ADESŨA 7
DWEIN 15 Kamfo Yehowa Abakan No!
Yehowa Bɔne Fakyɛ —Mvasoɛ Bɔ Ɔwɔ So Ma Yɛnu Biala Ɔ
“Wɔ de ɛfa bɔne kyɛ koraa.”—EDW. 130:4, NWT.
BƆ ADESŨA NE KƆHÃ YENWO DWIRƐ Ɔ
Yekosusu Bible nu dwirɛ biemɔ bɔ ɔmaa yenwu kyɛbɔ Yehowa fa bɔne kyɛ koraa nanwo. Afei yɛkɔnea kyɛbɔ yekohyire sɔ nikyee nanwo anisɔ paa ɔ.
1. Sɛ ebie ka kyɛ, “Mafa mahyɛ wɔ” a, nzuati yeɛ ɔyɛ se kyɛ ekonwu bɔ ɔwɔ ye tianu ɔ?
“MAFA MAHYƐ WƆ.” Sɛ ɛyɛ ebie nikyee maa ɔyɛ ye yea, ná ɔka sɔ dwirɛ ne kyire wɔ a, ɔmaa w’ahone tɔ wɔ kunu paa. Nakoso sɛ ebie ka sɔ a, ɔkɔhora kɔyɛ se kyɛ ekonwu bɔ ɔpena kyire ɔ. Aso bɔ sona ne pena kyire yeɛ ole kyɛ waye edwirɛ ne wafi yenu bɔ etɛ te ye damvo anaa? Anaa sona ne ayɛ yenwo kyɛ akyengyena; ɔsere yenoa nakoso wamuna wɔ ye tianu? Sɛ ɛyɛ ebie bɔne na ɔka kyɛ mafa mahyɛ wɔ a, ɔyɛ se kyɛ ekonwu bɔ ɔwɔ ye tianu ɔ.
2. Sɛɛ yeɛ Bible ne ka Yehowa bɔne fakyɛ nwo dwirɛ ɔ? (Nea yebo berɛ dwirɛ ne koso.)
2 Kyɛbɔ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ ne, ɔte sorongo koraa wɔ kyɛbɔ yɛfa bɔne yɛkyɛ yɛ mango nanwo. Sonafee nne berɛ bɔ ɔkora fa bɔne kyɛ tekyɛ Yehowa. Edweintolɛniɛ ne hane Yehowa nwo dwirɛ kyɛ: “Wɔ de ɛfa bɔne kyɛ koraa amaa ɔnate so yasuro wɔ.”a (Edw. 130:4, NWT) Amba, Yehowa de, ‘ɔfa bɔne kyɛ koraa.’ Yeti sɛ bɛka bɔne fakyɛ a, ye ngome yeɛ ɔmaa yenwu bɔ okyire deinn ɔ. Bɛbɔ bɛhworɔle Bible ne, sɛ odwu mmerɛ bie a, Hebri dwirɛ bɔ bɛfa bɛka Yehowa bɔne fakyɛ nwo dwirɛ ne, nna ɛhene ala yeɛ bɛfa bɛka kyɛbɔ sona fa bɔne kyɛ nanwo dwirɛ ɔ.
3. Sɛɛ yeɛ Yehowa bɔne fakyɛ te sorongo wɔ sona deɛ nwo ɔ? (Yesaya 55:6, 7)
3 Sɛ Yehowa fa ebie bɔne kyɛ ye a, okyikyi sɔ bɔne ne koraa. Ɛhene maa ɔne sona ne afia sa yɛ kama bieku. Kyɛbɔ ofi ye ahone nu fa yɛ bɔne kyɛ yɛ ne, ɔbo yɛ adwene ne yɛ ndeaseɛ so.—Kenga Yesaya 55:6, 7.
