O tranga a bribi foe joe de na ini na opobaka?
„Mi na a opobaka nanga a libi. A sma di e poti bribi na mi, sa kon na libi, awinsi a dede.” — JOHANES 11:25.
1, 2. Foe san ede wan anbegiman foe Jehovah moesoe abi froetrow na ini a howpoe foe na opobaka?
O TRANGA a howpoe foe joe de na ini na opobaka? A e tranga joe teige a frede foe dede èn e trowstoe joe te joe lasi wan lobiwan na ini dede? (Mateus 10:28; 1 Tesalonikasma 4:13) Joe de leki foeroe foe den fositen foetoeboi foe Gado di ben horidoro na ondro krawasi, spotoe, hebi skin-ati èn boei na strafoe-oso, foe di a bribi foe den na ini na opobaka ben tranga den? — Hebrewsma 11:35-38.
2 Ija, wan opregti anbegiman foe Jehovah no moesoe tweifri srefisrefi taki wan opobaka sa de, èn a froetrow di a abi na ini na opobaka moesoe abi krakti tapoe a fasi fa a e libi. A de kefalek moi foe sidon prakseri taki na Gado en reti ten a se, dede, nanga Hades sa gi den dedewan di de na den ini, èn den sma disi di opobaka sa abi a howpoe foe libi foe têgo na tapoe wan paradijs grontapoe. — Openbaring 20:13; 21:4, 5.
Tweifri foe a libi na ini a ten di e kon
3, 4. Sortoe bribi foeroe sma abi ete foe a libi baka te wan sma dede?
3 Someni langa kaba krestenhèit leri sma taki wan libi de, baka te wan sma dede. Wan artikel na ini a tijdschrift U.S. Catholic ben taki: „Na ini ala den jari den kresten doe san den man foe erken èn handri nanga den sani foe a libi disi di e meki den e lasi-ati èn e pina, foe di den ben froewakti wan tra libi, wan libi foe vrede nanga satisfaksi, foe sani di e kon troe èn foe kolokoe.” Ala di na ini wan toe kondre foe krestenhèit, sma kon abi wan mi-no-ke fasi gi relisi èn den e tweifri na relisi, tokoe foeroe foe den e denki taki wan sani moesoe de baka te wan sma dede. Ma foe foeroe sani den no de seiker.
4 Wan artikel na ini a tijdschrift Time ben taki: „Sma e bribi ete na ini [wan tra libi]: a de nomo so taki a denki foe den san a libi dati de troetroe, kon moro moeilek foe froestan, èn den e jere moro mendri foe en foe den pastoor foe den.” Foe san ede den relisi bedinari no e taki foeroe moro foe wan tra libi leki fa den ben gwenti fosi? Relisi sabiman Jeffrey Burton Russell e taki: „Mi e denki taki [den kerki tiriman] no wani taki foe a tori bika den e denki taki den sa moesoe poeroe a tweifri di foeroe sma e tweifri.”
5. Fa foeroe sma na ini a ten disi e denki foe a leri foe a hèlfaja?
5 Na ini foeroe kerki a tra libi abi foe doe nanga hemel èn nanga wan faja hèl. Èn efoe den kerki tiriman no wani taki foe hemel, dan den no wani moro srefi foe taki foe hèl. Wan koranti artikel ben taki: „Na ini a ten disi srefi den kerki di e bribi na ini wan têgo strafoe na ini wan troetroe hèl . . . no e poti foeroe prakseri moro na tapoe hèl.” Ija, moro foeroe disiten theologiaman no e bribi moro na ini hèl leki wan troetroe presi foe kefalek pina, soleki fa den ben leri na ini a Mindri Jarihondro. Na presi foe dati, den wani wan moro „libismafasi” foe hèl. Akroederi foeroe sma di e denki na wan disiten fasi, den sondari no e kisi hebi skin-ati na ini hèl, ma den e pina bika den „prati foe Gado na jejefasi”.
