Bacha Baa Botsa . . .

Na ke se ke Loketse ho Khanna?

“MOCHA ea ka tlaase ho lilemo tse 20 ea se nang lengolo [la ho khanna] hase mocha.” Ha ho pelaelo hore bacha ba bangata ba kopanela maikutlong ana a bontšitsoeng ke moshanyana enoa e mocha ea ka tlaase ho lilemo tse 20. Ho beha taba ka mantsoe a bonolo, linaheng tse ngata ba fela pelo ho emela ho khanna koloi.

Ho bacha ba bangata lengolo la ho khanna ke letšoao la maemo a phahameng le ho hōla. Ho tseba ho khanna ho bolela tokoloho, ho khoehlisa taolo ea botsoali. Ho bolela ho tseba ho tsamaea, ho se hlole u itšetleha ka batsoali kapa banab’eno ba baholo bakeng sa sepalangoang. Ke ho lumeloang hore hase bacha bohle ba nang le mabaka a matle a ho batla ho khanna. Ka mohlala, ba bang ba batla ho khanna ka baka la menyetla e bulehang ea ho ratoa ke bashanyana kapa banana. ’Me joalokaha Ngaka Haim G. Ginott a hlokometse bukeng ea hae Between Parent & Teenager, ho bacha ba bang koloi “e emela . . . matla, lebelo le monyaka.”

Leha ho le joalo, ha koloi e khannoa ka mokhoa o bontšang ho hōla, le ka tsela e nang le boikarabelo, e ka ba sesebelisoa sa sebele. Ka mohlala, bacha ba bangata ba Lipaki tsa Jehova ba sebelisa likoloi tsa bona hamolemo mosebetsing oa phatlalatsa. Koloi e boetse e lumella mocha ho rongoa libakeng tse itseng le ho thusa bao ba hlokang lipalangoang ho ea libokeng tsa Bokreste.

Joale, a re re ka mohlala u lilemong tse lumelloang ke molao tsa ho khanna. U entse lithuto tsa ho khanna sekolong ’me u ithutile ka hloko melao ea tsela. Ka tlas’a tataiso ea batsoali ba hao (kapa ea sekolo), u bile u fumane phihlelo ea ho khanna. E ka ’na ea ba u fetile teko ea ho khanna ka katleho ’me ua fumana lengolo! Na sena sohle se bolela hore joale u se u loketse ho khanna? Leha nyenyane.

Bakhanni ba Bacha ba Lilemo: Tlaleho ea Bua

Ngaka Ginott o hlokometse: “Ho na le bacha ba lilemo tse 16 ba khannang koloi ka tsebo le ka tšepo; ba khanna hamolemo ho feta batsoali ba bona. Ka ho fapaneng, ho na le ba lilemo tse 18 ba sa hōlang hoo e ka bang ketso ea ho hloka boikarabelo ho ba lumella ho khanna.”

Linnete li bontša ho nepahala ha polelo ena e qosang. Statistical Abstract of the United States 1988 e bontša hore bakhanni ba lilemo li 21 le ka tlaase ho moo ba etsa feela hoo e ka bang karolo ea 10 lekholong ea baahi ba tsebang ho khanna. Empa, ba etsa karolo e makatsang ea 20 lekholong ea bakhanni ba amehang likotsing tse bolaeang tsa koloi. Ho feta moo, ho ea ka buka Driving High: The Hazards of Driving, Drinking, and Drugs, likotsi tsa makoloi tsa U.S. ke lebaka le leholo la lefu har’a bacha ba lilemo li 16 ho ea ho 19! Bacha ba bang ba likete ba ’nile ba e-ba le mabali le ho holofala bophelo bohle likotsing tsa koloi.