4. Kyɛbɔ Yehowa fa bɔne kyɛ koraa ne, sɛɛ yeɛ ɔboka yɛ maa yɛte yebo ɔ?
4 Sɛ Yehowa bɔne fakyɛ te sorongo wɔ sona deɛ nwo a, yede mmenia bɔ bɔne wɔ yɛnwo ne, yɛkɔyɛ sɛɛ né yahora yate kyɛbɔ ɔfa bɔne kyɛ nabo ɔ? Yehowa fa edwirɛ biemɔ yɛ mvandoho wɔ Bible nanu bɔ ɔboka yɛ maa yɛte kyɛbɔ ɔfa bɔne kyɛ nabo ɔ. Yekosusu ebiemɔ nwo wɔ adesua he anu. Benu biala kɔmaa yekonwu kyɛbɔ Yehowa fa bɔne kyɛ koraa, ná ɔmaa yɛne ye afia sa yɛ kama ɔ. Mmerɛ bɔ yesusu nu biala nwo ne, ɔkɔmaa kyɛbɔ yɛ Baba bɔ okuro yɛ dwirɛ ne fa yɛ bɔne kyɛ yɛ ne, yɛnye kɔgye yenwo paa.
YEHOWA YE YƐ BƆNE FI BERƐ
5. Sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, nzu yeɛ ɔyɛ ye wɔ ɛhene si ɔ?
5 Bible ne taa fa bɔne toto adesoa bie bɔ nu yɛ no nanwo. Ɔhene Dawide hane ye bɔne nwo dwirɛ kyɛ: “M’amumuyɛɛ abungam afa me so; na nu nonɛ obu me kɔme anu.” (Edw. 38:4) Nakoso bɛbɔ bɛyɛ bɔne bɔ benu bɛnwo ne, Yehowa fa kyɛ bɛ. (Edw. 25:18; 32:5) Hebri dwirɛ bɔ yeɛ ole “fa kyɛ,” bɔ bɛfa bɛyɛle adwuma wɔ tworɔnzɛm hemɔ anu ne, okyire kyɛ “ama nikyee bie so,” anaa “asoa.” Yeti bɔne bɔ wayɛ yɛso adesoa ne, sɛ yɛkɔha a, Yehowa tekyɛ ebie bɔ ole anwoserɛ bɔ waye wafi yɛso maa yɛ kɔme anu adwo yɛ ɔ.
‘Ɔfa kyɛ’ (Edw. 32:5)
6. Sɛɛ yeɛ Yehowa ye yɛ bɔne fi berɛ koraa ɔ?
6 Kyɛbɔ Yehowa ye yɛ bɔne fi berɛ koraa ne, Bible ne fa mvandoho foforɛ kyirekyire nu. Edwein 103:12 ka kyɛ: “Kyɛbɔ eyia afiteleɛ ne eyia atɔleɛ b’afia si wale ne, sɔ ala yeɛ wamaa yɛne yɛ mmeraatolɛ y’afia atete ɔ.” Atee bɔ ɔla afiteleɛ ne atɔleɛ afia ne, ɔwale paa. Yeti sɛ ebie nye kyire afiteleɛ, na ebie koso nye kyire atɔleɛ a, bengoyia llé. Atee bie aso ne, ɔtekyɛ bɔ Yehowa aye yɛ bɔne ne ahɔ dedeede bɔ yengonwu ye si atee ko ɔ. Ɛhe maa y’ahone tɔ yɛ kunu paa.
“Kyɛbɔ eyia afiteleɛ ne eyia atɔleɛ b’afia si wale ne” (Edw. 103:12)
7. Sɛɛ yeɛ Bible ne kã yɛ bɔne bɔ Yehowa fa kyɛ nanwo dwirɛ ɔ? (Mika 7:18, 19)
7 Sɛ Yehowa ye yɛ bɔne fi yɛ so kɔ dedeede a, aso ɛyɛ a yenwo dwirɛ sa ba ye tianu anaa? Daabi. Ɔhene Hesekia hane Yehowa nwo dwirɛ kyɛ: “Agyi me bɔne amukoraa agua wɔ si dɔ.” (Yes. 38:9, 17) Sɔ dwirɛ he maa yenwu ye kyɛ, bɛbɔ benu bɛnwo nwo ne, Yehowa gyi bɛ bɔne ne to nekaa bie bɔ ɔnnea ye ko ɔ. Bɛkora bekyire sɔ dwirɛ nabo kyɛ: “Amaa wayɛ kyɛbɔ nyɛlle bɔne biala ne.” Bible ne fale mvandoho foforɛ hyirehyirele sɔ dwirɛ he anu wɔ Mika 7:18, 19 ne. (Kenga.) Wɔ sɔ tworɔnzɛm nanu ne, Yehowa hane kyɛ okofindi yɛ bɔne amukoraa kogua ɛpo nabo dɔ. Tete ne, sɛ né ebie gyi nikyee bie to ɛpo nu maa ɔkɔtɔ yebo dɔ a, né ɔkɔyɛ se paa kyɛ yesa kɔha ye bieku ɔ.