6. Fa son sma e si taki a bribi foe den no nofo te den kisi rampoe?
6 Foe swaki den kerkileri foe no afrontoe disiten firi kan jepi son sma foe no kisi wan takroe nen, ma a e meki taki foeroe miljoen opregti sma di e go na kerki e aksi densrefi san den moesoe bribi. Foe dati ede, te den sma disi e miti nanga dede, dan nofotron den e si taki den no abi nofo bribi. A denki foe den de leki foe na oema di lasi difrenti memre foe en famiri na ini wan ongolokoe. Di sma ben aksi en efoe en relisi ben trowstoe en, dan a ben piki nanga tweifri: „Mi denki so.” Ma srefi te a ben piki nanga overtoigi taki en relisi ben jepi en, dan sortoe wini a ben sa abi te foe kaba efoe a bribi foe en no ben abi boen fondamenti? Disi na wan prenspari sani foe hori na prakseri bika, troetroe, den sani di moro foeroe kerki e leri foe a libi na ini a ten di e kon e difrenti srefisrefi foe san bijbel e leri sma.
A fasi fa krestenhèit e si libi, baka te wan sma dede
7. (a) Sortoe bribi moro foeroe kerki abi di de a srefi? (b) San wan theologiaman ben taki foe a leri taki a sili no man dede?
7 Ala di den abi den difrenti, tokoe pikinmoro ala den relisi groepoe foe krestenhèit e agri taki libisma abi wan sili di no man dede èn di e tan libi te a skin dede. Moro foeroe foe den e bribi taki te wan sma dede, dan en sili kan go na hemel. Son sma e frede taki a sili foe den kan go na wan faja hèl noso na a vagevuur. Ma na idea foe wan sili di no man dede, de a moro prenspari sani na ini a fasi fa den e prakseri foe a libi na ini a ten di e kon. Theologiaman Oscar Cullmann ben taki foe disi na ini wan ondrosoekoe di tjari kon na doro na ini a boekoe Immortality and Resurrection. A ben skrifi: „Efoe wi ben sa aksi wan gewoon kresten na ini a ten disi . . . san en e denki na a leri na ini a Njoen Testamenti di e taki foe a lot foe libisma baka te wan sma dede, dan boiti wan toe sma nomo, wi ben sa kisi a piki: ’A dede di a sili no man dede.’ ” Ma Cullmann ben taki moro fara: „Na idea disi di de na ala sei, na wan foe den moro bigi fowtoe foe krestenhèit.” Cullmann ben taki dati di a ben taki a sani disi a fosi leisi, dan a ben tjari wan atibron kon. Ma a ben abi leti.
8. Sortoe howpoe Jehovah ben gi a fosi man nanga a fosi oema?
8 Jehovah Gado no ben kria libisma foe go na hemel baka te den dede. A no ben de a fosi prakseri foe en taki den ben moesoe dede srefisrefi. Adam nanga Eva ben kria na wan volmaakti fasi èn ben kisi na okasi foe foeroe grontapoe nanga pikin di de regtfardiki (Genesis 1:28; Deuteronomium 32:4). Gado ben taigi wi fosi papa nanga mama taki den ben sa dede soso te den ben tranga jesi Gado (Genesis 2:17). Efoe den ben tan gi jesi na den hemel Tata, dan den ben sa tan libi na grontapoe foe têgo.
9. (a) San na a waarheid foe a sili foe libisma? (b) San e pasa nanga a sili te a e dede?
9 Ma a de wan sari taki Adam nanga Eva no ben gi jesi na Gado (Genesis 3:6, 7). Na apostel Paulus ben skrifi foe den sari bakapisi: „Nanga wán man, sondoe ben kon na grontapoe èn nanga sondoe dede kon, èn na so dede panja go na ala libisma, foe di den alamala ben sondoe” (Romesma 5:12). Na presi foe libi foe têgo na grontapoe, Adam nanga Eva ben dede. San ben pasa dan? Den ben abi sili di no ben man dede èn di ben sa poti na ini wan faja hèl bika den ben sondoe? Kontrari foe dati, bijbel e taki dati bifo, di Gado ben kria Adam, Adam „ben tron wan libi sili” (Genesis 2:7). Libisma no ben kisi wan sili; a ben tron wan sili, wan sma di e libi (1 Korentesma 15:45). Ija, Adam no ben de „wan libi sili” wawan, ma soleki fa a sori na ini a Hebrewtongo di Genesis ben skrifi na ini, den meti di ben moro lagi ben de „libi sili” toe! (Genesis 1:24) Di Adam nanga Eva dede, dan den ben tron dede sili. Te foe kaba, leti san Jehovah ben taigi Adam, na dati ben pasa nanga den: „Ini a sweti foe joe fesi joe sa njan brede, te leki joe drai go baka na a gron, bika na drape Gado ben teki joe poeroe. Bika doti joe de èn na doti joe sa drai go baka.” — Genesis 3:19.
