Regtfardikifasi no nanga yepi fu leri di gi abra nanga mofo
„Efu yu regtfardikifasi no de moro furu leki di fu den sabiman fu Buku nanga Fariseiman, yu no sa go kwetikweti na ini a kownukondre fu hemel.” — MATEYUS 5:20.
1, 2. San ben psa leti bifo Yeises ben hori en bergipreiki?
YEISES ben psa na neti na tapu wan bergi. Na hemel fu stari ben bradi en srefi na tapusei fu en. Pikin meti di e waka na neti ben sripsisripsi na ini na busibusi. Na owstusei den watra fu na se fu Galilea ben naki safri na a syoro. Ma Yeises ben kan sabi sani frafra nomo fu a vrede nanga moifasi lontu en, di e gi rostu. A ben psa na neti na ini begi di a ben e begi en hemel Tata, Yehovah. A ben abi na tiri fu en Tata fanowdu. Na dei di ben e kon ben de tumusi prenspari.
2 Na owstusei na loktu ben bigin fu kon moro krin. Fowru ben bigin kon ini buweigi aladi den ben e meki babari safrisafri. Den bromki di sma no ben prani ben wai safrisafri ini na winti. Di na fosi krin fu na son ben opo ede kon te pe yu ai kan si, ne Yeises ben kari en disipri kon na en èn a ben teki na den mindri 12 fu de en apostru. Ne a ben bigin saka na bergi makandra nanga den alamala. Sma ben kan si den ipi-ipi sma kaba di ben komoto fu Galilea, Tirus nanga Sidon, Yudea nanga Yerusalen e hari kon na makandra. Den ben kon fu kisi betre fu den siki fu den. Krakti fu Yehovah ben komoto fu Yeises di furu sma ben fasi en èn den ben kon betre. Den ben kon so srefi fu yere den wortu fu en, di ben de leki salfu di e betre den sili fu sma di ben pina.—Mateyus 4:25; Lukas 6:12-19.
3. Fu san-ede den disipri èn den ipi sma ben de nanga furu fruwakti di Yeises ben bigin fu taki?
3 Te den rabbi ben gi a leri fu den na wan moro formeel fasi, dan den ben gwenti fu go sidon, èn dati na san Yeises ben du na a spesrutu mofoyari mamanten disi ini 31 G.T., èn leki fa a sori a ben de na tapu wan plata presi di ben didon pikinso moro hei na a skoinsi sei fu na pikin bergi. Di den disipri fu en èn den ipi sma ben si disi, den ben frustan taki wan spesrutu sani ben o psa, èn fu dati-ede nanga furu fruwakti den ben kon makandra lontu en. Di a ben bigin taki, den ben wakti luku san a ben o taki; di a ben kaba fu taki baka wan pisiten dan den ben de nanga opo mofo fu san den ben yere. Meki wi luku pikinso fu san-ede.—Mateyus 7:28.
Tu sortu fu regtfardikifasi
4. (a) Sortu tu sortu fu regtfardikifasi ben de a tori fu taki now fu en? (b) San ben de na marki fu den leri di ben gi abra nanga mofo, èn den ben doro na marki disi?
4 Na ini en bergipreiki, di skrifi na ini Mateyus 5:1–7:29 èn so srefi na ini Lukas 6:17-49, Yeises ben poti tu grupu sma srapu abrasei fu makandra: den sabiman fu Buku nanga Fariseiman èn a gewoon pipri, di den ben e kwinsi. A ben taki fu tu sortu fu regtfardikifasi, na hoigri regtfardikifasi fu den Fariseiman èn na tru regtfardikifasi fu Gado (Mateyus 5:6, 20). Na Farisei fasi fu regtfardiki yu srefi ben abi en rutu na ini leri di gi abra nanga mofo. Disi den ben tyari kon a libi na ini na di fu tu yarihondro bifo wi G.T. leki „wan skotu lontu na Wet” fu kibri disi so taki na hellinisme (na Griki kulturu) no boro kon na ini. Sma ben kon si den leki wan pisi fu na Wet. Te yu luku en bun, dan den sabiman fu Buku ben si den leri di gi abra nanga mofo moro hei leki na skrifi Wet. Na misjna e taki: „Sma ben musu fu hori den wortu fu den sabiman fu Buku [den leri fu den di gi abra nanga mofo] moro soifri leki fu hori den wortu fu na skrifi Wet.” Na presi fu den leri fu den, ben de „wan skotu lontu na Wet” fu kibri en, dan den ben swaki na Wet èn ben meki a lasi krakti, neleki fa Yeises ben taki: „Na wan koni fasi unu e poti a gebod fu Gado na wan sei fu hori den leri fu unu di gi abra nanga mofo.”—Markus 7:5-9; Mateyus 15:1-9.
