukumulila muswik wend nawamp kudiokal pa wanikanch wend, kwinsudiel ndiy ukez kwikal mudi mwanend kamu.” (Jinswir 29:21) Chakin, mwan kadiap muswik. Ov, ukutwishap witiyij anch, chijil chinech chisadil kand pa mulong wa kumulil mwan? Kuyilil an nayimp, kuyinkishang yawonsu yisotilau, kukutwish kwayisal akul ni ikal “kadia-katun”—amakurump ashishikina, in kusal yom pakad kutong, akad kujikitishang.
Chinyim ni chinech, Bibil uyiyudil anvaj anch: “Mufumbila mwan mwinjil yiwapidilay kuya.” (Jinswir 22:6) Anvaj in manangu alondwiling chijil chinech, atekining ni kukasikeshin yijil yovikena nawamp, ya chilik chimwing, ni yisikena. Kakatap kurumbangesh rukat nich kulikidil uyimp; ap kakatap kuyifut an mulong wa kuyinkish masok, kukwitol chisu chawonsu, ap kusal yom ya ukabas. Pakwez, itiyijin mazu ma manangu malonday Yesu anch: “Dizu dien dikala anch Inge, inge kamu; Bwat, bwat kamu.” (Mateu 5:37) Mu kuyilil an mudi ik? Tushinshikinany chilakej chimwing cha usu.
“Mudi Jinseu mu Chikas”
Bibil ufanikeshin urund udinga pakach pa nvaj ni mwan mu mutapu umwing ukasikeshidina anch mwan uswiridin umutakel wa anvaj. Kuseng 127:4, 5 kulondil anch: “Mudi jinseu mu chikas cha muntu mukash, mwamu mudia an amakundj a mu usand wa muntu. [Asangara] kwend muntu wizwisha chilal chend.” Chawiy an ayifanikeshin nich jinseu, ni nvaj mudi muntu mwin kwas njit mukash. Mudi mwijingay mwin kwas jinseu anch jinseu jend jikutwish jarez pa diloz mu mutapu wakad kuchingejin, anvaj in rukat ijing anch kumulil mwan kudiap kwa kukwat nich usweral. Asotiling anau ashika kamu pa “ras”—mwom wa musangar, ikal amakurump afanyidina kusend yisend. Asotiling anau atonda kusal yom yiwamp, ikal in manangu ni ipuka yikokujol ya chamwamu, ni chakwel awanyish jintong ja usey. Pakwez kuyisot yom yiney kuwanyidinap kwau.
Yik uswiridina, ang usotil anch nseu yishika kamu pa ras? Chifanyidin kuurijek nawamp, kuulam nawamp, ni kuwas nich usu pa ras. Chawiy chimwing, an aswiridin kuyirijek, kuyilam, ni kuyitakel anch usotilany ang akula nawamp. El tushinshikinany yom yiney yisatu piur pa kumulil mwan pa chisu kanang.
Nseu Yirijekinau Nawamp
Jinseu jadingau ni kusadil in kwas jinseu a pa chisu chafundau Bibil adinga ni kujirijek nawamp. Muyangal, wadinga wa mutond upipela, ausonga nich makas ni kuwonan senzal. Wadinga usomburikin ni wambukin ku ris. Ku ris rikwau ra muyangal, adinga ni kutekaku masal mulong wa kuusal wikal wonikina piuyila anch awas, kuusal ulondula kamu njil yonikina.
Anvaj asotiling an au ikala mudi jinseu jinej jiyila nsenzal—jonikina, pakad kupengam kuya mwindjing. Chawiy lel, anch ababel, kakatap kubwik dis pa kurumbuk kukash pakwez ayikwashining an au nich rukat chakwel asala nawamp pa milong yiney ni kuyipandakan. Kudi yom yivud ya kusal piur pa mwan, mulong “usup aukasidil mu muchim wa mwanikanch.” (Jinswir 22:15) Chawiy lel Bibil uyikasikeshin anvaj ayipupa an au. (Efes 6:4) Chakin kamu, dipup didi dia usey nakash mulong wa kufumb ni kukasikesh manangu ni untu wa mwan.
Pakad kwidjidjek, Jinswir 13:24 ulondil anch: “Muntu ulikila kumubul mwanend umukisil, pakwez umukatila mwanend ukat kumubabesh nich mushiku.” Kukwatijan nich mazu minam, nfimbu ya dipup yifanikeshin chom cha kutenchik nich, chikalap cha mutapu ap wisu. Kusutil ku kuyipup nich rukat, nvaj usotil kwonan kurumbuk, mulong anch wakulik kwapam kukez kumwikadish mwan mwin mar pakupamay. Chakin kamu, kuburen kwa dipup dined kudi kumukis; kupan dipup kudi chisal cha rukat.
