Wayahudi Waathiriwa Na Utawala Wa Wagiriki Na Waroma

UPANUZI wa Milki ya Ugiriki ulianzia milima ya Makedonia. Akiwa huko, Aleksanda mwenye umri wa miaka 20 hivi alianza kufikiria jinsi atakavyoteka maeneo yaliyokuwa upande wa mashariki. Katika mwaka wa 334 K.W.K., aliongoza jeshi lake kuvuka eneo la Hellespont (Dardanelles), linalotenganisha Ulaya na Asia. Likiwa kama “chui” mwenye mbio, jeshi la Ugiriki chini ya Aleksanda lilianza kuteka maeneo mengi haraka. (Da 7:6) Aleksanda aliwashinda Waajemi karibu na jiji la Troyi, kwenye nchi tambarare za Mto Granicus, kisha akawashinda kabisa huko Iso.

Wagiriki walishambulia Siria na Foinike, na kuliharibu jiji la Tiro baada ya kulizingira kwa miezi saba. (Eze 26:4, 12) Aleksanda aliteka Gaza lakini hakushambulia Yerusalemu. (Zek 9:5) Alipofika Misri, alijenga jiji la Aleksandria ambalo hatimaye lilikuwa kituo cha biashara na elimu. Baada ya kuvuka tena Nchi ya Ahadi, aliwashinda kabisa Waajemi tena huko Gaugamela, karibu na magofu ya jiji la Ninawi.

Aleksanda alielekea upande wa kusini na kuteka Babiloni, Shushani (Susa), na Persepoli—vituo vya kuendesha shughuli za serikali ya Uajemi. Kisha aliteka haraka maeneo ya Uajemi, na kufika Mto Indus, eneo ambalo ni Pakistan ya sasa. Kwa muda wa miaka minane tu, Aleksanda aliteka maeneo mengi yaliyojulikana wakati huo. Lakini katika mwaka wa 323 K.W.K., akiwa na umri wa miaka 32, Aleksanda aliugua malaria na kufa huko Babiloni.—Da 8:8.

Uvutano wa Wagiriki ulionekana wazi katika Nchi ya Ahadi. Baadhi ya wanajeshi waliostaafu wa Aleksanda waliishi katika eneo hilo. Kufikia karne ya kwanza kulikuwa na muungano wa majiji (Dekapoli) ya watu waliozungumza Kigiriki. (Mt 4:25; Mk 7:31) Maandiko ya Kiebrania yalikuwa yametafsiriwa katika Kigiriki. Koine (Kigiriki cha kawaida) ambayo ilikuwa lugha ya kimataifa ilitumiwa kusambaza mafundisho ya Kikristo.

Milki ya Roma

Ni nini kilichokuwa kikiendelea upande wa magharibi? Roma ambayo hapo awali ilifanyizwa na vijiji vingi vilivyokuwa kando ya Mto Tiber iliibuka kuwa milki mashuhuri. Kwa kuwa Roma ilikuwa na serikali moja kuu na majeshi yake yalikuwa yamepangwa vizuri, hatimaye jambo hilo liliiwezesha kuteka haraka maeneo yaliyotawaliwa na wale majenerali wanne wa Aleksanda. Kufikia mwaka wa 30 K.W.K., Milki ya Roma ndiyo iliyokuwa serikali kuu na hivyo kujionyesha yenyewe kuwa ‘mnyama mwenye kutisha’ ambaye Danieli aliona katika maono.—Da 7:7.

Milki ya Roma ilianzia Uingereza hadi Afrika Kaskazini, Bahari ya Atlantiki hadi Ghuba ya Uajemi. Kwa sababu milki hiyo ilizunguka Bahari ya Mediterania, Waroma waliiita bahari hiyo Mare Nostrum (Bahari Yetu).

Roma pia ilikuwa na uvutano kwa Wayahudi kwa sababu nchi yao ilikuwa sehemu ya Milki ya Roma. (Mt 8:5-13; Mdo 10:1, 2) Yesu alibatizwa na kufa wakati wa utawala wa Maliki Tiberio. Baadhi ya watawala Waroma waliwanyanyasa kinyama Wakristo lakini hawangeweza kukomesha ibada ya kweli. Baada ya karne 13, milki hiyo ilishambuliwa na kushindwa na makabila ya Ujerumani kutoka upande wa kaskazini na makabila yenye kuhama-hama kutoka upande wa mashariki.