10, 11. San a New Catholic Encyclopedia e erken foe a bijbel-leri foe a sili, èn fa disi gersi a sani di bijbel e taki?
10 A New Catholic Encyclopedia e agri moro foeroe nanga disi. Na ini en artikel „Sili (na ini bijbel)”, a e taki: „No wan dichotomie [difrenti foe toe pisi] de foe skin nanga sili na ini a OT [„Owroe Testamenti”, noso Hebrew Boekoe foe bijbel].” A e taki moro fara taki na ini bijbel, a wortoe „sili” „noiti wani taki foe a sili di de aparti foe a skin noso foe a sma”. Ija, nofotron a sili „wani taki a libisani srefi, awansi na meti noso libisma”. So wan eerlijk fasi e meki sma firi switi, ma wan sma kan aksi ensrefi foe san ede den no ben meki foeroe kerkisma sabi den troetori disi.
11 Den kerkisma no ben sa abi so foeroe broko-ede nanga frede efoe den ben sabi na eenvoudig bijbel waarheid: „A sili di e sondoe, ensrefi sa dede”, a no sa pina na ini hèlfaja! (Esekièl 18:4). Ala di disi e difrenti srefisrefi foe san krestenhèit e leri, tokoe a e akroederi srefisrefi nanga san a koniman Salomo ben taki na ondro a krakti foe a santa jeje foe Gado: „Den libiwan sabi ete, taki den sa dede; ma foe a sei foe den dedewan, den no sabi notinoti, èn den no abi wan paiman moro [na ini a libi disi], bika sma frigiti srefi foe memre den. Ala san joe anoe feni foe doe, doe dati nanga joe krakti srefi, bika no wan wroko noso prakseri noso sabi noso koni no de na ini Sjeol [na algemeen grebi foe libisma], a presi pe joe e go.” — Preikiman 9:5, 10.
12. Foe pe krestenhèit ben teki a leri foe en taki a sili no man dede?
12 Foe san ede krestenhèit e leri so wan difrenti sani foe san bijbel e taki? A New Catholic Encyclopedia, na ini en artikel „Sili, Libisma, A dede di a no man dede”, e taki dati den fosi Kerki Papa ben feni boeweisi foe bribi na ini wan sili di no man dede, no na ini bijbel, ma na „den poewema-skrifiman nanga filosofiaman èn den algemeen gwenti foe den Griki idea . . . Baka ten, den skoro ben feni en moro boen foe gebroiki den gronprakseri foe Plato noso di foe Aristoteles.” A e taki dati „a krakti di den idea foe Plato èn den Njoen idea di ben abi den gron tapoe den leri foe Plato ben abi” — so srefi a bribi taki a sili no man dede — ben poti te foe kaba „na ini a fondamenti foe a kresten theologia.”
13, 14. Foe san ede a no de wan logis sani foe howpoe taki den heiden Griki filosofiaman kan tjari sani kon na krin?
13 Den sma di e froeklari taki den na kresten ben moesoe go na den Griki heiden filosofiaman foe leri wan prenspari sani leki a howpoe foe libi baka te wan sma dede? Kwetikweti. Di Paulus ben skrifi den kresten di ben e libi na ini Korente, Grikikondre, a ben taki: „A koni foe a grontapoe disi na don sani gi Gado; bika a skrifi: ’A e fanga den koniwan na ini den eigi trikifasi.’ Èn agen: ’Jehovah sabi taki den sani di den koniman e prakseri no warti noti’ ” (1 Korentesma 3:19, 20). Den fositen Grikisma ben de anbegiman foe kroektoe gado. Fa den ben kan de wan fonten foe waarheid dan? Paulus ben aksi den Korentesma: „Sortoe kroederi a tempel foe Gado abi nanga den kroektoe gado? Bika wi na wan tempel foe wan libi Gado, soleki fa Gado ben taki: ’Mi sa tan na den mindri èn waka na den mindri, èn mi sa de a Gado foe den, èn den sa de a pipel foe mi.’ ” — 2 Korentesma 6:16.
