Abi boen bakapisi foe di joe e tan farawe foe a trapoe foe bigi-ai
„Den sma di teki a bosroiti foe kon goedoe, e fadon ini tesi nanga wan trapoe.” — 1 TIMOTEUS 6:9.
1. Foe san ede wi moesoe broko wi ede nanga trapoe?
A WORTOE „trapoe” e tjari kon na joe prakseri kande wan ontiman di e poti wan sani, di a e kibri nanga wiwiri, foe fanga meti di no e froewakti no wan sani. Ma Gado e tjari kon na krin taki gi wi den moro kefarlek trapoe no de den sortoe troetroe sani disi, ma san kan kisi wi na jeje fasi noso na moreel sei. Didibri na basi ini a poti foe den sortoe trapoe disi. — 2 Korentesma 2:11; 2 Timoteus 2:24-26.
2. (a) Fa Jehovah e jepi wi foe tan farawe foe kefarlek trapoe? (b) Sortoe spesroetoe sortoe foe trapoe wi sa poti prakseri na tapoe now?
2 Jehovah e jepi wi foe di a e meki wi kon sabi wan toe foe den foeroe èn difrenti trapoe foe Satan. Foe eksempre, Gado e warskow taki wi mofoboeba, noso mofo, kan de wan trapoe efoe wi no e taki na wan koni fasi noso e taki toemoesi esi sondro foe prakseri moro fara, noso e taki foe sani di wi no ben sa moesoe taki foe den (Odo 18:7; 20:25). Bigimemre kan de wan trapoe neleki fa a hori di sma e hori kompe nanga sma di e kisi atibron esi-esi kan de wan trapoe toe (Odo 22:24, 25; 29:25). Ma meki wi go loekoe wan tra trapoe: „Den sma di teki a bosroiti foe kon goedoe, e fadon ini tesi nanga wan trapoe èn foeroe law èn takroe lostoe, di e tjari sma go na ini pori” (1 Timoteus 6:9). San de na baka a trapoe dati noso a fondamenti gi en wi kan kari nanga wán wortoe, „bigi-ai”. Ala di sma e sori bigi-ai moro foeroe foe di den abi a fasti bosroiti foe kon goedoe, tokoe, te joe loekoe en boen, bigi-ai na troetroe wan trapoe nanga foeroe fasi foe sori ensrefi.
Jehovah e warskow wi gi kefar
3, 4. San a historia foe libisma ini owroeten kan leri wi ini a tori foe bigi-ai?
3 Te joe loekoe en boen dan bigi-ai na wan lostoe di e pasa marki noso di tranga toemoesi foe abi moro, awansi na moni, goedoe, makti, seks noso tra sani. Wi a no den fosi sma gi soema a trapoe foe bigi-ai na wan kefar. Boen langa pasa kaba ini a djari foe Eden, bigi-ai ben kisi Eva èn baka en Adam. A patna foe Eva di ben abi moro ondrofeni ini libi leki en ben abi, ben kisi leri foe Jehovah srefi. Gado ben sorgoe foe wan paradijs presi foe libi na ini. Den ben sa kan njanboen foe boen èn difrenti njanjan di ben de pasa marki, èn di ben kweki na tapoe gron di sma no ben doti. Den ben sa kan froewakti foe abi volmaakti pikin, nanga soema den ben kan libi èn dini Gado foe ala ten (Genesis 1:27-31; 2:15). A no gersi taki dati ben sa nofo foe gi iniwan libisma satisfaksi?
4 Tokoe, taki wan sma abi nofo no e tapoe bigi-ai foe tron wan trapoe gi en. A froewakti foe de leki Gado ben kisi Eva, ija, foe abi moro srefidensi èn foe poti en eigi markitiki. Èn leki fa a sori, dan Adam ben wani foe tan abi demakandra nanga en toemoesi moi patna, awinsi fa a no fa. Foe di bigi-ai ben kisi den volmaakti libisma disi srefi, joe kan froestan foe san ede bigi-ai kan de wan kefar gi wi.