5. (a) San ben de na situwâsi fu na gewoon pipri di ben kon fu arki Yeises, èn fa den sabiman fu buku nanga Fariseiman ben si den? (b) San ben meki den leri di ben gi abra nanga mofo ben tron so wan hebi lai tapu den skowru fu den sma di e wroko?
5 A gewoon pipri di ben hari kon makandra fu arki Yeises, ben kon pôti na yeye fasi, fu di den ben „fufuru den èn drifi den go kon, leki skapu sondro herder” (Mateyus 9:36). Nanga wan asranti heimemrefasi den sabiman fu Buku nanga Fariseiman ben skenpi den, èn ben kari den ʽam-ha·ʼaʹrets (sma fu na gron), èn ben wisiwasi den leki sma di no sabi noti, sondari di den ben fruku èn di no ben warti fu kisi wan opobaka fu di den no ben hori den leri di gi abra nanga mofo. Na a ten fu Yeises den leri dati ben kon so furu èn ben de so wan swampu fu banawtu wet fu feni den moro pikin fowtu — den ben lai so nanga kerkigwenti, di ben nyan ten — taki no wan wrokoman ben sa man fu hori den. A no ben de wan wondru taki Yeises na fesi fu ala sma ben krutu den gwenti leki ’hebi lai na tapu den skowru fu sma’.—Mateyus 23:4; Yohanes 7:45-49.
6. San ben de na sani ini den fosi wortu fu Yeises di ben kon so onfruwakti, èn tapu sortu kenki gi den disipri fu en èn gi den sabiman fu buku èn Fariseiman disi ben sori?
6 So bun di Yeises ben go sidon na tapu a skoinsi sei fu na pikin bergi, dan den wan di ben kon krosibei fu arki ben de den disipri fu en èn den ipi sma di ben dede fu angri na yeye sei. Den ben musu feni den fosi wortu fu en wan sani di kon onfruwakti: „Koloku den pôtiwan de, koloku den wan de di abi angri, koloku den wan de di e krei, koloku den wan de di den no wani si na ai.’ Ma suma kan de now koloku efu den pôti, abi angri, e krei èn taki sma no wani si den na ai? Èn helu ben kari gi den wan di ben gudu èn ben kisi bun nyanyan, di ben e lafu èn di sma ben prèise! (Lukas 6:20-26). Nanga soso wantu wortu Yeises ben drai ala den waardebepaling di sma ben gwenti kobroiki èn markitiki fu libisma di sma ben teki. A ben de wan kofarlek bigi kenki fu posisi, ini akruderi nanga den bakaten wortu fu Yeises: „Ibri sma di e hei en srefi, den sa saka, ma a sma di e saka en srefi, den sa hei.” — Lukas 18:9-14.
7. Fa den fosi wortu fu Yeises ben musu wroko tapu na ipi di ben arki Yeises èn di ben dede fu angri na yeyefasi?
7 Trafasi leki den sabiman fu Buku nanga Fariseiman di ben firi satisfaksi nanga den srefi, dan den wan di ben kon na a spesrutu mamanten disi na Yeises ben sabi a sari yeye situwâsi fu den. Den fosi wortu fu en ben musu furu den nanga howpu: „Koloku den wan de di sabi a yeye nowtu fu den, bika na kownukondre fu hemel na fu den.” Èn fa a yeye fu den ben musu kisi tumusi bigi tranga di a ben taki moro fara: „Koloku den wan de di e angri èn e drei watra fu regtfardikifasi, bika den bere sa furu”! (Mateyus 5:3, 6; Yohanes 6:35; Openbaring 7:16, 17). Iya, furu nanga regtfardikifasi, ma no nanga a di fu den Fariseiman.
