Waktitoren LIBRARY TAPU INTERNET
Waktitoren
LIBRARY TAPU INTERNET
Sranantongo
  • BIJBEL
  • BUKU
  • KONMAKANDRA
  • w96 1/8 blz. 4-8
  • Wan moro betre howpoe gi a sili

Felem no de na a pisi disi.

Sorry, wan sani no go bun di wi pruberi fu drai a felem.

  • Wan moro betre howpoe gi a sili
  • A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1996
  • Edeprakseri
  • A srefi sortu tori
  • A sili na ini den Hebrew Boekoe foe bijbel
  • A Griki krakti
  • A fasi fa fositen kresten ben si a sili
  • Pe a leri bigin troetroe
  • A sili e libi doro baka dede?
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1990
  • Libi de, baka te wan sma dede — San bijbel e taki?
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1999
  • A fasi fa yu e si na sili abi krakti tapu yu libi
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1990
  • O tranga a bribi foe joe de na ini na opobaka?
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1998
Moro sani
A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1996
w96 1/8 blz. 4-8

Wan moro betre howpoe gi a sili

DEN sroedati foe Rome no ben froewakti a bakapisi disi. Di den ben broko doro na ini a bergi fortresi foe Masada, a lasti fortresi foe den oproeroe legre foe den djoe, dan den ben sreka densrefi gi a kiri di den ben o kiri den feanti foe den, gi a babari foe fetiman, gi a babari foe oemasma nanga pikin-nengre. Na presi foe dati den ben jere soso a babari foe fajaflam. Di den ben ondrosoekoe a fortresi di ben e bron, dan den Romesma ben kon sabi a toemoesi ogri waarheid: den feanti foe den — so wan 960 sma — ben dede kaba! Den djoe fetiman ben kiri den eigi osofamiri a wan baka a trawan, èn baka dati den ben kiri makandra. A lasti man ben kiri ensrefi.a San ben meki den kiri trawan nanga densrefi na ipi-ipi na a ogri fasi disi?

Soleki fa a historia skrifiman Josephus, di ben libi na a ten dati, e froeteri, dan wan prenspari reide ben de a bribi di den ben bribi na ini a sili di no man dede. Eleasar Ben Jair, a fesiman foe den Selowtoesma na Masada, ben proeberi fosi foe overtoigi den man foe en taki efoe den ben o kiri densrefi dan dati ben o de wan moro bigi grani leki foe meki den Romesma kiri den noso meki den tron srafoe. Di a ben si taki den ben draidrai, dan a ben bigin hori wan fajafaja taki di ben go foe a sili. A ben froeteri den taki a skin ben de soso wan hebi, wan strafoe-oso gi a sili. „Ma te a sili kon fri foe a hebi di e srepi en go na gron èn e tapoe en hori,” na so a ben go doro, „dan a e go baka na en eigi presi, èn dan troetroe te joe loekoe en boen, a e teki prati na wan blesi makti èn wan krakti di de dorodoro èn pasa marki, èn di e tan sondro foe libisma ai kan si en neleki [fa den no kan si] Gado srefi.”

San sma ben doe tapoe disi? Josephus e froeteri taki baka di Eleasar ben taki finifini na a fajafaja fasi disi, „dan ala den arkiman foe en ben koti en mofo èn nanga ala faja den ben hasti densrefi foe doe a sani”. Josephus e taki moro fara: „Neleki te wan tranga firi ben teki den abra, den ben hasti densrefi, èn ala sma ben de fajafaja foe doe en moro esi leki a trawan, . . . so tranga na angri ben de foe kiri den wefi, den pikin, èn densrefi.”

A takroe eksempre disi de foe sori nomo fa a leri foe a sili di no man dede, dorodoro kan kenki a fasi fa libisma gwenti foe si dede. Sma di e bribi taki a sili no man dede, e leri foe si dede, no leki a moro ogri feanti foe libisma, ma soso leki wan fasi di e fri a sili foe go abra na wan moro hei libi. Ma foe san ede den djoe Selowtoesma dati ben bribi disi? Foeroe sma ben sa denki taki den santa boekoe foe den, den Hebrew Boekoe foe bijbel, e leri taki libisma abi wan jeje na ini en di de sabisabi, wan sili di e komoto gowe foe kan libi go doro baka dede. Dati de troetroe so?

