Etenyi 5
Etenyi 5 Mɛtɛ lo Kɛnɛ Kendana la Maji, Dɔka ndo la Wetshi
1. Polo lo yɛdikɔ yakɔna yambodiangana dietawɔ diendana l’awui wa maji ndo wa dɔki?
DIBUKU La religion traditionnelle africaine (lo Angɛlɛ) mbutaka ɔnɛ: “L’Afrikɛ, ndoko ohomba mimbola onto dia mbeya kana akanga w’alɔka wekɔ kana bu nɛ di’ase Afrikɛ tshɛ mbetawɔka dia dɔki ekɔ dikambo dia mɛtɛ.” Oyadi ambeyi wa mukanda w’efula kana wanɛ waki kombeka mukanda mbetawɔka dia maji, dɔka ndo dɔki ekɔ akambo wa mɛtɛ. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo Mizilima ndo wa lo Lokristokristo mbetawɔka dikambo sɔ vɔ lawɔ.
2. Lo kanyi y’anto efula, oma le nde aya wolo wa maji?
2 Ase Afrikɛ efula mbetawɔka dia ekɔ wolo kana nkudu kɛmɔtshi k’ehekesa kana kahɛnama, kele Nzambi kiahemɛ. Koko nyuma ndo watshɛso wakavu vɔ lawɔ koka kamba la wolo kana la nkudu kɛsɔ. Ndo anto amɔtshi mbeyaka woho wa kamba la wolo ɔsɔ, oyadi dia sala akambo w’ɔlɔlɔ (magie blanche) kana dia sala kɔlɔ (magie noire).
3. Maji wasalɛ anto kɔlɔ kɛdikɛdi na ndo akokawɔ sala lo ndjela anto amɔtshi?
3 Maji wasalɛ anto kɔlɔ, kana dɔka salemaka dikambo di’atunyi. Vɔ mbutaka dia wanɛ wasala akambo asɔ wekɔ la wolo wa tomɛ anto nema, tofudu, ndjwe ndo weho ekina wa nyama dia mbasalɛ kɔlɔ. Anto efula mbetawɔka ɔnɛ maji wasalɛ anto kɔlɔ mbele lo kiɔkɔ y’ata, mbasala dia wamato amɔtshi tshikala dikomba, mbasha anto hemɔ ndo mbele lo kiɔkɔ ya nyɔi.
4. Kakɔna ketawɔ anto efula lo dikambo di’akanga w’alɔka, ndo kakɔna kakate anto amɔtshi waki akanga w’alɔka?
4 Mbala efula vɔ kakatanyaka maji wasalɛ anto kɔlɔ la dɔka. Vɔ mbutaka ɔnɛ akanga w’alɔka tshikaka alemba awɔ l’otsho ko vɔ fumbɔ dia tosangana l’akanga w’alɔka akina kana dia talanyaka alemba w’anto walangawɔ salɛ kɔlɔ yema yema. Woho watawɔ ɔnɛ alemba w’akanga w’alɔka tshikalaka lo mbeto yawɔ, keketshamaka oma lo kɛnɛ kata anto waki akanga w’alɔka ko wakayotshika. Ɛnyɛlɔ, jurunalɛ mɔtshi ya l’Afrikɛ mbutaka kɛnɛ kakate anto amɔtshi waki alɔka (mbala efula akɛnda wa wamato) ɔnɛ: “Dimi lakayake anto 150 lo monga lo kiɔkɔ y’aksida wa mituka.” “Dimi lakayake ana w’akɛnda atanu lo pihola akila awɔ tshɛ.” “Dimi lakayake eseka ami esato nɛ dia vɔ wakasɛkɛ.”
5. Maji wasalɛ anto ɔlɔlɔ kɛdikɛdi na, ndo ngande wosalawɔ?
5 Vɔ mbutaka ɔnɛ maji wasalɛ anto ɔlɔlɔ kokɛka onto oma l’akambo wa kɔlɔ. Wanɛ wasala maji wasalɛ anto ɔlɔlɔ ndɔtaka mpɛtɛ kana ɛkɔma wa maji. Vɔ nɔka okanga wawasha ekokelo kana mboshinyolaka l’alemba. Vɔ kundɛka diangɔ dimɔtshi diafɔnyawɔ ɔnɛ diɔ diayowakokɛ lo mvudu kana l’asɛkɛ awɔ. Vɔ wekɔ la wɛkamu lo pako yalɔtawɔ yele l’avɛsa wa Coran kana wa Bible l’etei ndo ya weho ekina.
