Letlotlo le le Fitlhegileng le Simolola go Senoga

Kgang ka Baebele ya Makarios

KA 1993 mmatlisisi mongwe o ne a bona kwa Russian National Library kwa St. Petersburg mokoa fela wa dimakasine tsa bogologolo, tse di neng di bile di tswa mmala tsa Orthodox Review. Mo ditsebeng tsa dimakasine tsa 1860 go ya go 1867 go ne go na le letlotlo le le ntseng le fitlhegile mo setšhabeng sa Russia ka sebaka se se fetang dingwaga di le lekgolo. E ne e le thanolo ya Dikwalo Tsa Sehebera di feletse, kana “Tesetamente ya Bogologolo,” ya Baebele ka puo ya Se-Russia!

Baranodi ba Dikwalo tseno e ne e le Mikhail Iakovlevich Glukharev, yo o neng a itsiwe e le Morutimogolo Makarios, le Gerasim Petrovich Pavsky. Ka bobedi jwa bone e ne e le maloko a a itsegeng thata a Kereke ya Russian Orthodox e bile e le bakanoki ba dipuo. Fa banna bano ba ne ba simolola tiro ya bone mo masimologong a lekgolo la dingwaga le le fetileng, go ne go ise go ranolelwe Baebele yotlhe mo puong ya Se-Russia.

Ke boammaaruri gore Baebele e ne e le gone ka Se-Slavonia, e leng puo e e neng e dirisiwa pele ga Se-Russia se se dirisiwang gompieno. Le fa go ntse jalo, mo gare ga lekgolo la bo19 la dingwaga, puo ya Se-Slavonia e ne e sa bolo go tlogelwa, fa e se fela kwa ditirelong tsa sedumedi, koo e neng e dirisiwa fela ke baruti. Go ne ga direga se se tshwanang le kwa Bophirima, koo Kereke ya Katoliki ya Roma e neng ya leka go dira gore Baebele e nne fela ka Selatine le eleng dingwagangwaga morago ga gore Selatine e nne puo e e sa tlholeng e dirisiwa.

Makarios le Pavsky ba ne ba leka go dira gore batho fela ba kgone go nna le Baebele. Ka jalo, go ribololwa ga tiro ya bone e e sa bolong go lebalwa, go dirile gore go kgonege go tsosolosa karolo e e botlhokwa ya dibuka le boswa jwa bodumedi jwa Russia.

Le fa go ntse jalo, Makarios le Pavsky e ne e le bomang tota? Mme ke ka ntlha yang fa maiteko a bone a go dira gore Baebele e nne gone ka puo e e tlwaelegileng ya batho a ne a ganediwa thata jaana? Kgang ya bone e a kgatlha e bile e nonotsha tumelo mo barating botlhe ba Baebele.

Baebele ya Se-Russia e a Tlhokega

Makarios le Pavsky e ne e se bone ba ntlha go bona gore go tlhokega Baebele ka puo e e tlwaelegileng ya batho. Dingwaga di le lekgolo pelenyana, czar wa Mo-Russia, e bong Peter I, kana Peter yo Mogolo, le ene o ne a bona e tlhokega. Go a kgatlhisa go bona gore o ne a tlotla Dikwalo Tse di Boitshepo e bile o nopolwa a re: “Baebele ke buka e e fetang tse dingwe tsotlhe, mme e na le sengwe le sengwe se se amanang le boikarabelo jo motho a nang le jone mo Modimong le mo moagelaning wa gagwe.”

Ka gone, ka 1716, Peter o ne a laela kgotla ya gagwe ya segosi gore e dire gore Baebele e gatisiwe kwa Amsterdam, ka ditshenyegelo tsa gagwe. Tsebe nngwe le nngwe e ne e tshwanetse ya nna le kholomo ya mokwalo wa Se-Russia le kholomo ya mokwalo wa Se-Dutch. Ngwaga fela morago ga moo, ka 1717, karolo ya Dikwalo Tsa Bokeresete Tsa Segerika, kana “Tesetamente e Ntšha,” e ne e weditswe.

Ka 1721 karolo ya Se-Dutch ya thanolo ya dibolumo di le nnè tsa Dikwalo tsa Sehebera le yone e ne e setse e gatisitswe. Kholomo e nngwe e ne e tlogetswe e sa kwalwa sepe, e le gore e tla tsenngwa mokwalo wa Se-Russia moragonyana. Peter o ne a neela “Sanoto e e Boitshepo” ya Kereke ya Russian Orthodox Dibaebele—e bong batsamaisibagolo ba sedumedi ba kereke—gore ba feleletse go di gatisa ba bo ba laole go phasaladiwa ga tsone. Le fa go ntse jalo, sanoto eno ga ya ka ya dira jaaka e ne e kaetswe.