“Agyi me bɔne amukoraa agua wɔ si dɔ” (Yes. 38:17)
“Ekofindi bɛ bɔne amukoraa kogua ɛpo buma ne anu” (Mika 7:19)
8. Ɔbaadwu wa ne, nzu yeɛ yanwu ye ɔ?
8 Sɔ dwirɛ hemɔ bɔ yasusu yenwo ne amaa yanwu ye kyɛ, sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔye fi yɛ so koraa maa yɛnwo tɔ yɛ. Sɛ Dawide hane a, né ɔnnaka kyɛ: “Bɛ bɔ Nyameɛ afa b’amumuyɛɛ wahyɛ bɛ, ná wakata bɛ bɔne so ne, banya saleɛ. Sona bɔ Awurade ngɔfa ye bɔne nwo ngondaa ngogua ye so ne, wanya saleɛ.” (Rom. 4:7, 8) Amba, Yehowa fa bɔne kyɛ koraa.
YEHOWA KYIKYI YƐ BƆNE
9. Kyɛbɔ Yehowa fa bɔne kyɛ ne, mvandoho beni yeɛ ɔfa kyirekyire nu ɔ?
9 Bɛbɔ benu bɛnwo ne, Yehowa gyina Yesu wue naso kyikyi bɛ bɔne. Ɛmɔma yɛnea mvandoho biemɔ bɔ Bible ne fa kyirekyire ɛhe anu ɔ. Ebie yeɛ ole kyɛ Yehowa nwunzi bɔne fi ebie nwo, na ɛhene maa sona ne nwo fi kama. (Edw. 51:7; Yes. 4:4; Yer. 33:8) Sɔ nikyee bɔ Yehowa yɛ ne, ye bɔbɔ ɔka bɔ ofi nu ba nanwo dwirɛ wɔ Bible nanu kyɛ: ‘Ɔwɔ nu kyɛ ɛmɔ bɔne te kyɛ kɔbene de, nakoso bɛkɔyɛ fufue kyɛ nwera, ɔwɔ nu kyɛ bɛboro kyɛ koogyan, nakoso bɛkɔyɛ kyɛ gyese.’ (Yes. 1:18) Sɛ nikyee kɔkorɛ bie pe w’ataadeɛ nu a, ɔyɛ se paa kyɛ ɛkɔpo maa okofi nu ɔ. Nakoso, Yehowa nate sɔ mvandoho he aso maa yenwu ye kyɛ ɔkɔhora konwunzi yɛ bɔne koraa bɔ yengonwu ye ko ɔ.
‘Ɔwɔ nu kyɛ ɛmɔ bɔne te kyɛ kɔbene de, nakoso bɛkɔyɛ fufue kyɛ nwera’ (Yes. 1:18)
10. Mvandoho foforɛ beni yeɛ Yehowa fa kyirekyire kyɛbɔ ɔfa yɛ bɔne kyɛ yɛ nanu ɔ?
10 Kyɛbɔ yenwuni ye wɔ adesua bɔ olimoa nanu ne, Bible ne fa bɔne toto kerɛ nwo. (Mat. 18:32-35) Yeti mmerɛ biala bɔ yɛkɔyɛ bɔne ne, né waayɛ kyɛ kerɛ bɔ yɛma Yehowa ne, yɛfa bie yɛboka so ne. Nahorɛ nu, yɛma ye kerɛ pirikua paa! Nakoso sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔtekyɛ bɔ wapɛ kerɛ bɔ yɛma ye nanu ne. Sɛ ɔyɛ sɔ yie a, ɔnnea atee kyɛ yekotua sɔ kerɛ ne ko. Sɛ ɛma ebie kerɛ na ɔpɛ nu a, wɔnye kɔgye paa. Sɔ ala yeɛ sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, yɛnye gye ɔ.