5. O prenspari a de gi wi foe tan farawe foe a trapoe foe bigi-ai?
5 Wi moesoe kibri wisrefi foe bigi-ai no kisi wi, foe di na apostel Paulus e warskow wi: „Oenoe no sabi taki sma di no de regtfardiki no sa kisi a kownoekondre foe Gado? No meki den kori oenoe. No hoeroeman, no afkodreiman, no soetaman, no man di den e hori nanga den nanga a marki foe doe sani di no fiti, no man di e didon na man, no foefoeroeman, no sma di abi bigi-aifasi . . . sa kisi a kownoekondre foe Gado” (1 Korentesma 6:9, 10). Paulus ben taigi wi toe: „Meki den no taki srefi na oenoe mindri foe hoeroedoe nanga ala sortoe doti libi noso bigi-ai” (Efeisesma 5:3). So boen bigi-ai no moesoe de srefi wan tori foe takimakandra nanga a prakseri foe plisi wi onvolmaakti skin.
6, 7. (a) Sortoe eksempre foe bijbel e poti krakti na tapoe o tranga bigi-ai kan de? (b) Foe san ede den eksempre dati ben sa moesoe de wan warskow gi wi?
6 Jehovah ben meki den skrifi foeroe eksempre foe warskow wi gi a kefar foe bigi-ai. Prakseri a bigi-ai foe Akan. Gado ben taki dati Jerikow ben sa moesoe kisi pori, ma taki en gowtoe, solfroe, kopro nanga isri ben de gi En kisi nanga goedoe. Biginbigin Akan ben prakseri kande foe waka baka a tiri dati, ma bigi-ai ben kisi en. So esi leki a ben de na Jerikow, a ben de gi en neleki a ben go bai sani èn a no ben man bribi den boenkopoe seri di a ben si, so srefi wan toemoesi moi krosi di ben gersi taki a ben sa fiti en srefisrefi. Ala di a ben e teki gowtoe nanga solfroe di ben warti doesoendoesoen koloe, a ben prakseri kande: ’Fa disi na wan boen bigi goedoe! A boenkopoe so, taki a de leki mi e foefoeroe den.’ Te joe loekoe en boen, na foefoeroe a ben foefoeroe sani toe! Foe di a ben abi gridi tapoe sani di ben sa moesoe kisi pori noso ben sa moesoe gi abra, a ben foefoeroe foe Gado, èn dati ben meki Akan lasi en libi (Josua 6:17-19; 7:20-26). Loekoe na eksempre toe foe Gehasi nanga Judas Iskariòt. — 2 Kownoe 5:8-27; Johanes 6:64; 12:2-6.
7 Wi no moesoe loekoe pasa a troe tori taki den dri sma di den ben taki foe den na tapoesei, no ben de heidensma di no ben sabi den markitiki foe Jehovah. Na presi foe dati, den ben abi wan matifasi nanga Gado foe di den ben gi densrefi abra na en. Den alamala ben de kotoigi foe wondroe di ben moesoe poti a makti foe Gado èn a prensparifasi foe A tan feni den boen, dipi na ini den ati. Tokoe a trapoe foe bigi-ai ben meki den lasi gowe. Wi toe kan pori wi matifasi nanga Gado efoe wi e gi pasi taki bigi-ai e kisi wi na sortoe fasi toe. Sortoe fasi foe bigi-ai kan de kefarlek gi wi?
Bigi-ai gi goedoe ben kisi den
8. Sortoe warskow bijbel e gi ini a tori foe goedoe?
8 Moro foeroe kresten ben jere krin warskow foe bijbel, di de kontrari a kweki di sma e kweki wan lobi gi goedoe, wan tranga lostoe gi goedoe. Foe san ede wi no e go loekoe wan toe foe den agen, so leki den de foe feni na Mateus 6:24-33; Lukas 12:13-21; nanga 1 Timoteus 6:9, 10? Ala di joe e firi kande taki joe e teki den sortoe rai disi èn e waka na den baka, dan a no e sori taki Akan, Gehasi nanga Judas ben sa taki dati den ben agri nanga disi toe? A de krin taki wi moesoe go moro fara leki foe agri nanga dati nanga wi froestan nomo. Wi moesoe loekoe boen taki a trapoe foe bigi-ai gi goedoe no abi krakti tapoe wi aladei libi.