Nvaj mwin rukat umukwashining kand mwan mayingishin madia nich yijil. Mu dipup mudiap ching kusu kupan yijil ni kupupan pakwez, chijim nakash, kupan manangu. Bibil ulondil anch: ‘Mwan ukweta manangu ukat kulam chijil.’—Jinswir 28:7.
Masal, matekiningay mwin kwas jinseu ku jinseu jend majikwashining chakwel jiya anch wajas. Chawiy chimwing, malejan ma Bibil madiokila kudi Watenchika dijuku makutwish mashal mudi an ap anch adiokal ku chikumbu, makuyikwash mu mwom wau wawonsu. (Efes 3:14, 15) Mutapu ik, ukutwishau anvaj kushinshikin anch chakin kamu an au ‘akatil nakash’ malejan minam?
Shinshikin chiyul cha Nzamb chayinkishay anvaj in Isarel pa chirung cha Moses anch: “Mazu minam mawonsu minakulejanya nlel unou makez kushakam mu michim yen. Ukez kumalejanany nawamp kudi anen.” (Kuvurik Yijil 6:6, 7) Komb anvaj aswiridin kusal yom yaad. Cha kusambish, aswiridin bil ayinau kwilej ni kusadil Dizu dia Nzamb, akata chakin kamu yijil ya Nzamb. (Kuseng 119:97) Chawiy lel chikutwishau kusadil chikunku cha kaad cha verse winou—‘kuyilej’ an au yijil ya Nzamb. Chom chinech chirumburikin kujikish usey wa yijil yiney mu michim ya an au kusutil ku malejan makin ni ku kuchirikin chisu ni chisu.
Choviken patok anch, kwikil chom chidia mu malejan ma yijil ya Bibil ap kusadil dipup dia rukat mulong wa kwonan kurumbuk kwasikina kal. Jawiy jinjil ja usey nakash mulong wa kurijek “jinseu” jonika ni jikula nawamp.
Kulam Nseu
Tuchirikinany kand ku chilakej chidia mu Kuseng 127:4, 5. Vurikany anch mwin kwas jinseu “wizwish[in] chilal chend” nich jinseu jend. Kupwa kwa kujirijek, jinseu jitin kujilam. Chawiy lel, mwin kujas ujandjikining mu chilal, mwinamwa chikasiken kujiyipish ap kujimbukun. Cha musangar, Bibil ulondil mu uprofet piur pa Mesia mudi nseu yitwila nawamp yijindjikinay Tatukwend “mu chilal chend amwinend.” (Isay 49:2, NW) Yehova Nzamb Tatuku mwin rukat nakash wakad wa kwilikan nend, chakin kamu wamulama Mwanend mukatish, Yesu, ku uyimp wa mitapu yin yawonsu djat ni pa chashika chisu chatenchikau cha ku mujip Yesu mudi mwasambelau kuchilond. Ap mwamu, Nzamb wamulama Mwanend kulemp nich kumushesh chikupu mu rufu, wamuchirisha wa ngu mwiur, akashakam chikupu.
Chawiy chimwing, anvaj awamp akat kubangin mutapu wa kuyilam an au pantaliken nich ubaj wa mangand manam mijondila. Chikutwish chikal anch anvaj alikin masengan kanang makutwisha kuyitek chamwamu an au mu chipwichik cha ubaj. Chilakej, anvaj in manangu akwatining chiyul chinech nich usey nakash: “Urund uyimp ukat kuyipish yaku yiwamp.” (1 Korint 15:33) Kuchidij an pataliken nich urund uyimp ni antu akad kulimish yijil ya Bibil kukez kuyichidij an ey palemp nich kurumbuk kujim, kukutwisha ap kulet rufu.
An kakutwishap asanger chisu chawonsu mutapu uyilaminau kudi anvaj. Chakin kamu, akutwish ajiman pa yisu yimwing, chisu chivud mulong wa kuyilam an ey chikukwit kuyel anch bwat. Nfund a mabuku malejena mwa kumulidin mwan, ulimishinau nakash walonda anch: “Ap anch kakatap kukumekesh chisu chawonsu ni pamwing ap kasotilingap kukujikitish pa chisu chinicha kamu, chakin kamu an asotiling anvaj mulong wa kuyilam, kuyitenchik yom mu mwom wau. Tukutwish twasal mwamu anch twikal nvaj ulimishinau wija kutek mipak ya chaku.”