A no nofo fu de ’regtfardiki na fesi fu libisma’
8. Fu san-ede sonwan ben sa aksi den srefi fa a regtfardikifasi fu den ben sa kan de moro furu leki di fu den sabiman fu Buku nanga Fariseiman, ma fu san-ede toku disi ben musu de so?
8 ’Efu yu regtfardikifasi no de moro furu leki di fu den sabiman fu Buku nanga Fariseiman,” Yeises ben taki, dan ’yu no sa go kwetikweti na ini a kownukondre fu hemel’ (Mateyus 5:17-20; luku Markus 2:23-28; 3:1-6; 7:1-13). Sonwan ben musu prakseri taki: ’Wi musu de moro regtfardiki leki den Fariseiman? Den e faste, e begi, e gi na di fu tin pisi fu sani, e gi presenti na mofinawan èn e kobroiki ala den ten na ini stuka fu na Wet. Fa na regtfardikifasi fu wi oiti ben sa kan psa na di fu den?’ Ma toku a ben musu de moro furu. Den Fariseiman ben de kande hei na ini na ai fu libisma, ma no na Gado. Na wan tra okasi Yeises ben taigi den Fariseiman disi: „Unu na den wan di e fruklari unu srefi regtfardiki na fesi fu libisma, ma Gado sabi unu ati; bikasi san hei na mindri libisma, de wan tegu sani na ini Gado ai.” — Lukas 16:15.
9-11. (a) San ben de wán fasi fa den sabiman fu Buku nanga Fariseiman ben prakseri taki den ben sa kisi wan regtfardiki posisi na fesi Gado? (b) San ben de na di fu tu fasi fa den ben fruwakti fu kisi regtfardiki fasi? (c) San ben de na di fu dri fasi di den ben frutrow a tapu , èn fu san-ede so leki fa na apostru Paulus ben taki a ben sa misi nomonomo?
9 Den rabbi ben prakseri den eigi regel fu den fu kisi regtfardikifasi. Wan fu den ben de a reti di e kon fu di wan sma en rutu komoto fu Abraham: „Den disipri fu Abraham, wi tata, e nyanbun fu na grontapu disi èn e kisi na grontapu di e kon” (misjna). Kande a ben de fu sori taki na leri disi no ben yoisti, meki Yohanes na Dopuman ben warskow den Fariseiman di ben kon na en: „Meki . . . froktu di fiti berow, èn no asranti fu taigi yu srefi: ’Wi abi Abraham leki tata [neleki dati ben de nofo].’” — Mateyus 3:7-9; luku so srefi Yohanes 8:33, 39.
10 Wan di fu tu fasi fu kisi regtfardikifasi, na so den taki, ben de, nanga yepi fu gi presenti na mofinawan. Tu Apocrief buku, di dyu di ben gi den srefi ini a dini fu Gado, ben skrifi ini a ten fu na di fu tu yarihondro bifo G. T. e sori na fasi fa sma ben gwenti fu si sani. Wan fruklari tanapu na ini Tobit: „A gi fu presenti na mofinawan e frulusu wan sma puru fu dede èn e meki ibri sondu kon bun baka” (12:9, The New American Bible). Na buku Koni fu Yeises Sirach (Ecclesiasticus) e agri nanga disi: „Watra e kiri wan faya flam, èn gi presenti na mofinawan e meki sondu kon bun baka.”— 3:29, [30], [NAB].
11 Na di fu dri fasi fa den ben suku regtfardikifasi ben de nanga yepi fu wroko fu na Wet. Den leri fu den di gi abra nanga mofo ben leri taki efu den du fu wan sma moro furu ben bun, dan a ben sa kisi frulusu.A strafu di leisi „de akruderi den bun ofu ogri wroko di du psa marki” (misjna). Fu tanapu bun te strafu o leisi, den ben pruberi „fu kisi reti di ben sa puru sondu”. Efu wan sma en bun wroko ben psa den takru wroko fu en nanga wán, a ben sa kisi frulusu — neleki Gado ben e krutu sani fu di a e skrifi finifini den moro pikin sani di den e du! (Mateyus 23:23, 24) Paulus ben pristeri wan bun fasi fu si sani, di a ben skrifi: „Nanga yepi fu den wroko fu wet no wan skin fu meti [sa] kon fruklari regtfardiki na fesi [Gado]” (Rome sma 3:20). Seiker, a regtfardikifasi fu wan kresten musu de moro furu leki di fu den sabiman fu buku èn Fariseiman!
