Basha ba Botsa Jaana . . .

Metshameko ta Setlhopha—A e Ntshiametse?

“Ke rata metshameko. Go intumedisa tota. Gape ke ipelela go nna le ditsala tsa me.”—Sandy yo o nang le dingwaga tse 14.

“GO MONATE!” “E itumedisa tota!” “Go fenya!” Ano ke mangwe a mabaka a basha ba kwa United States le ba kwa Canada ba neng ba a ntsha fa ba ne ba bodiwa gore ke ka ntlha yang ba ne ba nna le seabe mo ditlhopheng tse di rulagantsweng tsa metshameko. Go na le bosupi jwa gore basha ba bantsi ba ikutlwa fela jaaka bone.

Tsaya United States, ka sekai. Go ya ka buka ya Your Child in Sports, ya ga Lawrence Galton, “ngwaga le ngwaga, bana ba le dimilione tse 20 ba Baamerika ba ba dingwaga tse thataro go ya kwa godimo ba tsenelela kgotsa ba leka go tsenelela mo ditlhopheng tse di rulagantsweng tsa metshameko.” Mme lefa gone dingwaga di sekae tse di fetileng ditlhopha tse di rulagantsweng tsa motshameko di ne di na le basimane fela, basetsana ba le bantsi jaanong le bone ba tseneletse mo metshamekong ya beisebolo, ba tshameka baseketebolo, e bile gape ba gaisana mo lebaleng la bolo ya dinao.

Gongwe o motho yo o ratang atleletiki mme o akanya gore go tsena mo setlhopheng sengwe go ka nna monate. Kgotsa e ka tswa e le gore o kgothadiwa thata—gongwe le e leng go gatelelwa—ke batsadi, barutabana, kgotsa bakatisi go dira jalo. Go sa kgathalesege gore seemo ke eng, go inaakanya le metshameko ya setlhopha go tlhoka gore motho a dirise nako e e rileng le maatla. Ka jalo go a utlwala, he, gore re itse melemo ya teng le dilo tse di seng molemo tse go ka di tlisang. Pele, a re tlhatlhobeng melemo ya teng.

Melemo ya Metshameko

Baebele ya re, “go tshikinya mmele go molemo mokhutshwane.” (1Timotheo 4:8) Mme basha ba ka bona melemo fa ba ikatisa mo mmeleng. Kwa United States, basha ba le bantsi mo go gakgamatsang ba lwala malwetse a bokima jo bo feteletseng, high blood pressure, le kholeseterole e e kwa godimo. Go ikatisa ka metlha go ka thusa go laola malwetse ao. Go ya ka makasine wa American Health, basha ba ba ikatisang ka metlha ba “matlhagatlhaga go gaisa ba ba sa ikatiseng [ba ba seng matlhagatlhaga]. Batho ba ba ikatisang ka metlha gape ba tshameka botoka mo metshamekong gape ba kgona go laola bokete jwa mmele wa bone botoka.” Bakanoki gape ba re go ikatisa go fokotsa letsapa le le feteletseng gape go tokafatsa boroko jwa motho.

Se se itumedisang ke gore buka ya Your Child in Sports e bolela jaana: “Go bonala gore mathata a mantsi a botsogo a bagolo a simologile fa ba sa le basha.” Ka jalo dingaka tse dintsi di akanya gore matswela a go ikatisa ka metlha a ka solegela motho molemo go fitlha a nna mogolo. Mokwadi Mary C. Hickey o bega jaana: “Dipatlisiso di bontsha gore bana ba ba inaakanyang le metshameko ba ka nna ba kgona go nna bagolo ba ba itekanetseng mo mmeleng.”

Batho ba bantsi ba akanya gore metshameko ya setlhopha e na le melemo e mengwe e megolo. Rre mongwe o ne a bolela jaana malebana le go bo morwawe a tshameka bolo ya dinao: ‘E dira gore a seka a tlhola mo seterateng. E a mo kgalemela.’ Batho ba bangwe ba akanya gore go tshameka mo setlhopheng go ruta mosha gore a dirisane sentle le ba bangwe—mo e leng bokgoni jo bo ka mo solegelang molemo botshelo jotlhe. Metshameko ya setlhopha gape e ruta basha gore ba sale melao morago, gore ba kgone go ikgalemela, gore ba etelele pele, le gore ba ritibale fa ba atlega le fa ba palelwa. “Metshameko ke laboratori e kgolo ya basha,” go bolela jalo Dr. George Sheehan. “E fa baithuti maitemogelo mo dilong tse ba tlholang ba di utlwa mo barutabaneng: bopelokgale, botswerere le boineelo.”—Current Health, September 1985.