9. Foe san ede wi moesoe ondrosoekoe a fasi fa wi e si sani ini a tori foe go bai sani na wenkri?
9 Ini wi aladei libi, foeroetron wi abi foe bai sani — njanjan, krosi nanga sani gi na oso (Genesis 42:1-3; 2 Kownoe 12:11, 12; Odo 31:14, 16; Lukas 9:13; 17:28; 22:36). Ma a grontapoe foe bisnis e meki a lostoe foe sma foe abi moro foeroe sani nanga moro njoen sani, gro. Foeroe advertentie di e foeroe den koranti, tijdschrift nanga telefisi skèrm, na proeberi den e proeberi foe wiki bigi-ai ini sma na wan kibrifasi. Den sortoe proeberi disi di sma e proeberi foe wiki bigi-ai ini sma kan de na wenkri toe di lai nanga reki nanga bloes, jakti, japon nanga empi, reki nanga njoen soesoe, elektris wrokosani nanga kamera. A ben sa de wan koni sani gi kresten foe aksi densrefi: ’Go bai sani na wenkri kon tron wan heimarki noso wan moro prenspari prisiri ini mi libi?’ ’Mi abi den njoen sani di mi e si troetroe fanowdoe noso a de so taki a grontapoe foe bisnis e meki siri foe bigi-ai e gro nomonomo na ini mi?’ — 1 Johanes 2:16.
10. Sortoe trapoe foe bigi-ai de spesroetoe wan kefar gi mansma?
10 Efoe a gersi taki go bai sani na wenkri na wan trapoe moro foeroe gi oemasma, dan kisi moro moni na wan trapoe gi foeroe mansma. Jesus ben agersi a trapoe disi nanga wan goedoeman di ben wroko boen moni, ma di tokoe ben abi a fasti bosroiti foe ’broko en maksin èn bow moro bigi wan foe poti ala en karoe èn boen sani’. Jesus no ben meki sma degedege foe a kefar: „Loekoe boen èn kibri oensrefi gi ibri sortoe foe gridifasi” noso bigi-ai (Lukas 12:15-21). Efoe wi goedoe efoe no, wi moesoe hori a rai dati na prakseri.
11. Fa bigi-ai gi moro moni ben sa kan de wan trapoe gi wan kresten?
11 Bigi-ai foe kisi moro moni noso sani di moni kan bai, foeroetron sma e kweki dati na ini ati na kibrifasi. Wan sma kan pristeri wan prakseri foe kon goedoe esi-esi — kande wan okasi di joe kisi wan leisi nomo ini joe libi, foe kisi seikerfasi na moni sei foe di joe poti moni ini wan kefarlek afersi. Noso tesi kan miti wan sma foe meki moni foe di a e doe bisnis di e meki tra sma e aksi densrefi efoe a boen noso di de kontrari a wet. A gridi lostoe disi kan kon moro wan sma èn kisi en (Psalm 62:10; Odo 11:1; 20:10). Son sma ini a kresten gemeente ben opo bisnis nanga a froewakti taki den brada, di e froetrow den, ben sa de den moro prenspari klanti. Efoe a prakseri foe den no ben de soso foe meki wan sani di sma abi fanowdoe noso foe doe wan wroko foe di den ’wroko tranga, foe doe boen wroko nanga den anoe’, ma foe meki moni esi-esi na wan fasi di e doe kompe kresten ogri, dan na bigi-ai e meki den e doe so (Efeisesma 4:28; Odo 20:21; 31:17-19, 24; 2 Tesalonikasma 3:8-12). Bigi-ai na tapoe moni ben meki son sma go dobbel foe di den e prei loterij, e teki prati na strei foe wini moni noso e prei bingo. Tra sma, foe di den no e poti densrefi ini a presi foe trawan èn foe di den no de reidelek, ben bigin wan proces esi-esi foe di den ben howpoe foe kisi wan bigi pai noso goedoe foe di kroetoebakra bosroiti dati.
