Saense, Bolumeli le ho Batla ’Nete

“’Nete ea hore malumeli a mangata a bohata a sabaletse . . . e bile le tšusumetso e itseng ho ’na.”—Charles Darwin

MATHOASONG a lekholo la bo19 la lilemo, saense le bolumeli li ne li thabela ho sebetsa hammoho ka kutloano. Buka Darwin: Before and After e re: “Esita le libukeng tsa saense, bangoli ba ne ba sa tsila-tsile ho bua ka Molimo ka mokhoa oo ka ho hlakileng e neng e le oa tlhaho le o tiileng.”

Origin of Species ea Darwin e thusitse ho fetola seo. Saense le thuto ea ho iphetola ha lintho li ile tsa theha kamano e haufi e ileng ea qhelela bolumeli—le Molimo—ka thōko. Mohlomphehi Julian Huxley o re: “Monahanong oa ho iphetola ha lintho, ha ho sa hlokahala boteng kapa sebaka sa ’mōpi ea phahametseng tlhaho.”

Kajeno ho boleloa hore khopolo ea ho iphetola ha lintho ke motheo oa bohlokoa oa saense. Lebaka le leholo la kamano ena le tsebahalitsoe ke setsebi sa physics Fred Hoyle: “Bo-rasaense ba khomarelang maikutlo a tloaelehileng ba amehile haholo ka ho thibela ho khutlela liponong tse feteletseng tsa bolumeli tsa nakong e fetileng ho feta ho talima ’neteng.” Ke mofuta ofe oa lipono tse feteletseng o entseng hore bolumeli bo se ratehe hakaale ho saense?

Bolumeli bo Neha Pōpo Lebitso le Lebe

Se nkoang hore ke boiteko ba ho khomarela Bibele, “babuelli ba pōpo”—karolo e khōlō ea bona e tlamahane le Maprostanta a bolelang hore Bibele ha e hlalosoe—ba tsitlallela hore lefatše le bokahohle li na le lilemo tse ka tlaase ho 10 000 li le teng. Pono ena e feteletseng e entse hore litsebi tsa geology, balepi ba linaleli le litsebi tsa physics li songoe, hobane sena se hanyetsana le seo ba se fumaneng.

Empa Bibele e hlile e re’ng? “Tšimolohong, Molimo o no o hlole maholimo le lefatše.” (Genese 1:1) Nako e amehang ha ea boleloa ka ho hlakileng. Ha ho boleloe letho ka “letsatsi la pele” la pōpo ho fihlela ho Genese 1:3-5. “Maholimo le lefatše” li ne li se li le teng ha “letsatsi” la pele le qala. Ka hona, na ho ka etsahala hore maholimo le lefatše li na le lilemo tse libilione li le teng, joalokaha bo-rasaense ba bolela? Mohlomong ho ka ba joalo. Bibele ha e bolele nako e akarelitsoeng.

Ho fetella ho hong ha bolumeli ke tsela eo ba bang ba hlalosang ‘matsatsi’ a tšeletseng a pōpo ka eona. Ba bang ba bolelang hore Bibele ha e hlalosoe ba tsitlallela hore matsatsi ana ke a sebele, ba lekanyetsa pōpo ea lefatše ho nako ea lihora tse 144. Sena se bakile lipelaelo ho bo-rasaense, hobane baa ikutloa hore polelo ena e hanyetsana le liphuputso tsa saense tse hlakileng.

Leha ho le joalo, ena ke tlhaloso ea ba bolelang hore Bibele ha e hlalosoe—eseng Bibele ka boeona—e le e sa lumellaneng le saense. Bibele ha e bolele hore “letsatsi” ka leng la pōpo le ne le le bolelele ba lihora tse 24; ka sebele, e akarelletsa ‘matsatsi’ ana ’ohle nakong e teletsana “mohla Jehova Molimo a etsang lefatše le maholimo,” ho bontša hore hase ‘matsatsi’ ’ohle a Bibele a entsoeng feela ka lihora tse 24. (Genese 2:4) Mohlomong a mang a bile bolelele ba lilemo tse likete-kete.a

Ka hona, khopolo ea pōpo e filoe lebitso le lebe ke babuelli ba pōpo le ba bolelang hore Bibele ha e hlalosoe. Lithuto tsa bona ka lilemo tsa ho ba teng ha bokahohle le bolelele ba ‘matsatsi’ a pōpo ha li lumellane le saense kapa Bibele. Leha ho le joalo, ho boetse ho na le ho fetella ho hong ho entseng hore bolumeli bo se ratehe ho bo-rasaense.

Tšebeliso e Mpe ea Matla

Ho theosa le histori, bolumeli bo ’nile ba ikarabella bakeng sa ho hloka toka ho hongata. Ka mohlala, Mehleng e Bohareng, thuto ea pōpo e ile ea khopamisoa ho lokafatsa ho tšehetsa ha kereke puso ea bompoli ea Europe. Moelelo o sa tebang oa sena e ne e le hore batho ba ne ba behiloe boemong ba bona, ba borui kapa bofutsana ka taelo ea bomolimo. The Intelligent Universe ea hlalosa: “Bara ba banyenyane ba barui ba ile ba bolelloa hore e ne e le ‘tokisetso ea Molimo’ hore ba fumane ho fokolang feela kapa ba se fumane letho leruong la lelapa le setseng ha batsoali ba e-shoa, ’me motho ea sebetsang nako le nako o ne a phehelloa ho lula a khotsofalletse ‘boemo boo Molimo a mo abetseng bona.’”