Kashi ndo Lokeso
6. Kakɔna kakasale Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande lo nshi y’edjedja, ndo ngande wakokaso mbɔsa wolo wele lawɔ?
6 Mɛtɛ Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande wekɔ atunyi waki anto wa wâle efula. Vɔ wekɔ la wolo wa kamba la timba ndo lo nsɛnɔ y’anto olimu, ndo lo nshi y’edjedja vɔ wakɔtɔ ndo wakahemɛ anto la wa nyama. (Mateu 12:43-45) Kânga mbele hatokoke mɔnyɔla nkudu kawɔ, sho hatohombe ndeka mbidja oshimu esɔ lo nkudu kɛsɔ.
7. Kakɔna kalanga Satana tetawoya, ndo ngande wakokaso mbisha ɛnyɛlɔ kendana la kanyi shɔ?
7 Satana ekɔ owandji wa lokeso. Nde kesaka anto woho wa mbaetawoya dia nde ekɔ la nkudu k’efula koleki ndo kɛnɛ kele lande mɛtɛ. Ɛnyɛlɔ: Lo ata wakalɔma atete edja lo wodja ɔmɔtshi wa l’Afrikɛ, asɔlayi wakakambe la diangɔ dimɔtshi diahandjola awui la wolo dia mbokiya andɔshi awɔ wɔma. La ntondo ka vɔ ndɔsha asekawɔ, asɔlayi asɔ wakadjaka kasɛtɛ yakawadje wendjo w’ekoma wa weke wakokɛmaka la wolo efula. Vɔ wakasalaka ngasɔ woho w’andɔshi awɔ fɔnya ɔnɛ vɔ wekɔ lo ndɔshana l’asɔlayi wele l’ekoma wa welo efula. Woho akɔ wamɛ mbele Satana nangaka mbetawoya anto ɔnɛ nde ekɔ la nkudu kele kema l’ekomelo. Oyango ande ele wa mbokiya anto wɔma woho wa vɔ sala lolango lande koko aha laki Jehowa. Tɔsɛdingole kakianɛ akambo wa kashi asato walanga Satana tetawoya.
8. Naa kashi kɛmɔtshi kakeketsha Satana?
8 Kashi ka ntondo kata Satana tɔ kɛnɛ: Ndoko mpokoso kakoka komɛ onto okomɛkomɛ; naka mpokoso haye mbala kakɔ ɔtɔi oma le onto ɔmɔtshi, kete tɔ ndja oma le wolo ɔmɔtshi wa kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, tɔshi di’ɔna ɔmɔtshi ambovɔ la hemɔ ka malariya. Ondo nyango mbeyaka dia tɔ kekɔ hemɔ kasambemɛ oma le mɛmbɛlɛ. Koko nde koka kanyiya ɔnɛ onto ɔmɔtshi mbakatɛ kanga dɔka ɔmɔtshi dia toma lɔwɛmbɛlɛ dia ndjolumata ɔnande.
9. Ngande wɛnya Bible di’ekakatanu ɛmɔtshi hawoye oma le Satana?
9 Kânga mbele Satana ekɔ la wolo wa tondja ekakatanu ɛmɔtshi, ekɔ dui dia kashi dia kanyiya ɔnɛ mpokoso tshɛ ndjaka paka oma le nde. Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Lowango kema le andawi, la ta kema le akanga wa wolo ndo olelo kema le akanga wa tomba kana ɔngɔnyi le wanɛ wele la eokelo ndo aha akanga w’ewo mbetawɔma nɛ dia tena l’akambo wa shashimoya komɛka anto tshɛ.’ (Undaki 9:11) Ondawi ɔmɔtshi koka ndeka andawi akina lowango aha la nde mbidja otshumba. ‘Dikambo dimɔtshi dia shashimoya’ koka mboshimba di’aha nde mbidja otshumba. Ɛnyɛlɔ, nde mbeyaka takana kana nkɔ ndo nde koka mundama la hemɔ kana oshisha ɔmɔtshi koka kakatala. Akambo asɔ koka komɛ onto tshɛ, aha la Satana kana kanga dɔka monga lo kiɔkɔ y’akambo akɔ.