Ɔfa yɛ kerɛ kyɛ yɛ (Mat. 18:32-35)
11. Sɛ Bible ne kã kyɛ “bakyikyi” yɛ bɔne a, okyire sɛɛ? (Asomafoɛ 3:19)
11 Sɛ yɛyɛ bɔne a, Yehowa mbɛ nu mbaen, na mmom okyikyi fi berɛ koraa. (Kenga Asomafoɛ 3:19.) Sɛ ebie ma kerɛ na bɛpɛ nu po a, ebia sɛ bɛnea krataa naso a, bekonwu ye kyɛ kerɛ ne tɛ wɔ berɛ. Nakoso sɛ bekyikyi a, ɛhene de bengonwu ye ko. Bɔ ɔkɔyɛ na yate sɔ dwirɛ he abo ne, ɛmɔma yesa yesi kaa yɛhɔ tete mmerɛ nanu. Sɔ mmerɛ ne, ayire bɔ né bɛfa bɛtworɔ nikyee ne, né ɔnyɛ se kyɛ bekokyikyi ɔ. Yeti sɛ né ebie pena kyɛ okyikyi nikyeebie bɔ bahworɔ a, ye ala yeɛ ole kyɛ ɔkɔfa eminaen kɔbɔ nzue nu kɔfa kokyikyi ɔ. Yeti sɛ né ebie ma kerɛ na bekyikyi a, né ebiala ngora nnwu ye ko. Atee bie aso ne, né wayɛ kyɛbɔ sona ne mma kerɛ po ne. Nea kyɛbɔ ɔyɛ yɛ fɛ kyɛ sɛ yɛyɛ bɔne a, Yehowa mbɛnu mbaen, na mmom okyikyi ye koraa ɔ!—Edw. 51:9.
“Ɔkɔfa ɛmɔ bɔne kɔhyɛ ɛmɔ” (Aso. 3:19)
12. Mvandoho bɔ ɔfa munungum kabii nwo ne, nzu yeɛ yesua yefi nu ɔ?
12 Yehowa fa mvandoho foforɛ kyirekyire kyɛbɔ okyikyi bɔne nanu. Ɔka kyɛ: “Makyikyi wɔ mmeraatolɛ ne mafi berɛ kyɛ munungum kabii, ɔne wɔ bɔne mafi berɛ kyɛ munungum.” (Yes. 44:22) Sɔ dwirɛ ne kyire kyɛ sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔtekyɛ bɔ wafa munungum kabii bie wakata so kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ongonwu ye ko ɔ.
“Makyikyi wɔ mmeraatolɛ ne mafi berɛ kyɛ munungum” (Yes. 44:22)
13. Sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, nzuati yeɛ ɔnzɛkyɛ yɛdwenedwene yenwo ko ɔ?
13 Yede, nzu yeɛ yesua yefi sɔ mvandoho hemɔ anu ɔ? Yehowa nate Yesu wue naso watua yɛ bɔne nwo kerɛ koraa. Yeti sɛ yɛyɛ bɔne na onya fa kyɛ yɛ a, ɔnzɛkyɛ yɛdwenedwene yenwo yɛha yɛnwo ko. Sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔye fi yetianu koraa tekyɛ bɔ yɛyɛlle sɔ bɔne ne po ne. Ɛhe kyire kyɛ sɛ yɛyɛ bɔne na yenu yɛnwo a, Yehowa fa kyɛ yɛ koraa.
YEHOWA MAA YƐNE YE AFIA SA YƐ KAMA
Sɛ yɛ Baba bɔ ɔwɔ anwuro ne fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔmaa yɛne ye afia sa yɛ kama (Nea ngyekyɛmuɛ 14)