Tse ngata tsa likotsi tsena li ka be li ile tsa thibeloa haeba bakhanni ba bacha ba ile ba nka keletso e bonolo ea ho fasa mabanta. Ka mohlala, Ngaka David Hochberg, o tletlebisoa ke ’nete ea hore bacha ba bangata ba phehella “tokelo” ea bona ea ho khanna ba sa sitisoe ke lithibelo tse bolokang bophelo. Ha a bua ka ho toba le bacha, Hochberg oa bolela: “Ke ema ka lehlakoreng la bethe eo ho jaroang ea phonyohileng kotsing ea koloi, ke hlahloba boholo ba kotsi le ho rera litokiso tse hlokahalang. Ke botsa potso eo ke e botsitseng hangata: ‘Ho tlile joang hore u se ke ua fasa lebanta la hao . . . ?’ Ka bokhutšoane, karabo e sebete le e tobileng: ‘Ke na le litokelo tsa ka, Ngaka.’”

Leha ho le joalo, ka linako tse ngata “litokelo” tsa bocha li thulana le litokelo tsa ba bang tsa bophelo bo botle ’meleng le thabong. Sehlooho se hatisetsoang makasine oa Car and Driver se tlalehile ka tlhahlobo e bontšitseng hore “bakhanni ba bacha ba ka tlaase ho lilemo tse 20 ba bolaea batho ba bang ka makhetlo a mangata ho feta bona. Palo e fetang halofo ea batho bohle ba bolailoenglikotsing tseo ho tsona mocha ea ka tlaase ho lilemo tse 20 a neng a ikarabela e ne e le bapalami ba ka koloing ea mocha eo kapa bapalami ba sepalangoang se seng ‘sa mokhanni ea se nang boikarabelo.’” Sehlooho se qetelletse ka hore “ka bonolo, bakhanni ba bacha ba ka tlaase ho lilemo tse 20 ka ho utloahalang ba ka talingoa e le tšokelo.”

Tlaleho ena e mpe ea ho khanna e teng ho sa tsotellehe ’nete ea hore bakhanni ba bacha ba arabela ka potlako, ba na le pono e ntle, ba utloa hamolemo, ’me ba na le tsebo e kholoanyane ea ho khanna, ’me hangata kutloisiso e molemonyana ea ho sebetsa ha likoloi ho feta batsoali ba bona. Ka ho hlakileng, tsebo feela ha e etse motho mokhanni ea tšoanelehang, kapa ’nete ea hore motho o lilemong tse lumelloang ke molao ’me o na le tsebo e hlokahalang ea ho feta teko ea ho khanna.a

Lebaka Leo Bacha ba Bangata e Leng Bakhanni ba Seng Batle

The Family Handbook of Adolescence e-ea bolela: “Matla a ’mele ke ntho e nyenyane haholo bakeng sa ho khanna. . . . Ka mehla matla a ’mele a tla pele ho matla a maikutlo.” E, karolo ea bothata ka bakhanni ba bacha ke mofuta oa mocha ka boeena. Salomone o boletse hore “khanya ea bacha ke matla a bona,” ke hore, bacha ba ka ba le matla a mangata le tsebo. (Liproverbia 20:29) Leha ho le joalo, hangata ba haelloa ke kahlolo e molemo ka tsela e tšosang. Ka ho khanna ha bona ka bohlasoa, bacha ba bang ba bontšitse hore bothoto bo sa ntse bo ‘tlamelletsoe lipelong tsa bona.’—Liproverbia 22:15.

Ka lebaka leo ba bang ba na le tšekamelo ea ho se tsotelle, ho sebelisa koloi bakeng sa menyaka le thabo, ho se tšabe ho ipea kotsing le ho bea ba bang kotsing. Matsohong a bacha ba joalo, koloi ke sebetsa se ka bolaeang; lengolo la ho khanna, ke lengolo la ho bolaea. Ka mohlala, nahana ka kotsi e bileng teng e kopanyelletsang sebapali sa bolo ea maoto sa sekolo se phahameng se lilemo li 17 se bitsoang Harvey. Bosiung ba pele boo Harvey a khannileng koloi ka bona a le mong, o ile a tlosa koloi ka tšohanyetso ho tlōla tselana eo ho fetang batho ba maoto—’me a thula ’mè le ngoana.