Go nna mo setlhopheng se se fenyang go ka mpa ga goletsa seriti sa motho. Eddie yo mmotlana o bolela jaana: “Fa ke ka tlhoma bolo fa fatshe kana go e raga ka maatla thata, ke ikutlwa ke le motlotlo thata.”

Go Tuma, go Atlega le go Itsege

Lefa go ntse jalo, basha ba bangwe totatota ba gogelwa mo metshamekong ya setlhopha ke go batla go amogelwa ke ditsala tsa bone. Gordon yo o nang le dingwaga tse 13 o tlhalosa jaana: “Nako le nako fa o dira sengwe se se kgatlhang, mongwe le mongwe o a go baka le go go akgola.”

Buka ya Teenage Stress, ya ga Susan le Daniel Cohen, e dumela gore: “Fa go na le tsela nngwe e e dirang gore basimane segolobogolo ba tume, ke diatleletiki . . . . Ga se gantsi o ka fitlhelang motshameki yo mogolo wa bolo ya dinao kgotsa wa setlhopha sa baseketebolo a sa tuma.” Patlisiso e nngwe e ne ya senola gore baatleletiki ba tlotlometse thata go le kanakang. Baithuti ba ne ba bodiwa gore a ba ne ba batla gore ba gopolwe jaaka bagaka ba diatleletiki, moithuti yo o botlhale thata kgotsa motho yo o tumileng thata. Basimane ba ne ba tlhopha go nna “bagaka ba diatleletiki” la ntlha.

Lebaka la go bo motshameki wa baseketebolo kgotsa wa kgwele ya dinao a tlotlwa go gaisa moithuti yo o gagamaletseng dithuto tsa sekolo ga le gakgamatse fa o ela tlhoko ka fa metswedi ya tshedimosetso e tlotlomatsang thata ka teng baatleletiki ba diporofeshenale. Go buiwa thata ka dituelo tsa bone tse di kwa godimo le matshelo a bone a manobonobo. Ka jalo ga go gakgamatse go bo basha ba bantsi, segolobogolo ba kwa ditoropong tse dikgolo ba ka nna ba bona metshameko ya sekolo e le sengwe se se ka ba isang kwa dikhumong—tsela e ba ka tswang mo lehumeng ka yone!

Maswabi ke gore botshelo tota jwa nnete bo ka se neye motho dilo tse a di solofetseng tse di tshwanang le tseo. Kgang nngwe mo makasineng wa Current Health e e neng e na le setlhogo se se reng “Ke Baatleletiki ba le Kae ba ba Felelang e le Diporofeshenale?” e ne ya naya dipalopalo tse di tshosang. E ne ya bega jaana: “Basimane ba ba fetang milione [mo United States] ba tshameka kgwele ya dinao ya kwa dikolong tse dikgolo; ba ba batlileng ba tshwara 500 000 ba tshameka baseketebolo; mme ba ba ka nnang 400 000 ba nna le seabe mo beisebolong. Dipalo tsa batho ba ba mo kholetšheng ba ba nnang le seabe di kwa tlase fa di bapisiwa le tsa ba ba mo sekolong se segolo. Ke batshameki ba ba ka nnang 11 000 fela fa ba kopantswe botlhe ba ba tshamekang bolo ya dinao, baseketebolo le beisebolo kwa kholetšheng.” Go tswa foo, dipalopalo di swabisa le go feta. “Ke fela diperesente tse di ka tshwarang 8 [tsa baatleletiki ba kholetšhe] tse di tlhophiwang ke ditlhopha tsa diporofeshenale, e bile ke diperesente tse di ka tshwarang 2 fela tsa bao ba saenelang tumalano ya diporofeshenale.” Setlhogo seo go tswa foo se gakolola jaana: “Le gone go saenela tumalano ga go reye gore moatleletiki o tla kgona go tsena mo setlhopheng seo.”

Fa go buiwa boammaaruri tota, “ke fela moatleletiki a le mongwe mo go ba le 12 000 ba kwa sekolong se segolo yo o tla nnang porofeshenale.” Seno ga se lebege se farologana ka gope le go nna le tsholofelo ya gore go ka nna ga direga gore o gape sekgele sa ntlha mo lotharing! Mme o ka nna wa ipotsa gore a mme bogolo fela motshameki a ka se ka a amogela thuto ya mahala ya kholetšhe ka ntlha ya matsapa a a kanakana a a a tsereng? Fano le gone ga go lebege gore dilo di ka tsamaya motlhofo fela. Go ya ka buka ya On the Mark, ya ga Richard E. Lapchick le Robert Malekoff, “mo dimilioneng tsa batshameki ba sekolo se segolwane . . . , ke fela a le 1 mo go ba le 50 yo o tla bonang basari ya go nna motshameki kwa kholetšheng.” Dipalopalo tse dingwe tse di tlhomolang pelo ke gore: “Mo batshameking ba bagolo ba ba amogelang basari mo metshamekong ya madimadi jaaka bolo ya dinao le baseketebolo, ke ba ba kwa tlase ga diperesente tse 30 ba ba kgonang go aloga mo kholetšheng morago ga dingwaga tse nne.”