„Unu ben yere taki den ben taki”
12. (a) Fa Yeises ben tyari wan kenki kon, na ini en bergipreiki, ini a fasi fa a ben gwenti fu sori go tapu den Hebrew Buku, èn fu san-ede? (b) San wi e leri fu na di fu siksi tron di den wortu „Den ben taki” ben kobroiki?
12 Di Yeises ben teki wortu fu den Hebrew Buku taki na wan okasi na fesi, a ben taki: „Den skrifi” (Mateyus 4:4, 7, 10). Ma siksi tron na ini na Bergipreiki a ben tyari sani kon a krin di ben piki leki fruklari fu den Hebrew Buku èn di a ben bigin nanga den wortu: „Den ben taki” (Mateyus 5:21, 27, 31, 33, 38, 43). Fu san-ede? Fu di a ben sori go na den Buku so leki ben tyari kon na krin ini na leti fu den leri fu den Fariseiman di ben de kontrari den gebod fu Gado (Deuteronomium 4:2; Mateyus 15:3). Disi de krin fu si na ini Yeises di fu siksi èn lasti sori di a ben sori go tapu sani ini na lo disi: „Unu ben yere taki den ben taki: ’Unu musu lobi a sma na yu sei èn unu feianti unu no musu wani si na ai.’” Ma nowan Wet fu Moses ben taki: „No wani si yu feianti na ai.” Na den sabiman fu Buku nanga Fariseiman ben taki disi. Disi ben de na fruklari fu den fu na Wet fu lobi a sma na yu sei — na dyu sma na yu sei, èn no wan tra sma moro.
13. Fa Yeises e warskow srefi gi na bigin fu fasi fu tyari yu srefi di trutru ben sa kan tyari kiri kon?
13 Luku now na fosi wan fu den lo disi fu siksi fruklari. Yeises ben meki bekenti: „Unu ben yere taki den ben taigi den sma di ben libi na owruten: ’Unu no musu kiri; ma a sma di kiri wan trawan, sa musu gi frantiwortu na fesi krutu.’ Ma, mi e taigi unu taki ibri sma di e tan abi atibron nanga en brada sa gi frantiwortu na fesi krutu” (Mateyus 5:21, 22). Atibron na ini na ati kan tyari skenpi takitaki kon èn fu a penti dati go taki sani di e krutu trawan, èn te fu kba disi kan tyari a kiri srefi kon fu wan sma. De nanga atibron fu wan langaten èn di sani e meki kon moro tranga na ini na ati kan tyari dede kon: „Ibri sma di no wani si en brada na ai, na wan kiriman.” — 1 Yohanes 3:15.
14. Fa Yeises e gi wi rai fu no poti srefi futu go na tapu a pasi di e tyari sma go du sutadu?
14 Baka dati Yeises ben taki: „Unu ben yere taki den ben taki: ’Unu no musu du sutadu.’ Ma mi e taigi unu taki ibri sma di e tan luku wan uma fu abi sekslostu gi en, du sutadu kba nanga en na ini en ati” (Mateyus 5:27, 28). Yu no abi na prakseri fu du sutadu? Dan no poti srefi futu go na tapu a pasi dati fu di yu e prei nanga den prakseri fu sutadu. Kibri yu ati, di de na presi pe den sortu sani disi e komoto (Odo 4:23; Mateyus 15:18, 19). Yakobus 1:14, 15 e warskow: „Ibri sma e kisi tesi fu di en eigi lostu e hari en èn e kori en. Dan na lostu e meki sondu kon, te a meki froktu kba; na sondu fu en sei, te a du en wroko e tyari dede kon.” Sma e taki sontron: ’No bigin wan sani di yu no man kba.’ Ma na ini na tori disi wi ben sa musu taki: ’No bigin wan sani di yu no kan stòp.’ Sonwan di ben tan srefi kotrow di den ben tapu skreki gi den fu kiri den nanga gon, fadon bakaten gi a verradelijk kori fu sekshurudu.