10. Kakɔna katama lo dikambo di’akanga w’alɔka ndo ngande weyaso ɔnɛ dikambo sɔ diekɔ kashi?
10 Kashi ka hende kakeketsha Satana tɔ kɛnɛ: Akanga w’alɔka tshikaka alemba awɔ ko fumbɔ l’otsho dia tosangana l’asekawɔ akina kana dia tohiha akila w’anto kana nyanga woho wa ndjaka anto waya l’anya awɔ. Ohoyambola wɛmɛ wate: ‘Naka akanga w’alɔka koka sala akambo asɔ, ɛngɔ kakɔna katomba oma l’alemba awɔ mɛtɛ?’ Oko wakatadiɛnyi, anima ekɔ tshondo y’onto koko aha ɛngɔ kɛmɔtshi kakoka tomba oma le onto. Ndo nto, nyuma ekɔ wolo wa lɔsɛnɔ washa demba wolo koko vɔ hawokoke sala ndoko dikambo l’andja wa demba.
11. Lande na keyaso dia akanga w’alɔka hawokoke tshika alemba awɔ ndo onde wɛ mbetawɔka dikambo sɔ?
11 Oyadi anima kana nyuma, ndoko ɛngɔ kakoka tomba oma lo demba ko sala dikambo dimɔtshi dia dimɛna kana dia kɔlɔ. Ɔnkɔnɛ akanga w’alɔka hawokoke tshika alemba awɔ. Vɔ mɛtɛ hawosale awui wasɛmawɔ dia sala kana wakanyiyawɔ ɔnɛ wakasale.
12. Ngande wetawoya Satana anto dia vɔ wakasale akambo wakiwɔ kosala?
12 Ngande wakokaso mbɔsa kɛnɛ kata wanɛ waki akanga w’alɔka? Satana koka tshutshuya anto dia mbetawɔ ɔnɛ vɔ wakɛnyi akambo amɔtshi ko tete ndoko. L’ekimanyielo ka waɛnɛlɔ, Satana koka tshutshuya anto dia fɔnya dia vɔ wakɛnyi, wakoke ndo wakasale akambo wakiwɔ mɛtɛ kosala. Lo sala ngasɔ, Satana nongamɛka dia minganyiya anto oma le Jehowa ndo mbaetawoya ɔnɛ Bible hate mɛtɛ.
13. (a) Onde maji wasalɛ anto ɔlɔlɔ wekɔ dimɛna? (b) Kakɔna kata Afundelo lo dikambo dia maji?
13 Kashi ka sato tɔ kɛnɛ: Maji wasalɛ anto ɔlɔlɔ watawɔ ɔnɛ vɔ tshikitana la wɔnɛ wasalɛ anto kɔlɔ wekɔ la wahɔ. Bible hɛnya di’otshikitanu wekɔ lam’asa maji wasalɛ anto kɔlɔ la maji wasalɛ anto ɔlɔlɔ. Tɔ hetawɔ weho wa maji tshɛ. Tɔsɛdingole ɛlɛmbɛ wakadjɛ Jehowa wodja w’Isariyɛlɛ lo kɛnɛ kendana la maji ndo la wanɛ wakasalaka dikambo sɔ:
● “Tanyendjaki wetshi.”—Akambu w’Asi Lewi 19:26.
● “Pami kana umuntu latoteketshaka [dimu] kana leli kanga aloho, ayudiakema.”—Akambu w’Asi Lewi 20:27.
● ‘Osaki wa diwolo, omvutshi w’akambo wahataye, otshi wa maji koyanga kanga dɔka, kanga asɛndɛ, kana ɔnɛ latɔtɛkɛtshaka dimu tatanemaki l’atei anyu.’—Euhwelu k’Elembe 18:10-14.
14. Lande na kakadje Jehowa ɛlɛmbɛ lo dikambo dia maji?
14 Ɛlɛmbɛ ɛsɔ mɛnyaka hwe dia Nzambi konangaka di’ekambi ande sala akambo wa maji. Jehowa akadjɛ ekambi ande ɛlɛmbɛ ɛnɛ nɛ dia nde akâlangaka ndo konangaka dia vɔ koma ɛhɔmbɔ wa wɔma la wa dikanyiyakanyiya. Nde konanga dia vɔ pɛnyahɛnyama oma le ɛdiɛngɛ.
15. Ngande wɛnya Bible dia Jehowa ndeka Satana nkudu la fwa?
15 Kânga mbahalembetshiya Bible oseka dikambo tshɛ diendana la kɛnɛ kakoka ɛdiɛngɛ sala la kahawakoke sala, tɔ mɛnyaka dia Jehowa Nzambi ndeka Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande nkudu la fwa. Jehowa akatshanya Satana oma l’olongo. (Enyelo 12:9) Lembetɛ nto dia Satana akalɔmbɛ dikimɔ dia pemba Jɔbɔ ndo akakitanyiya kɛnɛ kakate Nzambi di’aha ndjaka Jɔbɔ.—Jobo 2:4-6.