12. Foe san ede wi sabi taki wan sma kan wini a abi di a abi bigi-ai gi goedoe?
12 Den sani di wi ben taki foe den na fesi, na kontren pe a fiti foe wi ondrosoekoe wisrefi so taki wi kan si na wan eerlijk fasi efoe bigi-ai e wroko kande na ini wi. Srefi efoe disi de so, wi kan kenki. Prakseri taki Sakeus ben kenki (Lukas 19:1-10). Efoe wan sma e feni taki bigi-ai gi goedoe na wan problema, a moesoe abi a fasti bosroiti neleki Sakeus, foe lowe gi a trapoe. — Jeremia 17:9.
Bigi-ai ini tra afersi foe a libi
13. Sortoe tra trapoe foe bigi-ai Psalm 10:18 e tjari kon na wi prakseri?
13 Son sma e feni en moro makriki foe si a kefar foe bigi-ai ini a tori foe goedoe, leki foe si dati ini den tra fasi fa a e sori ensrefi. Wan wortoeboekoe foe Grikitongo e taki dati a groepoe wortoe di den vertaal nanga „bigi-ai” noso „gridifasi” wani taki „’foe wani moro’, ini a tori foe makti èn so moro fara, so boen leki goedoe”. Ija, a ben sa kan kisi wi taki wi wani foe abi makti na tapoe trawan na wan bigi-aifasi, kande foe meki den beifi na ondro wi makti. — Psalm 10:18.
14. Na tapoe sortoe kontren wan lostoe gi makti ben de kefarlek?
14 Sensi a bigin onvolmaakti libisma ben lobi foe abi makti tapoe trawan. Gado ben si na fesi taki wan sari bakapisi foe libisma sondoe ben sa de taki, foeroe masra ben sa „tiri tapoe” den wefi (Genesis 3:16). Ma a misi di den misi ini a tori disi, go moro fara leki ini a trowlibi wawan. Doesoendoesoen jari baka dati, wan bijbel skrifiman ben taki dati „a wan libisma ben tiri tapoe a tra libisma nanga ogri bakapisi gi en” (Preikiman 8:9). So leki a sori dan joe sabi fa dati ben troe ini politiek nanga sroedati afersi, ma a ben sa kan de so taki, tapoe wi eigi kontren pe wi abi krakti na tapoe trawan, wi e feti foe wisrefi abi moro makti noso man basi trawan moro?
15, 16. Na sortoe fasi a lostoe gi moro makti ben sa kan kisi wan kresten? (Filipisma 2:3)
15 Wi alamala abi foe doe nanga tra libisma — nanga den krosibei noso farawe famiri foe wi, na wi grontapoe wrokope noso na skoro, na mindri mati èn ini a gemeente. Ten na ten, noso foeroetron, wi abi kande wan ròl ini a teki foe bosroiti san wi sa doe, so boen leki fa noso oten wi sa doe dati. Disi foe ensrefi no de fowtoe noso ogri. Ma wi e njanboen pasa marki foe a gebroiki foe iniwan makti di wi abi kande? A ben sa kan de so taki wi lobi foe teki a lasti bosroiti èn wani foe doe dati moro nanga moro? Grontapoe basi foeroetron e sori taki den abi a fasi disi foe di den e meki sma wroko lontoe den, di e taki ala ten ija nomo, di no e gi wan tra fasi foe loekoe sani èn di no e tjalensi a grontapoe bigi-ai foe abi makti, foe den sma di de na den tapoe.
16 Na foe a trapoe disi wi moesoe tan farawe te wi e handri nanga kompe kresten. Jesus ben taki: „Oenoe sabi taki den tiriman foe den nâsi e basi den èn taki den bigi man abi makti tapoe den. Disi no de so na mindri oenoe; ma a sma na oenoe mindri di wani de bigi, moesoe de oen dinari” (Mateus 20:25, 26). A sakafasi disi moesoe de krin foe si te kresten owroeman e handri nanga makandra, nanga dinari ini a diniwroko èn nanga na ipi. Wan sma e sori kande wan lostoe foe abi makti, kande a fesiman opziener di e aksi rai na kompe owroeman soso ini pikin afersi ma e teki ala prenspari bosroiti ensrefi? A wani troetroe foe gi trawan wroko meki den doe toe? Problema ben sa kan de a bakapisi efoe wan dinari ini a diniwroko di e hori wan velddienst konmakandra, ben sa seti sani na so wan fasi taki a no ben sa de reidelek ini san a aksi foe sma èn taki a e meki lin srefi. — 1 Korentesma 4:21; 9:18; 2 Korentesma 10:8; 13:10; 1 Tesalonikasma 2:6, 7.