14. Nzuati yeɛ yɛkɔhora yekonya gyidie kyɛ sɛ yɛyɛ bɔne a, Yehowa fa kyɛ yɛ koraa ɔ? (Nea foto ahoroɛ ne koso.)
14 Sɛ yɛyɛ bɔne a, ɔnate kyɛ Yehowa fakyɛ yɛ koraa nati, ɔmaa yɛkora yɛne ye fa adamvoa. Yeti, ɔnzɛkyɛ yɛmaa yɛ tiboa kɔso bua yɛ fɔ wɔ sɔ bɔne nanwo. Afei koso, sɛ edwirɛ bie to yɛ a, ɔnzɛkyɛ yenya adwene kyɛ gyamia bɔne bie bɔ yayɛ nati yeɛ Yehowa twe yɛ so ɔ. Yehowa ngɔyɛ sɔ llé! Sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, odikyɛ yenya gyidie kyɛ wafa wahyɛ yɛ amba. Yehowa hahyirele diyifoɛ Yeremia kyɛ: “Ngɔfa b’amumuyɛɛ ngɔhyɛ bɛ, na mengɔkaye bɛ bɔne ko.” (Yer. 31:34) Somafoɛ Pɔɔlo koso hane sɔ dwirɛ ne bie fale Yehowa nwo. Ɔhane kyɛ: “Ngonwu b’amumuyɛɛ nwo anwumvoin, na mengɔkaye bɛ bɔne ne ko.” (Heb. 8:12) Yede, sɔ dwirɛ ne kyire sɛɛ?
“Mengɔkaye bɛ bɔne ko” (Yer. 31:34)
15. Sɛ Yehowa ka kyɛ ɔngae yɛ bɔne ko a, okyire sɛɛ?
15 Sɛ Bible ne fa edwirɛ “kae” di dwumaa a, nna mmerɛ mukoraati yeɛ okyire kyɛ ebie kae nikyeebie mbaen anaa ɔdwene yenwo ɔ. Na mmom ɔkora koso kyire kyɛ etu edwirɛ bie nwo agyirɛ. Wudiniɛ bɔ né babɔ ye asɛnnua nu wɔ Yesu nwo berɛ ne, ɔsrɛle ye kyɛ: “Yesu, sɛ ɛba w’ahennie nu a, kaye me.” (Luka 23:42, 43) Sɔ dwirɛ bɔ ɔhane ne, né ongyire kyɛ Yesu yɛ nikyeebie ma ye ɛberɛ nala. Mmuayɛɛ bɔ Yesu famane ye ne, né ɔfa bɔ ɔkɔyɛ kɔma ye kyẽabie nanwo. Yeɛ ole kyɛ, okotingye ye kɔwa ngoa nu. Yeti sɛ Yehowa ka kyɛ ɔngae yɛ bɔne ko a, okyire kyɛ wafa sɔ bɔne ne wahyɛ yɛ koraa bɔ ɔngɔhwe yɛso wɔ yenwo kyẽabie ɔ.
16. Ahotɔ bɔ yenya mmerɛ bɔ Yehowa afa yɛ bɔne ahyɛ yɛ ne, sɛɛ yeɛ Bible ne kyirekyire nu ɔ?
16 Sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔmaa yɛnwo tɔ yɛ. Bible ne fa mvandoho foforɛ kyirekyire ɛhe anu maa yɛte yebo yé. Ɔnate mvomsoɛ bɔ ɔwɔ yɛnwo nati, Bible ne ka kyɛ yɛte “bɔne ngoaa.” Nakoso sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔmaa yɛbayɛ ngoaa bɔ ‘banya fawɔnwodi bafi bɔne nu’ ɔ. (Rom. 6:17, 18; Nye. 1:5) Yeti sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, ɔmaa yɛnye gye paa tekyɛ akoaa bɔ wanya fanwodie ne.
“Ɛmɔanya fawɔnwodi bafi bɔne nu” (Rom. 6:18)
17. Sɛ bɛfa yɛ bɔne bɛkyɛ yɛ a, atee beni aso yeɛ ɔte kyɛbɔ basa yɛ anwonyerɛ ɔ? (Yesaya 53:5)
17 Kenga Yesaya 53:5. Mvandoho bɔ ɔpɛ yebo bɔ yɛbaasusu yenwo ne ɛhe: Bɔne bɔ ɔwɔ yɛnwo ne, ɔtekyɛ mmenia bɔ ewue anwonyerɛ abɔ bɛ ɔ. Nakoso Yehowa nate Ɔwa ne wue naso wale yɛ, yeti atee bie aso ne, wasa yɛ anwonyerɛ. (1 Pet. 2:24) Sɛ yɛyɛ bɔne a, ɔmaa yɛne Yehowa afia sɛkye. Nakoso Yesu wue nati, Yehowa kora fa yɛ bɔne kyɛ yɛ, na ɛhene maa yɛne ye afia sa yɛ kama. Sɛ anwonyerɛ bɔ nu yɛ se bɔ ebie na onya ayaresa a, ɔmaa yenye gye paa. Sɔ ala yeɛ yɛkoso, sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ maa yɛne ye afia yɛ kama bieku a, yɛnye gye ɔ.