A sili na ini den Hebrew Boekoe foe bijbel

Foe taki en sjatoe, a piki de nôno. Na ini a fosi boekoe foe bijbel kaba, Genesis, den e froeteri wi taki a sili a no wan sani di joe abi, na wan sani di joe de. Wi e leisi foe a meki di Gado ben meki Adam, a fosi libisma: „Libisma ben tron wan libi sili” (Genesis 2:7). A Hebrew wortoe di den gebroiki dja gi sili, neʹfesj, e kon moro leki 700 tron na ini den Hebrew Boekoe foe bijbel, èn noiti a e gi a prakseri foe de wan aparti jeje pisi foe libisma, di de na dorosei foe grontapoe. Na presi foe dati, sma man fasi a sili, a de troetroe, a de wan natoeroe skin.

Soekoe na ini joe eigi bijbel, den tekst di skrifi pe den de foe feni èn di e kon now, foe di a Hebrew wortoe neʹfesj de foe feni na ini ibriwan foe den. Den e sori krin taki a sili kan tanapoe na fesi takroe situwâsi, kefar, èn den kan foefoeroe en tjari go kibri srefi (Deuteronomium 24:7; Kroetoebakra 9:17; 1 Samuèl 19:11); a kan fasi sani (Job 6:7); den kan sroto en na ini isri (Psalm 105:18); a kan kisi na angri foe njan, a kan kisi kwinsi foe di a e faste, èn a kan flaw foe angri nanga dreiwatra ede; èn a kan pina foe wan siki ede di e swaki en skin noso lasi sribi srefi foe di a e sari (Deuteronomium 12:20; Psalm 35:13; 69:10; 106:15; 107:9; 119:28). Nanga tra wortoe, foe di joe sili na joe, joe srefi, meki joe sili kan ondrofeni iniwan sani di joe kan ondrofeni.b

Dati wani taki dan, dati a sili kan dede troetroe? Ija. Na presi taki den Hebrew Boekoe foe bijbel e taki dati libisma sili no man dede, den e taki dati den kan „koti [en] poeroe”, noso kiri en, foe di a doe ogri, den kan naki en kiri, pori en, èn priti en na pisipisi (Exodus 31:14; Deuteronomium 19:6; 22:26; Psalm 7:2). „A sili di e sondoe, ensrefi sa dede”, na so Esekièl 18:4 e taki. A de krin, taki dede na a kaba foe libisma sili, foe di wi alamala e sondoe (Psalm 51:5). A fosi libisma Adam, ben kisi foe jere taki a strafoe gi sondoe ben de dede — no taki a ben sa tjari go na a jejekondre èn taki a no ben man dede (Genesis 2:17). Èn di a ben sondoe, a strafoe ben meki bekènti: „Bika doti joe de èn na doti joe sa drai go baka” (Genesis 3:19). Di Adam nanga Eva dede, den ben tron nomo san bijbel nofo tron e kari ’dede sili’ noso ’sili di no e libi moro’. — Numeri 5:2; 6:6.

A no de foe froewondroe taki The Encyclopedia Americana e taki foe a sili na ini den Hebrew Boekoe foe bijbel: „A prakseri di na Owroe Testamenti abi foe libisma na dati a de wán, èn no wan wánfasi foe sili nanga skin.” A e taki moro fara: „Nefesh . . . den noiti e si leki wan sani di e wroko aparti foe a skin.”

So boen, san den getrow djoe ben bribi taki dede de? Foe taki en so, den ben bribi taki dede na a tra sei foe libi. Psalm 146:4 e froeteri san e pasa te a jeje, noso libikrakti, e gowe libi wan libisma: „En jeje e komoto gowe, a e go baka na en gron; na a dei dati den prakseri foe en e lasi gowe.”c Na a srefi fasi, kownoe Salomo ben skrifi taki den dedewan „no sabi notinoti moro”. — Preikiman 9:5.

Dan foe san ede foeroe fosi jarihondro djoe, soleki den Selowtoesma na Masada, ben abi na overtoigi taki a sili no man dede?