15. Fa Yeises fasi fu denki ini a tori fu brokotrow e kenki krinkrin fu na fasi fu si sani di ben tyari kon na krin na ini den dyu leri di ben gi abra nanga mofo?
15 Wi e kon now na a di fu dri fruklari fu Yeises. A ben taki: „Boiti fu dati, den ben taki: ’Ibri sma di e broko trow nanga en wefi, musu gi en wan brifi fu brokotrow.’ Ma mi e taigi unu taki ibri sma di e brokotrow nanga en wefi, boiti fu hurudu ede, e opo a pasi fu a fadon ini sutadu, èn ibri sma di trow nanga wan uma di trow broko [dati wani taki, wan uma di trow broko tapu tra gron leki sekshurudu], e du sutadu” (Mateyus 5:31, 32). Son dyu ben handri na wan bidrigi fasi nanga den uma fu den èn ben broko trow nanga den tapu gron fu den moro lawlaw sani (Maleaki 2:13-16; Mateyus 19:3-9). Leri di gi abra nanga mofo ben gi pasi na wan man fu broko trow nanga en wefi „srefi efu a ben pori wan nyan di a ben bori gi en” ofu „efu a ben feni taki wan tra uma moro moi leki a uma fu en.” — Misjna.
16. Sortu dyu kobroiki ben meki na meki fu sweri ben de wan soso sani, èn san ben de na bosroiti di Yeises ben teki?
16 Na ini wan srefi fasi fu denki, Yeises ben go doro: „So srefi unu ben yere taki den ben taigi den di ben libi na owruten: ’Unu no mag sweri sondro fu hori unu srefi na a sweri. ’ . . . Ma mi e taigi unu: No sweri kwetikweti.” Na a ten disi den dyu ben kobroiki a meki fu sweri na wan fowtu fasi èn ben sweri furu ini a tori fu sani di no ben de prenspari sondro fu hori den srefi na a sweri. Ma Yeises ben taki: „No sweri kwetikweti . . . Meki na wortu Iya fu unu wani taki Iya, èn a No fu unu, No.” A regel fu en ben de eenvoudig: De alaten eerlijk, wan sma di no abi fu meki en wortu kisi krakti nanga yepi fu wan sweri. Kibri sweri gi tumusi prenspari okasi. — Mateyus 5:33-37; agersi 23:16-22.
17. Sortu moro betre fasi leki „ai fu ai èn tifi fu tifi” Yeises ben leri?
17 Baka dati Yeises ben taki: „Unu yere taki den ben taki: ’Ai fu ai èn tifi fu tifi.’ Ma mi e taigi unu: No kakafutu gi na sma di de gadolowsu; ma efu wan sma e naki yu na tapu yu retisei fesi, dan drai a trawan tu gi en” (Mateyus 5:38-42). Yeises no e sori dyaso tapu wan klap di sma e gi nanga na prakseri fu gi wan sma mankeri, ma tapu wan klap di e gi nanga a baka sei fu na anu fu afrontu wan sma. No lagi yu srefi fu afrontu makandra. Weigri fu pai ogri fu ogri. Na presi fu dati pai baka nanga bun èn „tan wini na ogri [na so wan fasi] nanga bun”. — Rome sma 12:17-21.
18. (a) Fa den dyu ben kenki na Wet fu lobi gi a sma na yu sei, ma fa Yeises ben sori taki disi no bun? (b) San Yeises ben piki wan seiker afkati di ben wani skotu na kobroiki fu san „na sma na yu sei” wani taki?
18 Ini na di fu siksi nanga lasti eksenpre Yeises ben meki kon a krin fa den leri fu den rabbi ben meki na Wet fu Moses kon swaki: „Unu ben yere taki den ben taki: „Unu musu lobi a sma na unu sei èn unu feianti unu no musu wani si na ai.’ Ma mi e taigi unu: Tan lobi unu feianti èn tan begi gi den di e frufolgu unu” (Mateyus 5:43, 44). Na Wet fu Moses di den ben skrifi nanga anu no ben poti skotu gi lobi: „Unu musu lobi a sma na unu sei leki unu srefi” (Leviticus 19:18). A ben de den Fariseiman di ben meki trobi fu na kobót disi èn fu boro komoto na en ondro den ben skotu a wortu „na sma na unu sei” taki a abi soso fu du nanga den wan di ben hori den srefi na den leri di gi abra nanga mofo. Di bakaten Yeises ben memre wan seiker afkati na a kobòt fu „lobi a sma na yu sei leki yu srefi’, dan na wan koni fasi a man disi ben iti na aksi kon: „Suma na trutru a sma na mi sei dan?” Yeises ben piki nanga na agersitori fu na sari-ati Samaria man— meki yu srefi de na sma a sei na sma di abi yu fanowdu. — Lukas 10:25-37.