17. Foe san ede a fiti foe wi loekoe a tori foe njanjan te wi e taki foe a trapoe foe bigi-ai?
17 Njanjan na wan tra kontren pe bigi-ai e kisi foeroe sma. A e taki foe ensrefi, taki a fiti foe njanboen foe njanjan nanga dringi; bijbel e taki boen foe dati (Preikiman 5:18). Tokoe a no de so taki a no pasa noiti taki wan lostoe ini a tori disi gro ini a ten di e pasa, èn go moro fara leki san wan sma kan njanboen foe en na wan reidelek fasi noso leki san nofo. Efoe den foetoeboi foe Gado no ben moesoe poti prakseri tapoe disi dan foe san ede Jehovah Wortoe e taki na Odo 23:20: „No kon de na mindri sma di e dringi win pasa marki, na mindri den wan di e njan meti na wan gridi fasi”? Ma fa wi kan tan farawe foe a trapoe disi?
18. Fa wi ben sa kan ondrosoekoe wisrefi ini a tori foe njanjan nanga dringi?
18 Gado no e tjari a prakseri kon taki a pipel foe en moesoe libi foe njanjan di no abi tesi (Preikiman 2:24, 25). Ma a no e feni en boen toe efoe wi e meki njanjan nanga dringi tron wan moro prenspari pisi foe wi takimakandra nanga plan di wi e meki. Wi ben sa kan aksi wisrefi: ’A de so taki foeroetron mi e kon fajafaja pasa marki te mi e taki foe wan njanjan di mi ben njan noso di mi e prakseri foe njan?’ ’Mi e taki ala ten foe njanjan nanga dringi?’ Wan tra sani di kan sori efoe disi de so, kan de a fasi fa wi e handri te wi e njan njanjan di wi no ben sreka noso di wi no ben pai foe en, kande te wi na wan fisitiman na wan tra sma oso noso te njanjan de foe kisi na wan kresten konmakandra. A ben sa kan de so taki wi abi a firi dan foe njan moro foeroe leki san wi gwenti? Wi e memre taki Esau ben gi pasi taki njanjan ben kon de prenspari pasa marki, san ben doe en ogri foe ala ten. — Hebrewsma 12:16.
19. Fa bigi-ai ben sa kan de wan problema ini a tori foe seks prisiri?
19 Paulus e meki wi kon sabi wan tra trapoe: „Meki den no taki srefi na oenoe mindri foe hoeroedoe nanga ala sortoe doti libi noso bigi-ai, so leki fa a e fiti den santawan” (Efeisesma 4:17-19; 5:3). Ija, sma kan meki bigi-ai gro gi seks prisiri. A prisiri disi, a e taki foe ensrefi, sma kan sori na wan fasi di fiti na ini den skotoemarki foe a trowlibi. A krosibei lobifasi di e go makandra nanga a prisiri disi, e prei wan prenspari ròl foe jepi masra nanga wefi foe tan getrow na makandra ini den foeroe jari foe a trowlibi. Ma pikinso sma nomo no ben sa erken taki a grontapoe ini a ten disi ben poti krakti pasa marki tapoe seks, ala di a e pristeri leki wan sani di fiti, san de troetroe wan sori foe a bigi-ai, di Paulus ben taki foe en. Spesroetoe den sma di e poti densrefi gi a hoeroedoe nanga a sori foe sososkin, di de aladei sani ini a ten disi ini foeroe kino, video nanga tijdschrift so boen leki presi foe ontspanning, makriki e teki a fowtoe fasi disi, foe loekoe sani ini a tori foe seks prisiri, abra.