A Griki krakti

Den djoe no ben kisi a denki disi foe bijbel, ma foe den Grikisma. Na mindri a di foe seibi nanga a di foe feifi jarihondro b.G.T., gersi leki a prakseri disi kon foe den dangra Griki relisi gwenti nanga Griki filosofia. A denki di sma ben denki taki wan libi de baka dede pe ogri sili ben sa kisi strafoe nanga jepi foe skin-ati, langaten ben hari a prakseri foe sma srefisrefi, èn sma ben erken a bribi disi èn den ben panja en. Filosofiaman ben taki go nanga langa foe san a sili de troetroe. Homer ben taki dati a sili esi-esi e hari go na wan tra presi na a ten foe dede, èn e meki wan babari di gersi sjoesjoe, a babari foe pikin fowroe, noso a babari di papira e meki. Epikurus ben taki dati troetroe joe ben kan wegi a sili èn foe dati ede a ben de wan skin di a hebi foe en pikinmoro de krosibei foe noloe.d

Ma a sma di moro leki ala tra sma ben horibaka gi a sili di no man dede, ben de kande a Griki filosofiaman Plato foe a di foe fo jarihondro b.G.T. A fasi fa en e taki foe a dede foe en leriman, Sokrates, e sori wan bribi di gersi di foe den Selowtoesma foe Masada hondrohondro jari baka dati. Leki fa a theoloog Oscar Cullmann e taki en, dan „Plato e sori wi fa Sokrates e dede na ini vrede nanga tevredefasi dorodoro. A dede foe Sokrates na wan moi dede. No wan frede gi dede de foe si dja. Sokrates no kan frede dede, foe di troetroe [dede] e fri wi foe a skin . . . Dede na a moro bigi mati foe a sili. Na dati Sokrates e leri sma; èn na so, a e dede, krinkrin akroederi den sani di a e leri sma.”

Soleki fa a sori, dan a ben de na ini a ten foe den Makabeasma, na ini a di foe toe jarihondro bifo Krestes, taki djoe ben bigin teki a leri disi abra foe den Grikisma. Na ini a fosi jarihondro G.T., Josephus e froeteri wi taki den Fariseiman nanga den Èseinesma — makti djoe relisi groepoe — ben teki a leri disi abra. Wan poewema di ben skrifi kande na ini a pisi ten dati e sori a srefi bribi.

Ma fa a de nanga Jesus Krestes? En nanga den bakaman foe en ben leri sma a denki disi toe foe a Griki relisi?

A fasi fa fositen kresten ben si a sili

Den fosi jarihondro kresten no ben si a sili leki fa den Grikisma ben doe dati. Loekoe foe eksempre, a dede foe Jesus mati Lasarus. Efoe Lasarus ben abi wan sili di no ben man dede èn di esi-esi ben hari go na wan tra presi di a ben dede, ala di disi ben de fri èn kolokoe, dan wi no ben moesoe froestan a tori na ini Johanes kapitel 11 na wan heri tra fasi? A de seiker, taki Jesus ben o froeteri den bakaman foe en efoe Lasarus ben de na libi na hemel ala di a ben de na ini boen gosontoe èn ben de sabisabi; na presi foe dati, a ben taki san den Hebrew Boekoe foe bijbel e taki èn a ben taigi den taki Lasarus ben e sribi, a no ben sabi noti moro (Vers 11). A de seiker, taki Jesus ben o prisiri efoe en mati ben abi wan toemoesi moi njoen libi; na presi foe dati wi e si taki a e krei na poebliki foe a dede disi (Vers 35). A de seiker, taki efoe Lasarus sili ben de na hemel, èn ben prisiri foe libi sondro foe man dede na ini têgo kolokoe, dan Jesus noiti ben o de so ogri foe kari en kon baka foe kon libi wan toe jari ete na ini a „strafoe-oso” foe wan onvolmaakti natoeroe skin na mindri foe wan siki libisma famiri di e dede.

Lasarus ben komoto na dede èn ben froeteri span tori foe den fo toemoesi moi dei di a ben de leki jeje sma, fri èn sondro skin? Nôno, a no ben doe dati. Sma di e bribi na ini wan sili di no man dede, sa taki dati disi ben de foe di san a man ben ondrofeni ben de toemoesi froewondroe foe man taki foe en. Ma a sani dati di den e taki, no man overtoigi sma; te joe e loekoe en boen, dan Lasarus no ben kan froeteri den lobiwan foe en pikinso foe a tori — taki a ben ondrofeni wan sani di ben de toemoesi froewondroe foe man taki foe dati? Na presi foe dati, Lasarus no ben taki noti foe san a ben ondrofeni di a ben dede. Prakseri foe disi — a no ben taki noti foe a wan-enkri tori di e hari sma prakseri moro leki iniwan tra tori: fa dede de! Taki a no ben taki noti joe ben kan froeklari na wán fasi nomo. Noti no ben de foe froeteri. Den dedewan e sribi, den no sabi noti moro.