14 Na ini a bigin den santa waarheid ben kon na doro nanga jepi foe a nâsi Israèl (Romesma 3:1, 2). Baka 33 G.T., a ben gi nanga jepi foe a fosi jarihondro salfoe kresten gemeente. Di Paulus ben taki foe den fosi jarihondro kresten, a ben taki: „A de na wi taki Gado tjari en kon na krin [den sani di sreka gi den sma di lobi en] nanga jepi foe en jeje.” (1 Korentesma 2:10; loekoe so srefi Openbaring 1:1, 2.) A leri foe krestenhèit taki a sili no man dede teki foe a Griki filosofia. A no ben kon na doro nanga jepi foe den sani di Gado ben tjari kon na krin gi Israèl noso nanga jepi foe a fosi jarihondro gemeente foe den salfoe kresten.
A troetroe howpoe gi den dede sma
15. San na a troetroe howpoe gi den dedewan, soleki fa Jesus e taki?
15 Efoe wan sili di no man dede no de, dan san na a troetroe howpoe gi den dedesma? A no de foe taki dati a de na opobaka, wan prenspari bijbel-leri èn wan kefalek moi pramisi foe Gado. Jesus ben pristeri na opobaka howpoe di a ben taigi en mati Marta: „Mi na a opobaka nanga a libi. A sma di e poti bribi na mi, sa kon na libi, awinsi a dede” (Johanes 11:25). Foe bribi na ini Jesus wani taki foe bribi na ini na opobaka, èn no na ini wan sili di no man dede.
16. Foe san ede a de wan logis sani foe foe bribi na ini na opobaka?
16 Bifo dati, Jesus ben taki kaba foe na opobaka di a ben taigi wan toe foe den djoe: „No froewondroe foe disi, bika a joeroe e kon pe ala sma di de na ini den memre-grebi, sa jere en sten èn sa kon na doro” (Johanes 5:28, 29). A sani di Jesus e taki djaso e difrenti srefisrefi foe wan sili di no man dede èn di e tan na libi te a skin dede èn e go langalanga na hemel. Na taki, den sma di de na ini a grebi, foeroe foe den de foeroe jarihondro noso doesoen jari kaba, „sa kon na doro” na ini a ten di e kon. A sa de den dede sili di sa kon na libi baka. Dati no kan? Dati kan gi a Gado „di e meki den dedewan kon libi baka èn e kari den sani di no de, neleki den ben de” (Romesma 4:17). Sma di e tweifri kan spotoe na idea taki sma sa komoto baka na dede, ma a e kroederi heri boen nanga a troetori taki „Gado na lobi” èn taki a de „a sma di e pai den wan di e soekoe en serjoesoe”. — 1 Johanes 4:16; Hebrewsma 11:6.
17. San Gado sa doe nanga jepi foe na opobaka?
17 Boiti dati, fa Gado ben kan pai den sma di ben sori foe de „getrow, srefi te na dede” efoe a no ben tjari den kon na libi baka? (Openbaring 2:10) Na opobaka e gi Gado na okasi toe foe doe san na apostel Johanes ben skrifi: „Na foe a sani disi ede a Manpikin foe Gado ben tjari kon na krin, namkoe, foe broko den wroko foe Didibri” (1 Johanes 3:8). Fositen, na ini a djari foe Eden, Satan ben tron a kiriman foe a heri libisma famiri di a ben meki den fosi papa nanga mama foe wi sondoe èn dede (Genesis 3:1-6; Johanes 8:44). Jesus ben bigin broko den wroko foe Satan di a ben gi en volmaakti libi leki wan srefi sortoe loesoe-paiman, di ben e opo a pasi gi libisma foe kon fri foe a katibo foe sondoe di den kisi di den gebore èn di de leki bakapisi foe a tranga jesi di Adam ben tranga jesi foe espresi (Romesma 5:18). Na opobaka foe den wan di dede foe a sondoe foe Adam ede sa de ete wan fasi fa a sa broko den wroko foe Didibri.
Skin nanga sili
18. Fa wan toe Griki filosofiaman ben handri nanga a froeklari foe Paulus taki Jesus ben kisi wan opobaka, èn foe san ede?