Mo batshameking ba bantsi, mogopolo wa go huma le go tuma ke dijo tsa ditoro fela—sengwe se se ka se kang sa diragala.

Ba ba Tlogelang mo Tseleng

Fa o akanya ka botsogo jo bo botoka jo o tla bo bonang, mekgwa e e botoka, tlhabologo, go tuma thata, go tsena mo setlhopheng sa metshameko se se rulagantsweng go ka nna ga lebega e le sengwe se se molemo go ka se dira. Mme pele ga o itlhaganelela go nna teng kwa ditekeletsong, akanya ka kelotlhoko ka se se neng sa buiwa mo Ladies’ Home Journal: “Bana ba bantsi ba ikwadisa mo metshamekong e e rulagantsweng gompieno go gaisa mo kokomaneng e e fetileng. Dikgang tse di botlhoko ke gore: Ba tlogela dithulaganyo tseno tsa metshameko ka dipalo tse dikgolo thata.” Dr. Vern Seefeldt, yo e leng moitse mo kgannyeng eno, o nopolwa a bolela jaana: “Ka nako ya fa ba tshwara dingwaga tse di lesometlhano, bana ba le diperesente tse di masome a supa le botlhano ba ba kileng ba tshameka motshameko mongwe ba o tlogetse.”

Akanya ka Canada, kwa motshameko wa hoki e e tshamekelwang mo aeseng o tumileng thata teng. Mo lliking ya hoki, diperesente tse 53 tsa batshameki ba teng ba ba fetang 600 000 ba ne ba na le dingwaga tse di ka fa tlase ga 12. Lefa go ntse jalo, batho ba le diperesente tse 11 fela ba ne ba na le dingwaga tse di fetang 15. Lebaka la teng ke eng? Basha ba bantsi ba a bo ba setse ba tlogetse metshameko fa ba le mo dingwageng tseo. Ke ka ntlha yang fa batho ba bantsi jaana ba e tlogela?

Babatlisisi ba bolela gore batho ba ba ntseng jalo ba ba tlogetseng metshameko ba naya lebaka le le motlhofo fela la gore ke eng ba e tlogetse: Metshameko ga e tlhole e le monate. Eleruri go tshameka mo setlhopheng go ka lapisa gape go ka senya nako e ntsi. Makasine wa Seventeen o ne wa bolelela babadi ba one gore go gaisana gore motho a bone boemo mo setlhopheng sengwe go ka nna ga akaretsa gore a dire “diura tse tharo ka letsatsi, malatsi a matlhano ka beke  . . . ka lobaka lwa beke kgotsa tse pedi.” Fa o falola teko eo o bo o letlwa go tsena mo setlhopheng, o tla tshwanelwa ke gore o dire ka thata o bo o ikatise thata nako le nako. Sekai sa seo ke leloko la setlhopha sa baseketebolo le le senyang diura tse di fetang tse tharo letsatsi le letsatsi le ikatisetsa motshameko. Nako eo e ka dirisediwa go dira sengwe se se nang le mosola.

Ee, basha ba bantsi ga ba tshwenyege ka thulaganyo eo e e lapisang thata ya ka metlha. Ba itumelela monate le kgwetlho ya go ntlafatsa bokgoni jwa bone jwa boatleletiki. Mme go na le mabaka a mangwe a go bo basha ba bantsi ba tlogela diatleletiki tse di rulagantsweng. O tshwanetse go a itse gore o tle o dire tshwetso ya gore a ke o tsene mo setlhopheng sengwe kgotsa nnyaa. Jaaka Diane 13:16 e bolela gore, “motho mongwe le mongwe yo o bonokopela o dira ka kitso.” Setlhogo se se tla tlang se tla tsweledisa motlotlo ono.

[Mafoko a a mo go tsebe 14]

‘Batshameki ba bantsi ba yunibesithi ba ba fiwang dibasari tsa metshameko ga ba kgone go aloga’

[Setshwantsho mo go tsebe 13]

Go tuma ga baatleletiki go oka basha ba bantsi gore ba tsene mo metshamekong e e rulagantsweng