So boen, bijbel e taki foe dede leki a mati foe a sili, soso wan gwenti foe kan abra foe a wan libi go na a trawan? Nôno! Gi troe kresten soleki na apostel Paulus, dede no ben de wan mati; a ben de „a lasti feanti” (1 Korentesma 15:26). Kresten no e si dede leki wan gewoon sani di den gwenti, ma leki wan ogri sani, leki wan sani di no de gewoon, foe di a de langalanga a bakapisi foe sondoe nanga oproeroe teige Gado (Romesma 5:12; 6:23). Noiti a ben de wan pisi foe a prakseri di Gado ben abi biginbigin gi a libisma famiri.

Ma troe kresten no de sondro howpoe te a tori e go foe a dede di a sili e dede. Na opobaka foe Lasarus na wan foe den foeroe bijbel tori di e sori wi na wan krin fasi a troe howpoe di bijbel e gi dede sili — na opobaka. Bijbel e leri wi foe toe difrenti sortoe opobaka. Gi a moro bigi pisi foe a libisma famiri di e sribi na ini a grebi, efoe den na regtfardiki noso onregtfardiki sma, a howpoe de gi wan opobaka foe kisi têgo libi na ini Paradijs djaso na grontapoe (Lukas 23:43; Johanes 5:28, 29; Tori foe den Apostel 24:15). Gi wan pikin groepoe di Jesus ben taki foe den leki en „pikin ipi”, wan opobaka de foe kisi libi na hemel leki jeje sma sondro foe man dede. Den disi, pe den apostel foe Krestes de na ini toe, sa tiri makandra nanga Krestes Jesus tapoe a libisma famiri èn den sa meki den kisi volmaaktifasi baka. — Lukas 12:32; 1 Korentesma 15:53, 54; Openbaring 20:6.

Dan foe san ede, wi e si taki den kerki foe krestenhèit no e leri na opobaka, ma den e leri taki a libisma sili no man dede? Loekoe a piki di a theoloog Werner Jaeger ben gi na ini The Harvard Theological Review na ini a jari 1959: „A moro prenspari tori na ini a historia foe a kresten leri ben de, taki a papa foe a kresten leri, Origeines, ben de wan Plato filosofiaman na a skoro foe Aleksandria. Na ini a kresten leri, a ben poti a heri leri di abi foe doe nanga a sili di no man dede, èn di a ben teki abra foe Plato.” Na so a kerki ben doe soifri san den djoe ben doe someni jarihondro na fesi! Den ben drai den baka gi bijbel leri foe teki a Griki filosofia.

Pe a leri bigin troetroe

Foe opo taki gi a leri foe a sili di no man dede, wan sma e aksi now kande: Foe san ede someni relisi foe grontapoe e leri na wán noso tra fasi, a srefi leri disi foe a sili di no man dede? Bijbel e gi wan boen reide foe san ede a leri disi de so foeroe na ini den relisi foe a grontapoe disi.

Bijbel e froeteri wi taki „heri grontapoe didon na ini a makti foe a godelowsoewan” èn a e taki spesroetoe taki Satan na „a tiriman foe a grontapoe disi” (1 Johanes 5:19; Johanes 12:31). A de krin, taki den relisi foe grontapoe no ben man kakafoetoe gi a krakti foe Satan. Na presi foe dati, den ben abi wan bigi prati na den problema nanga feti na ini a grontapoe foe a ten disi. Èn ini a kefal foe a sili, den gersi foe sori toemoesi krin fa Satan e prakseri foe a tori. Fa so?

