Kanyi yakɔna yele la yɛ lo dikambo dia nyɔi?

LAM’OHƆSO dikambo dia nyɔi etena katatakambe elimu aso wa lushi la lushi, sho kɔmɔka demba oyadi ɔngɔnyi kana ose wola mbeso. Nyɔi mbeyaka tokomɛ lushi lɔmɔtshi l’atei a mboka kana tetami lo mbeto. Mpokoso yele oko kɛnɛ kakasale dengalenga Ngɔndɔ ka Divwa 11, 2001, l’Osomba wa New York la wa Washington, D.C., tetawoyaka ɔnɛ “utunyi a [n]djihelu,” mbut’ate nyɔi, hasɔnɛ ndo tɔ komɛka weho w’anto tshɛ, oyadi akanga w’ɛngɔnyi kana wa wola, akɛnda kana epalanga ndo mbala mɔtshi tɔ mbeyaka ndjaka nunu di’anto lo minitɛ ngana tsho.​—1 Koreto 15:26.

Kânga mbakoka dikambo dia nyɔi mbisha anto pâ k’efula, tɔ mbɔsamaka oko dikambo diakotola yambalo y’anto efula. Ndoko dikambo dikina dialeka tshutshuya afundji wa tojurunalɛ, kana tshutshuya anto dia ndeka menda televiziɔ ko mbɛdima la nsango ya nyɔi, djekoleko nyɔi ka lemba l’anto k’oma lo mpokoso kɛmɔtshi ka wɔma. Anto hawohekɔ pokamɛ nsango shɔ, oyadi nyɔi k’oma lo ta, lo mpokoso k’oma lo diangɔ diakatongama, l’awui wa ngala, kana k’oma lo hemɔ. Woho waleka anto ndjakiyanya lo dikambo dia nyɔi ndekaka mɛnama oma l’olengolengo wonga lawɔ lam’avɔ anto amɔtshi a weke ndo wa lokumu.

Ekɔ mɛtɛ dia la ntondo ka nyɔi anto tshɛ mangasanaka weho wotshikitanyi. Anto wekɔ lo tetemala ndjasha lo kɛnɛ kendana la nyɔi, mbut’ate nyɔi k’anto akina. Koko, hawoleke kanyiya efula dikambo dia nyɔi kawɔ hita. Efula l’atei aso hawolange tɛkɛta dikambo dia lushi layowovɔ.

Onde wɛ ekɔ l’okandokando lo dikambo dia nyɔi?

Mbala tshɛ hatotolangaka kanyiya dikambo dia nyɔi kaso ndo dikambo sɔ diayongaka nshi tshɛ ngasɔ. Ko lande na kediɔ ngasɔ na? Ekɔ ngasɔ nɛ dia Nzambi akadje nsaki k’efula ka lɔsɛnɔ la pondjo l’etema aso. Undaki 3:11 mbutaka ate: “Ndi akasha antu tshe kanyi ya pundju lu etema awo.” Koko, nyɔi akayela anto pâ ka l’asolo kahashile. Dia ndɔshana dimɛna la pâ ka l’asolo kɛsɔ ndo dia kotsha nsaki kotɔ laso ka sɛna pondjo, anto wakatondja tokanyi ta weho la weho oma lo wetshelo w’ɔnɛ anima havu ndo w’ɔnɛ anto sangɔsangɔka.

Lo mɛtɛ, nyɔi ekɔ dikambo diatshindja anto wɔɔngɔ ndo dia wɔma, ndo anto wa l’ahole tshɛ wekɔ la wɔma wa nyɔi. Lâsɔ, hatohombe mamba di’anto lo tshɛ kawɔ mbɔsaka nyɔi oko dikambo dia wɔma. Ntondotondo, nyɔi mɛnyaka dia ndjasha tshɛ dia nyanga ɔngɔnyi kana dihole dia woke ekɔ olimu w’anyanya.

Onde nyɔi kokakitolaka l’anto?