Mokoetlisi oa Harvey o ile a supa lebaka la kotsi ena: “Haeba ba ile ba mpotsa, nkabe ke ile ka ba bolella hore Harvey o ne a e-s’o hōle maikutlong ho re a ka khanna. O halefa ka pele ka kamoreng ea ho aparela ’me o qholotsa libapali tse ling. Ke sebapali se ikhantšang ’me o na le moea oa ho qholotsa. Boikutlo ba hae ba kelello bo ile ba iponahatsa hang feela ha a tlohelloa ho khanna a sa lebeloa. Moshanyana enoa o ile a tloha hang feela ha lebone le leputsoa le hlaha.”

Ka masoabi, bacha ba bangata ba nang le mangolo ka ho tšoanang ‘ha ba e-s’o hōle maikutlong hore ba ka khanna.’ Bukeng ea hae Licensed to Kill, Ronald M. Weiers o qotsitse tlhahlobo e entsoeng ke feme e khōlō ea insurance ea U.S. ho bakhanni ba lilemo tse ka tlaase ho 20. Tlhahlobo e ile ea supa ho “ho se tsotelle, ho hloka taolo le tšekamelo eaho ‘itlhahisa’ ea lilemo tsa bocha” e le lebaka le leholo la likotsi tse ngata tsa likoloi tse kopanyelletsang bakhanni ba bacha.

Lebaka le khethehileng la ho ameha ke ’nete ea hore bacha ba bangata ba khanna ka tlas’a tšusumetso ea joala. Lipalo-palo tsa haufinyana tsa United States li bontša hore bakhanni ba ka tlaase ho lilemo tse 21 ba ka etsa kotara ea bakhanni ba ka tlas’a tšusumetso ea joala ba ileng ba ameha likotsing tse bolaeang. Bangoli ba Hovo to Survive Your Adolescent’s Adolescence baa hlalosa: “Ho khanna motho a tahiloe ho tloaelehile haholo ho bacha ka mabaka ana a mararo: (1) ha ba na phihlelo ea ho sebelisa joala le ho khanna, ’me ka hoo ha ba na motheo oa phihlelo oo ho ’ona ba ka etsang kahlolo ketsong leha e le efe; (2) ba leka ho khahlisa metsoalle ea bona kamoo ba ‘hōlileng’ kateng; ’me (3) ha ba nahane hore ho koalloa chankaneng ka ho khanna ba tahiloe kapa ho hlaheloa ke kotsi ho ka ba etsahalla, empa ho ka etsahalla e mong. Empa lipalo-palo tsa lilemo tse leshome tse fetileng li bontšitse ka ho hlaka hore karolo ea 60 lekholong ea ba bolailoeng likotsing tsa ho khanna motho a tahiloe ke ea bacha ba ka tlaase ho lilemo tse 20.”

‘Che! U ke ke Ua Khanna!

Ponong ea linnete tsena kaofela, ha ho makatse ha ba bang ba ’nile ba ipiletsa ’musong hore ho eketsoe lilemo tsa ho fumana lengolo la ho khanna, le ho bea linako tseo ba sa lokelang ho fumanoa ba khanna. Leha ho le joalo, karabelo ea batsoali ba hao e ka ba e tšoanelehang.

Batsoali ba bang, ka ho tseba hantle kotsi ea ho khanna ha bacha ba lilemo tse ka tlaase ho 20, ha ba lumelle bana ba bona ho khanna leha eba ba fihlile lilemong tse batloang ke molao tsa ho khanna. Motsoali e mong o itse: “Ha re lumelle mora oa rōna ea lilemo tse 16 ho khanna. Re bala likoranta ’me re tseba se ka etsahalang. Nke ke ka lula ke khathatsehile haholo nako le nako ha a tsamaile ka koloi.”

Boemo bo joalo bo ka bonahala bo hloka toka ’me tao sa utloahale ho uena. Ka ntle ho moo, u ka ba mocha ea nahanang, le ea hlokolosi, e seng ea sekametseng ho bea bophelo ba hae le ba batho ba bang kotsing. Bothata ke hore, Na ke joang u kholisang batsoali ba hao ka sena? Tokollo ea rōna e latelang e tla arabela potso ena.

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe 15]

[Setšoantšo se leqepheng la 15]

Koloi ke letšoao la botumo, matla, le monyaka

[Setšoantšo se leqepheng la 16]

Koloi ha e sa khannoe hantle le ka ho se tsotelle, e fetoha sebetsa se bolaeang