[Ramani katika ukurasa wa 26]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

Milki ya Ugiriki

Baada ya utawala wa Aleksanda, majenerali wake wanne walitawala milki hiyo kubwa

▪ Kasanda

▫ Lisimako

○ Ptolemy wa Kwanza

• Seleuko wa Kwanza

A2 ▪ UGIRIKI

A2 ▪ Athene

A2 ▪ AKAYA

A3 ○ Kirene

A3 ○ LIBYA

B2 ▫ Byzantiumu

B3 ○ SAIPRASI

B4 ○ No-amoni (Thebesi)

C3 Palmira (Tadmori)

C3 ○ Gerasa

C3 ○ Filadelfia

C3 ○ Yerusalemu

C5 ○ Sewene

G2 • Aleksandria Margiana

Njia ya Aleksanda

A2 ▪ MAKEDONIA

A2 ▪ Pella

A2 ▫ THRACE

B2 ▫ Troy

B2 ▫ Sardi

B2 ▫ Efeso

B2 ▫ Gordium

C2 ▫ Ankara

C3 • Tarso

C3 • Iso

C3 • Antiokia (ya Siria)

C3 ○ Tiro

C4 ○ Gaza

B4 ○ MISRI

B4 ○ Memfisi

B4 ○ Aleksandria

A4 ○ Chemchemi cha Siwa

B4 ○ Memfisi

C4 ○ Gaza

C3 ○ Tiro

C3 ○ Damasko

C3 • Aleppo

D3 • Nisibis

D3 • Gaugamela

D3 • Babiloni

E3 • Shushani

E4 • UAJEMI

E4 • Persepoli

E4 • Pasargadae

E3 • UMEDI

E3 • Ekibatana

E3 • Rhagae

E3 • Hekatompylo

F3 • PARITHIA

G3 • ARIA

G3 • Aleksandria Areioni

G3 • Aleksandria Prophthasia

F4 • DRANGIANA

G4 • ARIACHOSIA

G4 • Aleksandria Ariachosiorum

H3 • Kabul

G3 • Drapsaca

H3 • Aleksandria Oxiana

G3 • Drapsaca

G3 • BACTRIA

G3 • Bactra

G2 • Derbent

G2 • SOGDIANA

G2 • Maracanda

G2 • Bukhara

G2 • Marakanda

H2 • Aleksandria Eschate

G2 • Marakanda

G2 • Derbent

G3 • Baktra

G3 • BAKTRIA

G3 • Drapsaka

H3 • Kabul

H3 • Taxila

H5 • INDIA

H4 • Aleksandria

G4 • GEDROSIA

F4 • Pura

E4 • UAJEMI

F4 • Aleksandria

F4 • CARIMANIA

E4 • Pasargadae

E4 • Persepoli

E3 • Shushani

D3 • Babiloni

[Mahali pengine]

A3 KRETE

D4 ARABIA

[Bahari na Ziwa]

B3 Bahari ya Mediterania

C5 Bahari Nyekundu

E4 Ghuba ya Uajemi

G5 Bahari ya Arabia

[Mito]

B4 Nile

D3 Efrati

D3 Tigri

G4 Indus

[Ramani katika ukurasa wa 27]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

Milki ya Roma

A1 UINGEREZA

A3 UHISPANIA

B1 UJERUMANI

B2 GAUL

B2 ITALIA

B2 Roma

B3 Carthage

C2 ILIRIKAMU

C3 UGIRIKI

C3 Actiumu

C3 Kirene

D2 Byzantiumu (Konstantinopo)

D3 ASIA NDOGO

D3 Efeso

D3 Alepo

D3 Antiokia (ya Siria)

D3 Damasko

D3 Gerasa (Yarashi)

D3 Yerusalemu

D3 Aleksandria

D4 MISRI

[Bahari na Ziwa]

A2 Bahari ya Atlantiki

C3 Bahari ya Mediterania

D2 Bahari Nyeusi

D4 Bahari Nyekundu

[Picha katika ukurasa wa 26]

Baada ya kujenga upya jiji la Raba, Ptolemy wa Pili aliliita Filadelfia. Magofu ya jumba la maonyesho la Waroma

[Picha katika ukurasa wa 27]

Jiji la Dekapoli la Gerasa (Yarashi)

[Picha katika ukurasa wa 27]

Barabara za Waroma, kama barabara hii karibu na Alepo, zilipitia Ulaya, Afrika Kaskazini, na Mashariki ya Kati. Wakristo walipitia barabara hizi ili kueneza kweli za Biblia