Lo nshi ya ntondo, onto laki la hemɔ ka nyɔi kana mpota kakoka mbokonya lo nyɔi akahombaka mbala efula mvɔ paka l’atei wa nkumbo kande ndo ndelama lo luudu lande hita. Kɛsɔ mbakasalemaka kânga lo nshi yakafundamaka Bible, ndo dui sɔ diekɔ lo salema l’ahole amɔtshi polo nd’ɛlɔ. (Etatelu 49:1, 2, 33) L’ahole asɔ, ase nkumbo ndo ana sanganaka kamɛ. Dikambo sɔ diakokiyaka ose nkumbo tshɛ di’aha ndamɛ oto mboka kandji kɛsɔ ndo diɔ keketshaka anto dia vɔ kahana wetsho w’awui wa lo nkumbo ndo dia vɔ tshɛ ndela ɔnɛ lambovɔ.

Koko aha ngasɔ mbasalema akambo l’ahole wasekɛwɔ anto dia kɛtshanya dikambo dia nyɔi, l’ahole wadiɔsawɔ oko dikambo diahakoke salema, ndo l’ahole wele ana hawokoke tanema wonya wasalema awui asɔ la kanyi y’ɔnɛ vɔ mbeyaka ndjondama la “wɔma w’amboleka” w’akambo akɔ. Nshi nyɛ, akambo wambotshikitana lo toho efula lo kɛnɛ kendana la nyɔi nɛ dia mbala efula odo mbeyaka tshikala vamɛ. Koko anto efula ngɛnangɛnaka mvɔ lawakawɔ ndo kokamɛ la wɔladi ndo la ngandji tshɛ oma le ase nkumbo, ndo efula hawetawɔ dia tovɔ lo lopitadi kana mangana l’ase nkumbo ndo dia tashindanɛka la pâ oma l’esakelo wa weho la weho. Lo wedi okina, miliyɔ y’anto mvɔka nyɔi ya pâ, ɛnyɛlɔ, wanɛ wadiakema lo ata wamanana waoho w’anto oshiki, wanɛ wavɔ la ndjala, la hemɔ ka SIDA, lo ta dia lam’asa ase wodja, kana wavɔ l’ɔtɛ wa wola wamboleka.

Dikambo diahombaso kana yimba

Bible hatoshimbe dia kanyiya dikambo dia nyɔi. Diakɔ diata Undaki 7:2 ɔnɛ: “Ntsho utsha lu luudu l’utanda ndeka ntsho utsha lu luudu la dambu ololo; ne dia oso eli ekumelu k’untu tshe.” Lam’avushaso onto, sho mbeyaka mbohɛ ekiyanu kana elimu aso wa lushi la lushi, ko tokokanyiya paka woho wele lɔsɛnɔ mondo. Dikambo sɔ mbeyaka tokimanyiya dia sɛna lɔsɛnɔ lele l’oyango ɔmɔtshi lo dihole dia sɛna lɔsɛnɔ lele kema ndoko l’oyango.

Kanyi yakɔna yele layɛ lo dikambo dia nyɔi? Onde wɛ ambɔsɛdingola nsaki yayɛ, mbetawɔ kayɛ, elongamelo kayɛ, ndo wɔma wele layɛ lo kɛnɛ kendana l’ekomelo ka lɔsɛnɔ layɛ?

Oko wele onto hakoke nembetshiya kana shihodia dimɛna woho wele lɔsɛnɔ mbahandakoke ndo nembetshiya kana shihodia dimɛna kɛnɛ kendana la nyɔi. Onto ɔtɔi lele l’akoka wa nembetshiya dikambo sɔ ko Otungi aso. Nde mbele “eteko ka lumu,” ndo nde ‘mbeya awui wendana la nyɔi.’ (Esambu 36:9; 68:20) Kânga mbakoka dikambo sɔ tâmbiya, naka sho sɛdingola akambo amɔtshi wetawɔ anto efula lo dikambo dia nyɔi lo menda kɛnɛ kata Ɔtɛkɛta wa Nzambi, kete tayokondja esambelo ndo ekeketshelo. Vɔ wayotɛnya dia nyɔi kema ekomelo ka lɔsɛnɔ.

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 4]

Mbeya ɔnɛ tokovɔ lushi lɔmɔtshi tokimanyiyaka dia sɛna lɔsɛnɔ lele l’oyango ɔmɔtshi.