16. Le na ahombaso nyanga ekokelo?
16 Tukedi 18:10 mbutaka ɔnɛ: “Lukumbu la [Jehowa] eli etangelu ka wulu. Untu ololo atulawoka atushamaka loko.” Ɔnkɔnɛ, sho pombaka nyanga ekokelo ka Jehowa. Ekambi waki Nzambi hawoyaɛkɛ lo pako kana l’ekanga dia ndjakokɛ oma l’etsha wa kɔlɔ waki Satana ndo w’ɛdiɛngɛ kana mboka wɔma w’ɔtɔtshɛlɔ w’akanga w’alɔka. Ekambi waki Nzambi mbetawɔka kɛnɛ kata Bible ɔnɛ: “[Jehowa] atukaka washu andi lu kete tshe, dia nsukela waku weli la etema tshe le ndi.”—2 Ekondo 16:9.
17. Eshikikelo kakɔna katosha Jakoba 4:7, ndo ahombaso sala?
17 Wɛ lawɔ koka monga la wɛkamu ɔsɔ naka wɛ kambɛ Jehowa. Jakoba 4:7 mbutaka ɔnɛ: “Nyukitanyiaki aui wa [Nzambi]. Nyosemaneli [la] uhimbanyi, ku ndi ayunyulawo.” Naka wɛ ekɔ lo kambɛ Nzambi ka mɛtɛ ndo ekɔ lo mbokitanyiya, kete wɛ koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ayokokokɛ.
[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 18]
Onde Akanga w’Alɔka Koka Toma Ndjadi?
L’etatelo k’ɔnɔnyi 1977, wakatshumbe wamato 14 wakawafɔnyaka ɔnɛ wekɔ akanga w’alɔka suke l’osomba wa Pietersburg, l’Afrique du Sud. Jurunalɛ ya l’Afrique du Sud yelɛwɔ Drum yakate ɔnɛ: “Ase di’oho diawɔ w’apami ndo wa wamato wambondama la wɔma. Wekɔ la wɔma wa vɔ ndjɔtɔtshama kana tomamɛ ndjadi . . .
“Dikambo dimɔtshi diakahombe salema . . . L’ɔtɛ wa dikambo sɔ ofundji wa jurunalɛ DRUM akadje akanga w’alɔka tshɛ tɔfwɛfwɛ ɔnɛ: Tambokitsha akuta 5 000 ya rands [mbut’ate 5 750 ya dɔlara di’ase Amɛrikɛ l’etena kɛsɔ] lo bilɔ kaso dikambo dianyu. Lo Ngɔndɔ ka Sato 1977 kɛnɛ, onto tshɛ la l’atei anyu layodiaka yɔnɛ Stanley Motjuwadi la ndjadi kete falanga shɔ yayonga yande. Naka nyu hanyongi l’akoka wa sala dikambo sɔ, kete onto tshɛ eye dia ofunu wele lanyu w’ɔnɛ nyu koka toma ndjadi ekɔ dikambo dia kashi k’efula ndo diahokɛma kânga yema.
“Lam’ele nyu sɛmaka dia nyekɔ akanga w’alɔka, nyotate saka ekanga anyu kele nyotondoya tɔfwɛfwɛ tɔnɛ.”
Onde akanga w’alɔka asɔ waki l’akoka wa minya tâmu lo tɔfwɛfwɛ takawawadje la dihonga tshɛ tɔsɔ dia toma ndjadi? Kema, vɔ kotondoya. Yɔnɛ Motjuwadi, ofundji wa jurunalɛ Drum, kotshama ndoko dikambo ndo akatetemala la nsɛna. Nde akayokomaka ndo owandji wa jurunalɛ shɔ.
[Ambola wa wekelo]
Kiombo: Ngande wakadje ofundji wa jurunalɛ ɔmɔtshi wa l’Afrique du Sud akanga w’alɔka tɔfwɛfwɛ ndo etombelo akɔna wakonge?
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Akanga w’alɔka hawokoke tshika alemba awɔ
[Osato wa lo lɛkɛ 17]
Tena dimɔtshi akambo wa kɔlɔ waheyama nembetshiya totombaka