Ha ho makatse ha ba bangata ba tšaba ho khutlela “ho fetelleng ha bolumeli ha nakong e fetileng”! Ho e-na le ho khotsofatsa tlhoko ea motho ea moea, hangata bolumeli bo sebelisitse tlhoko ena hampe. (Ezekiele 34:2) Makasine oa India Today o re: “Ka lebaka la tlaleho eo bo iketselitseng eona ho theosa le lilemo, hoa makatsa hore ebe bolumeli bo sa ntse bo ipoloketse botšepehi leha e le bofe. . . . Lebitsong la ’Mōpi ea Phahameng, . . . batho ba latsoitse lihlōhō tse mpe ka ho fetisisa matsohong a batho ba bang.”

Tlaleho e ipiletsang ea bolumeli ba bohata e bile le tšusumetso e khōlō monahanong oa Darwin. O ngotse: “Butle-butle ke ile ka se ke ka lumela ho Bokreste e le bo senotsoeng ke Molimo. ’Nete ea hore malumeli a mangata a bohata a ile a saballa karolong e khōlō ea lefatše kapele-pele e bile le tšusumetso e itseng ho ’na.”

Ho Hlōla ha Bolumeli ba ’Nete

Boikaketsi ba bolumeli hase ntho e ncha lefatšeng lena. Jesu o ile a re ho baeta-pele ba bolumeli ba laba-labelang matla ba mehleng ea hae: “Le bonahala le le batho ba molemo kantle—empa ka hare ho lōna ho tletse boikhakanyo le bokhopo.”—Mattheu 23:28, Phillips.

Leha ho le joalo, Bokreste ba ’nete “hase karolo ea lefatše.” (Johanne 17:16, NW) Balateli ba bona ha ba nke karolo bolumeling bo senyehileng le lipolotiking; leha e le hona hore ba khelositsoe ke lifilosofi tse latolang boteng ba ’Mōpi. Moapostola Pauluse o ile a ngola: “Bohlale ba lefatše lena ke bohlanya pel’a Molimo.”—1 Ba-Korinthe 3:19.

Leha ho le joalo, sena ha se bolele hore Bakreste ba ’nete ba hloka tsebo saenseng. Ho fapana le seo, balateli ba bolumeli ba ’nete ba thahasella saense. Moprofeta oa boholo-holo Esaia o ile a bolelloa: “Phahamisetsa mahlo a hao holimo ’me u bone. Ke mang ea bōpileng lintho tsee?” (Esaia 40:26, NW) Ka ho tšoanang, e le hore a ka utloisisa ’Mōpi hamolemonyana, Jobo o ile a mengoa ho batlisisa limakatso tsa tlhaho le bokahohle.—Jobo, likhaolo tsa 38-41.

E, ba lumelang ho ’Mōpi ba talima pōpo ka tšabo e nang le tlhompho. (Pesaleme ea 139:14, NW) Ho feta moo, ba tšepa seo ’Mōpi, Jehova Molimo a se bolelang ka tšepo e babatsehang ea nako e tlang. (Tšenolo 21:1-4) Ka ho ithuta Bibele, ba limilione ba ithuta hore tšimoloho ea motho kapa bokamoso ba hae ha boa tlohelloa hore bo itlele feela. Ho e-na le hoo, Jehova o ne a e-na le morero ha a bōpa motho, ’me morero oo o tla phethahala—bakeng sa tlhohonolofatso ea batho bohle ba mamelang. Re u mema hore u itlhahlobele taba eo.

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Lebokose le leqepheng la 6]

NA LI HAELLOA KE TSEBO EA BOPAKI?

’MUELLI oa molao Norman Macbeth o ile a ngola bukeng ea hae ea 1971, Darwin Retried—An Appeal to Reason: “Esita le Lipaki tsa Jehova li ithutile baeloji haholo.” Ha Macbeth a bala sehlooho sa Tsoha! se tšohlang taba ea ho iphetola ha lintho o ile a hlokomela: “Ke ile ka hlolloa ho fumana hore se nyatsa thuto ea Darwin ka tsela e bonahatsang temohisiso.” Ha a hlokomela liphuputso tse pharalletseng le litaba tse qotsitsoeng ho tsoa ho litsebi, mongoli o ile a fihlela qeto ena: “Ha e sa le ho nepahetseng ho Simpson ho bolela hore: ‘. . . ba sa lumeleng [khopolo ea ho iphetola ha lintho], hoo e batlang e le e mong le e mong oa bona, ka ho hlakileng o haelloa ke tsebo ea bopaki ba saense.’”

[Setšoantšo se leqepheng la 7]

Bokamoso ba moloko oa batho ha boa tlohelloa hore bo itlele feela