18 Di na apostel Paulus ben de na ini Ateine, a ben preiki a boen njoensoe gi wan ipi sma pe wan toe Griki filosofiaman ben de toe. Den ben arki a takimakandra foe en di ben taki foe a wan-enkri troe Gado èn a gi di a ben gi den deki-ati foe abi berow. Ma san ben pasa baka dati? Paulus ben tapoe a taki foe en di a ben e taki: „[Gado] poti wan dei pe a abi na prakseri foe kroetoe a grontapoe pe sma e libi na tapoe na ini regtfardikifasi, foe di a sa gebroiki wan man di a poti na wroko, èn a gi ala sma wan djaranti taki a opo en baka na dede.” Den wortoe dati ben tjari broeja kon. „Di den ben jere foe na opobaka foe den dedewan, son wan ben bigin spotoe” (Tori foe den Apostel 17:22-32). Theologiaman Oscar Cullmann e taki: „Gi den Grikisma di ben e bribi taki a sili no man dede a ben kan moro moeilek foe erken a preiki di den kresten ben e preiki na opobaka, moro leki a ben de gi tra sma. . . . A leri foe den bigi filosofiaman Socrates nanga Plato noiti kan de akroederi a leri dati foe a Njoen Testamenti.”
19. Fa den theologiaman foe krestenhèit ben proeberi foe meki a leri foe na opobaka de akroederi a leri taki a sili no man dede?
19 So srefi baka di foeroe sma ben fadon komoto na bribi, baka a dede foe den apostel, dan den theologiaman ben doe moeiti foe moksi a kresten leri foe na opobaka nanga a bribi foe Plato foe a dede di a sili no man dede. Baka ten, son sma ben agri nanga wan njoen loesoe: Na a dede, a sili e prati („kon fri”, soleki fa son sma e taki en) foe a skin. Baka dati, soleki na Outlines of the Doctrine of the Resurrection, foe R. J. Cooke, na tapoe a Kroetoe Dei „ibri skin sa kon wán baka nanga en eigi sili, èn ibri sili nanga en eigi skin”. Den e taki dati na opobaka de te a skin sa kon wán baka nanga en sili di no man dede, na ini a ten di e kon.
20, 21. Soema ben leri a waarheid foe na opobaka doronomo, èn fa disi abi wini gi den?
20 A leri disi de te now ete a prenspari leri foe den kerki. Ala di so wan idea kande loekoe logis gi wan theologiaman, tokoe foeroe kerkisma no sabi na idea dati. Den e bribi nomo taki den sa go langalanga na hemel te den dede. Foe dati ede a skrifiman John Garvey ben froeklari na ini na eksemplaar foe Commonweal, foe 5 mei 1995: „A bribi foe moro foeroe kresten [foe a tori foe libi baka dede] gersi moro foeroe a Njoen idea di abi en gron tapoe den leri foe Plato moro leki iniwan tra sani di kresten e bribi troetroe, èn a no abi no wan fondamenti na ini bijbel.” Ija, foe di den ben poti Plato na a presi foe bijbel, den kerki tiriman foe krestenhèit ben kiri a bijbel howpoe foe na opobaka gi na ipi foe den.
21 Na a tra sei, Jehovah Kotoigi no e erken den heiden filosofia èn den e tan hori densrefi na a bijbel-leri foe na opobaka. Den feni taki den sortoe leri disi e bow den, e gi den satisfaksi, nanga trowstoe. Na ini den artikel di e kon now, wi sa si fa a bijbel-leri foe na opobaka abi boen fondamenti èn de logis, gi den sma di abi wan howpoe na grontapoe èn gi den sma di abi a howpoe foe libi na hemel. Foe sreka joesrefi foe ondrosoekoe den artikel disi, dan wi e rikomanderi joe foe leisi finifini kapitel 15 foe a fosi brifi gi den Korentesma.
Joe e memre disi ete?
◻ Foe san ede wi moesoe kweki wan tranga froetrow na ini na opobaka?
◻ Sortoe froewakti Jehovah ben gi Adam nanga Eva?
◻ Foe san ede a no de wan logis sani foe soekoe waarheid na a Griki filosofia?
◻ Foe san ede na opobaka de wan logis sani foe howpoe na tapoe?
[Prenki na tapoe bladzijde 10]
Di wi fosi papa nanga mama ben sondoe, dan den ben lasi a howpoe foe libi foe têgo na grontapoe
[Prenki na tapoe bladzijde 12]
A bribi foe Plato taki a sili no man dede ben abi krakti na tapoe kerki sabiman
[Sma di abi a reti foe a prenki]
Musei Capitolini, Roma