19. Sortu fasi fa Yehovah ben handri den gadolowsu sma Yeises ben rikomanderi na wi fu waka na en baka?
19 Di Yeises ben go doro nanga na preiki fu en, a ben fruklari taki ’Gado ben sori lobi gi den gadolowsu sma. A ben meki a son skèin na den tapu èn a ben meki alen fadon na den tapu. No wan aparti sani de na a sori fu lobi gi den wan di lobi yu. Den gadolowsu sma e du dati tu. Na ini dati nowan reide de fu kisi wan paiman. Sori taki yu de manpikin fu Gado. Waka na en baka. Meki yu srefi leki sma di de na a sei fu ala sma èn lobi a sma na yu sei. Èn de na so wan fasi „volmaakti, . . . neleki fa yu hemel Tata de volmaakti”’ (Mateyus 5:45-48). Fa a de wan tyalansi fu doro na markitiki dati! Èn fa na regtfardikifasi fu den sabiman fu Buku nanga Fariseiman ben sori taki den ben misi na ini dati srefisrefi!
20. Fa Yeises ben bradi èn dipi na bigi krakti di na Wet fu Moses ben abi èn fa a ben hei na Wet dati srefi na presi fu puru en poti na wan sei?
20 Sobun di Yeises ben sori go na pisi fu na Wet èn ben taki moro fara: „Ma mi e taigi unu”, a no ben poti na Wet fu Moses na wan sei èn ben poti wan tra sani na ini en presi. Nono, ma a ben dipi èn bradi na krakti fu disi fu di a ben sori sortu yeye ben de na baka dati. Wan moro hei wet fu bradafasi e krutu a tan di wan sma e tan hori wan trawan na ati leki kiri. Wan moro hei wet fu moreel soifri fasi e krutu a tan di wan sma e tan denki nanga a lostu fu seks leki sutadu. Wan moro hei wet fu trowlibi e wai a lekti fasi fu brokotrow poti na wan sei leki wan fasi fu kan trow nyun baka, san de sutadu. Wan moro hei wet fu waarheid e sori taki fu sweri furutron baka no de fanowdu. Wan moro hei wet fu safri-atifasi e poti a teki fu refensi na wan sei. Wan moro hei wet fu lobi e aksi lobi ini a frede fu Gado di no abi skotu.
21. San na frumane fu Yeises e tyari kon na krin ini na tori fu na fasi fa den rabbi ben regtfardiki den srefi, èn san den ipi sma ben sa leri moro ete?
21 Fa den sortu frumane di sma no ben yere noiti ete ben musu abi wan dipi krakti di den ben boro go na ini den yesi fu den wan di ben yere den fu na fosi tron! Fa den ben meki na hoigrifasi fu regtfardiki yu srefi, di ben komoto fu a kiri di sma ben kiri den skin gi den leri fu den rabbi, de wan sani di no ben warti srefisrefi! Ma aladi Yeises ben go doro nanga en bergipreiki, dan den ipi sma di ben angri èn dreiwatra fu a regtfardikifasi fu Gado ben sa leri krin fa den ben kan kisi dati, so leki fa na tra artikel e sori.
Overzicht aksi
◻ Fu san-ede den dyu ben meki den leri fu den di ben gi abra nanga mofo?
◻ Sortu bigi kenki Yeises ben tyari kon na ini na tori fu den sabiman fu Buku nanga Fariseiman èn na gewoon pipri?
◻ Fa den sabiman fu Buku nanga Fariseiman ben fruwakti fu kisi wan regtfardiki posisi na Gado?
◻ San, so leki fa Yeises ben sori, na a fasi fu wai pasi gi hurudu nanga sutadu?
◻ Sortu moro hei markitiki Yeises ben poti fu di a ben sori sortu yeye ben de baka na Wet fu Moses?