“Ye nwo beabealɛ ne yeɛ ɔmaa yɛnya anwonyerɛsalɛ ɔ” (Yes. 53:5)
KYƐBƆ YEHOWA FA BƆNE KYƐ NE, BƆ YESUA YEFI NU Ɔ
18. Mvandoho ahoroɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu bɔ ɔfa Yehowa bɔne fakyɛ nwo bɔ yasusu yenwo ne, nzu yeɛ yasua yafi nu ɔ? (Kenga edwirɛ bɔ ɔwɔ alaka nanu bɔ yenwa, “Kyɛbɔ Yehowa Fa Yɛ Bɔne Kyɛ Yɛ Ɔ.”)
18 Mvandoho ahoroɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu bɔ ɔfa Yehowa bɔne fakyɛ nwo ne, yasusu yenwo wɔ adesua he anu. Yede, nzu yeɛ yasua yafi nu ɔ? Yaanwu ye kyɛ, sɛ Yehowa fa yɛ bɔne kyɛ yɛ a, okyikyi ye koraa bɔ ɔngɔhwe yɛso wɔ yenwo kyẽabie ɔ. Ɛhene maa yɛne yɛ Baba bɔ ɔwɔ anwuro ne afia yɛ kama bieku. Ɛmɔma yɛkae kyɛ ɔnate kyɛ Yehowa kuro yɛ dwirɛ nati yeɛ ɔdo yɛ fa yɛ bɔne kyɛ yɛ ɔ. Yeti, ɔte akyɛdeɛ bɔ ɔfa ma yɛ ɔ, na mmom nna yɛ pá bie bɔ yayɛ nati yeɛ ɔmaa ɔyɛ sɔ ɔ.—Rom. 3:24.
19. (a) Nzu yeɛ odikyɛ ɔyɛ yɛnu biala fɛ ɔ? (Romanfoɛ 4:8) (b) Nzu yeɛ yekosusu yenwo wɔ adesua bɔ oliberɛ nanu ɔ?
19 Kenga Romanfoɛ 4:8. Nea kyɛbɔ odikyɛ ɔyɛ yɛnu biala fɛ kyɛ Yehowa te Nyameɛ bɔ ɔfa ‘bɔne kyɛ koraa ɔ’! (Edw. 130:4) Nakoso sɛ Yehowa kɔfa yɛ bɔne kɔhyɛ yɛ a, sana yedimoa yɛyɛ nikyeebie bɔ yenwo hia ɔ. Yesu hane ɛhe anwo dwirɛ kyɛ: “Sɛ ɛmɔamva mmenia mvomsoɛ bangyɛ bɛ a, ye de ɛmɔ Baba ne koso ɔngɔfa ɛmɔ mvomsoɛ ngɔhyɛ ɛmɔ.” (Mat. 6:14, 15) Ɛhene ati yenwo hia paa kyɛ yesuesua kyɛbɔ Yehowa fa bɔne kyɛ ne. Yede yɛkɔyɛ sɛɛ né yahora yayɛ sɔ? Yekosusu ɛhe anwo wɔ adesua bɔ oliberɛ nanu.
DWEIN 46 Yɛda Wo Ase, Yehowa
a Bible ne kã bɔne fakyɛ pee nwo dwirɛ, nakoso wɔ Edwein 130:4 ne de, Hebri dwirɛ “bɔnefakyɛ ne” yeɛ bɛfa bɛyɛle adwuma ɔ. Ɛhe kyire kyɛ sɔ bɔnefakyɛ ne te sorongo, na ɛhene ngome yeɛ odimu paa ɔ. Sɔ dwirɛ bɔ yenwo hia bɔ ɔwɔ sɔ tworɔnzɛm he anu ne, sɛ ɛnea Bible ngyerɛaseɛ pee nu a, ennwu ye wɔ nu.