20. Fa kresten kan sori taki den de na ai ini a tori foe bigi-ai ini seks afersi?
20 A tori foe a sondoe foe David nanga Batseiba e sori taki wan foetoeboi foe Gado kan fadon ini a trapoe foe bigi-ai na seks sei. Ala di David ben abi a fri foe njanboen foe prisiri ini en eigi trowlibi, a ben meki seks lostoe di wet ben tapoe, gro. Di a ben e si fa a wefi foe Uria ben moi, a no ben basi en prakseri — èn den doe foe en — ini a tori foe abi prisiri nanga en na wan fasi di de kontrari a wet (2 Samuèl 11:2-4; Jakobus 1:14, 15). Foe troe, wi moesoe tan farawe foe a fasi disi foe bigi-ai. Srefi na ini a trowlibi a fiti foe tan farawe foe bigi-ai. Disi ben sa wani taki toe, foe trowe seks doe di e pasa san fiti. Wan masra di abi a fasti bosroiti foe tan farawe foe bigi-ai tapoe a kontren disi, ben sa abi belangstelling gi en patna na wan soifri fasi, so taki iniwan bosroiti di den toe ben teki ini a tori foe omeni pikin den wani abi èn oten, no ben sa feni a prisiri foe en moro prenspari leki a gosontoe foe en wefi na a momenti dati èn ini a ten di e kon. — Filipisma 2:4.
Tan abi a fasti bosroiti foe tan farawe foe bigi-ai
21. Foe san ede a taki di wi ben taki foe bigi-ai no moesoe meki wi lasi-ati?
21 Jehovah no e gi wi warskow foe di a no e froetrow wi. A sabi taki den foetoeboi foe en di e gi densrefi na en, wani dini en na wan loyaal fasi, èn a abi a froetrow taki moro foeroe foe den sa tan foe doe dati. Foe en pipel leki wan groepoe, a kan taki wan sani di gersi san a ben taki foe Job, di a ben e taigi Satan: „Joe ben poti joe ati tapoe mi foetoeboi Job, taki no wan sma de na grontapoe leki en, wan man sondro flaka èn opregti, di e frede Gado èn e tan farawe foe ogri?” (Job 1:8) Wi lobi hemel Tata di e froetrow wi, e warskow wi gi kefarlek trapoe, so leki den wan di abi foe doe nanga difrenti fasi foe bigi-ai, foe di a wani taki wi tan sondro flaka èn getrow na en.
22. San wi moesoe doe efoe a studie disi ben tjari wan kontren kon na krin pe wisrefi de ini kefar noso pe wi abi wan swakifasi?
22 Ibriwan foe wi ben kisi a firi foe sori bigi-ai foe wi papa nanga mama, èn kande a de so taki wi ben meki a firi disi gro moro na ondro a krakti foe a takroe grontapoe. San joe sa doe efoe di wi ben e studeri foe bigi-ai — ini a tori foe goedoe, makti, njanjan noso seks prisiri — joe ben si wan kontren foe swakifasi? Prakseri èn handri akroederi a rai foe Jesus: „Efoe wan ten joe anoe e meki joe naki foetoe fadon, koti en poeroe; a moro boen foe joe pasa go na ini libi nanga wan mankeri na joe skin leki foe go nanga toe anoe na ini Gehenna” (Markus 9:43). Tjari den fanowdoe kenki ini a fasi fa joe e si sani noso den belangstelling di joe abi. Tan farawe foe a trapoe foe bigi-ai di e tjari sma go na dede. So boen nanga a jepi foe Gado, joe kan „pasa go na ini libi”.
San mi ben leri?
◻ Foe san ede wi moesoe broko wi ede nanga a trapoe foe bigi-ai?
◻ Na sortoe fasi bigi-ai gi goedoe ben sa kan kisi wi?
◻ Fa bigi-ai na tapoe tra kontren foe a libi ben sa kan de wan troetroe kefar?
◻ San moesoe de a fasi fa wi e si sani ini a tori foe iniwan swakifasi di wi abi ini a tori foe bigi-ai?