Memre a fosi lei di oiti ben froeteri. Gado ben taigi Adam nanga Eva taki dede ben o de a bakapisi efoe den ben o sondoe na en. Ma Satan ben gi Eva a djaranti: „Oenoe no sa dede kwetikweti” (Genesis 3:4). A no de foe taki, dati Adam nanga Eva dede troetroe; den ben drai go baka na a doti, soleki fa Gado ben taki. Satan, „a tata foe lei”, noiti ben drai en baka gi a fosi lei foe en (Johanes 8:44). Na ini someni relisi di gowe libi bijbel leri noso di no e loekoe en srefisrefi, den e panja a srefi prakseri ete: ’Oenoe no sa dede kwetikweti. Oen skin e lasi gowe kande, ma oen sili sa libi go doro, foe têgo — leki Gado!’ A de moi foe si, taki Satan ben taigi Eva toe taki a ben o de „leki Gado”! — Genesis 3:5.

A moro boen troetroe foe abi wan howpoe di no abi en fondamenti na tapoe lei noso libisma filosofia, ma na tapoe waarheid! A moro boen troetroe foe abi a froetrow taki wi lobiwan di dede de ini a grebi sondro foe sabi wan sani, na presi foe broko wi ede nanga pe wan sili de di no man dede! A sribi disi di den dedewan e sribi no moesoe frede wi noso meki wi lasi-ati. Na wan fasi, wi kan si den sma di dede leki sma di de ini wan boen rostoepresi. Foe san ede boen? Foe di bijbel e gi wi a djaranti taki den dedewan di Jehovah lobi, e libi na wan spesroetoe fasi (Lukas 20:38). Den e libi na ini a memre foe en. Dati na wan prakseri di e gi wi trowstoe krinkrin, foe di a memre foe en no abi kaba. Jehovah de klariklari foe tjari miljoenmiljoen lobi libisma kon na libi èn gi den na okasi foe libi foe têgo na ini wan paradijs na grontapoe. — Teki gersi Job 14:14, 15.

A glori dei foe na opobaka sa kon, foe di ala den pramisi foe Jehovah moesoe kon troe (Jesaja 55:10, 11). Prakseri nomo foe a profeititori disi di e kon troe: „Ma den dedewan foe joe e libi, a skin foe den sa opo baka. Den wan di e sribi na ini a gron sa wiki èn bari foe prisiri ede; bika a dow foe joe na a dow foe krin leti, èn grontapoe sa meki den wan di dede langaten kaba kon gebore baka” (Jesaja 26:19, The New English Bible). So boen, den dedewan di e sribi na ini a grebi, kibri boen neleki wan beibi na ini a bere foe en mama. Heri esi den sa kon „gebore”, èn tjari kon na libi baka na ini wan paradijs grontapoe!

Sortoe howpoe ben sa de moro betre leki a wan dati?

[Foetoewortoe]

a Soleki fa sma e froeteri, dan toe oemasma nanga feifi pikin ben tan na libi foe di den ben go kibri. Baka ten den oemasma ben froeteri den Romesma di ben kisi den, finifini san ben pasa.

b A no de foe taki, neleki fa a de nanga foeroe wortoe di wani taki boen foeroe sani, dati a wortoe neʹfesj wani taki tra sani toe. Foe eksempre, a kan sori go na a inisei sma, spesroetoe te disi abi foe doe nanga dipi firi (1 Samuèl 18:1). A kan sori go toe na a libi di wan sma abi leki wan sili. — 1 Kownoe 17:21-23.

c A Hebrew wortoe gi „jeje”, roeʹach, wani taki „bro” noso „winti”. Te disi abi foe doe nanga libisma, dan a no e sori go na wan jeje sma di de sabisabi, ma na presi foe dati, soleki fa The New International Dictionary of New Testament Theology e taki en, na „a libikrakti foe a sma”.

d En no ben de a lasti sma di ben denki na a sortoe freimde fasi disi. Na a bigin foe a jarihondro disi, wan sabidensiman troetroe ben taki dati a wegi a sili foe difrenti sma foe di wantewante baka di den dede, a ben poeroe a hebi di den ben hebi, foe a hebi di den ben hebi wantewante bifo den dede.

[Prenki na tapoe bladzijde 7]

Den djoe Selowtoesma na Masada ben bribi taki dede ben sa fri a sili foe den

    Sranantongo buku (1978-2025)
    Log Out
    Log In
    • Sranantongo
    • Seni en gi wan sma
    • Settings
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gebruiksvoorwaarden
    • Privacybeleid
    • Privacyinstellingen
    • JW.ORG
    • Log In
    Seni en gi wan sma