Inge, kuyilam an ey pantaliken nich chom chin chawonsu chikutwisha kuyisheshin chisambu chau, kuburen kwau kwijik, ap kwishitul kwau ku mes ma Nzamb kudi njil ya usey ya kuyimekeshin anch uyikatil. Pa chisu, akez kushiken ku kutesh kurumburik kwa yiusadila, ni akez kusanger kuyichidij kwau kwa rukat.
Kutadishin Nseu pa Ras
Shinshikin anch Kuseng 127:4, 5 kumufanikeshin nvaj ni “muntu mukash.” Ov, chom chinech chirumburikin anch ching tatuku kusu ndiy ukutwisha kwikal mukash mu mudimu wa winvaj? Bwat kwau. Chakin, malejan ma chilakej chinech masadil piur pa atatuku ni amaku kumwing—ni kudi anvaj afishina kal mbay wau. (Jinswir 1:8) Dizu “muntu mukash” diletin chitongijok anch chadinga chitin usu wa ku mujimbu chakwel kwas nseu. Mu chirung cha Bibil, pa yisu yimwing mat ma nseu madinga ma utad wa bronze, ni adinga ni kumulej isalay anch ‘djat pa ut wey wa nseu,’ pamwing chadinga mulong wa kuzet nich chidjatil chend chakwel atwisha kukasap moj wau. (Yeremiy 50:14, 29) Choviken, chadinga chitin usu ukash mulong wa kuupwit chakwel kwas jinseu jau jiya ku ras!
Chawiy chimwing, kulil an kwitin usu ukash. Kakatap kwilil ayinau, mudi nseu yikutwishap yiyas ayinay yiya ku ras. Cha ushon, anvaj avud nlel ameken anch kasotilap kwau kusadil usu ufanyidina. Akatining mutapu wa kusal yom uswapela. Alikina kal televizion, shikol, ni arund ayileja an au yom yiwamp ni yiyimp, piur pa ngikadil, ni jinsangu ja amband ni amakundj. Ayinkishining an au chawonsu chisotilau. Ni pamenay anch chikasiken kulond anch bwat, alondiling kwau anch inge—chisu chivud akat kwiyingishin nich mulong wa wayisadilau nich kulond anch kasotilap kuyinenganesh an au. Chakin kamu, kudi kulik kwau uyip kukeza kuyiletin an au mar ni kusheshik kwa chikupu.
Kuyilil an udi mudimu ukash. Kuusalang mudimu winou nich muchim wawonsu nich umutakel wa Dizu dia Nzamb kwitining usu ukash, pakwez kudi difut dijim nakash. Magazin Parents ulondil anch: “Malejan . . . majinguninishin anch an alilau kudi anvaj in rukat ni akwet want wau—in ayikwashina an au ni kulamat ba ku mipak yau—akweting manangu ku shikol, akat kukudish nawamp mutapu wa kushakam ni antu, iyovil nawamp, ni asanger nakash kuyipandakanamu an akweta anvaj au adia in kuyilikin nakash ap in kuswej nakash.”
Kudi difut dimwing dipandakenamu kuwap. Twasambelang kushinshikin chikunku cha kusambish cha Jinswir 22:6 chilondila anch: “Mufumbila mwan mwinjil yiwapidilay kuya.” Verse winou udandamedin nich mazu manam masangareshina muchim anch: “Mulong pa kukulay kakez kayilikip kand.” Ov, riswir riner rapepilau ridi chizu cha kupandakan? Kichidingap mwamu chisu chawonsu. Mwan ey ukwet want ipend wa kutond ni pakupamay ukuusadil. Pakwez verse winou uyinkishin anvaj kashinsh ka rukat. Kashinsh ik kinak?
Anch wayifumbany an ey kukwatijan nich chiyul cha Bibil, ukat kwijik mikandil yipandakenamu kuwap yikutwisha kulet chibudikin chipandakena kuwap—uyiman an ey chipaminau ikal amakurump asanger, awanyishina yisadilau. (Jinswir 23:24) Ku yawonsu, jirijeka “jinseu” jinej ja usey, jilama, ni ipana nakash mu kujitakel. Kiukezap kwinan.
[Chipich chidia pa paj wa 13]
Ov, anvaj akat kuyimekeshin an au rukat anch ayinkish yawonsu yitinau?
[Chipich chidia pa paj wa 15]
Nvaj mwin rukat ukurumburil mayingishin madia nich yijil
[Chipich chidia pa paj wa 15]
Anvaj awamp ayilamin an au pantaliken nich ubaj wa mangand manam mijondila
[Chipich chidia pa paj wa 16]
Kuyilil an udi mudimu ukash, pakwez kudi difut dijim nakash