Dingwaga tse di sa feteng di le nnè moragonyana, Peter o ne a tlhokafala. Go ne ga diregang ka Dibaebele tsa gagwe? Dikholomo tse di sa kwalelang sepe tse di neng di beetswe gore go tsenngwe mokwalo wa Se-Russia mo go tsone ga di ise di ke di tlhole di kwalelwa sepe. Dibaebele tseno di ne tsa tlhatlhaganngwa ka mekoakoa kwa phaposing e e kwa tlase ya bobolokelo, koo di neng tsa senyegela gone—go ne ga se ka ga tlhola go bonwa le fa e le khopi e le nngwe e e sa senyegang! Tshwetso ya sanoto e ne ya nna gore “tsotlhe tse di setseng di rekisetswe bagwebi.”

Maiteko a go Ranola a a Simolola

Ka 1812, John Paterson, leloko la British and Foreign Bible Society, o ne a tla kwa Russia. Paterson o ne a dira gore barutegi ba St. Petersburg ba kgatlhegele go tlhama mokgatlho wa Baebele. Ka December 6, 1812—ka one ngwaga o masole a Russia a neng a leleka mephato e e tlhaselang ya ga Napoléon I—Czar Alexander I o ne a amogela lekwalo la ditshwanelo la mokgatlho wa Baebele wa Russia. Ka 1815 czar yono o ne a laela modulasetilo wa mokgatlho ono, e bong Prince Aleksandr Golitsyn, gore a akantshe mo sanotong e e laolang gore “Ba-Russia le bone ba nne le sebaka sa go bala Lefoko la Modimo ka puo ya bone ya Se-Russia.”

Se se molemo ke gore go ne ga newa tetla ya go ranolela Dikwalo Tsa Sehebera mo puong ya Se-Russia ka tlhamalalo go tswa mo Sehebereng sa ntlhantlha. Go ne go dirisiwa Septuagint ya bogologolo ya Segerika go ranolela Dikwalo Tsa Sehebera mo puong ya Se-Slavonia. Ba ba neng ba tshwanetse go ranolela Baebele mo puong ya Se-Russia ba ne ba bolelelwa gore boikaelelobogolo jwa thanolo eno ke gore e ne e tshwanetse ya nna boammaaruri, e utlwale sentle, e bile e sa tswakanngwa. Go ne ga diregang ka maiteko ao a ntlha a go dira gore Baebele e nne gone ka Se-Russia?

A Thanolo ya Baebele E ne Ya Nyelediwa?

Batho bangwe ba ba neng ba sa batle diphetogo mo kerekeng le mo pusong ba ne ba simolola go tlhoma tlhotlheletso ya bodumedi le ya bopolotiki ya batswakwa matlho. Baeteledipele bangwe ba kereke ba ne ba bo ba bolela gape gore Se-Slavonia—e leng puo ya sedumedi—e ne e tlhalosa molaetsa wa Baebele botoka go na le Se-Russia.

Ka gone Russian Bible Society e ne ya phutlhama ka 1826. Dikhopi di le dikete di le mmalwa tse di dirilweng ke mokgatlho ono wa Baebele di ne tsa jewa ka molelo. Ka ntlha ya moo, Baebele e ne ya se ka ya tlhola e tsewa e le botlhokwa fa e bapisiwa le meetlo le dingwao tsa nako eo. Fela jaaka go ne go dirwa mo Kerekeng ya Katoliki ya Roma, sanoto e ne ya ntsha taelo eno ka 1836: “Go letlelesegile gore motsenakereke mongwe le mongwe yo o dumelang a utlwe Dikwalo, mme ga go a letlelelwa gore mongwe le mongwe a bale dikarolo dingwe tsa Dikwalo, bogolo jang Tesetamente e Kgologolo, go se na yo o mo kaelang.” Go ne go bonala e kete thanolo ya Baebele e nyeleditswe.

Tiro ya ga Pavsky

Ka yone nako eo, Gerasim Pavsky, moporofesara wa Sehebera, o ne a tsaya matsapa a go ranolela Dikwalo Tsa Sehebera mo puong ya Se-Russia. Ka 1821 o ne a fetsa go ranola Dipesalema. Czar o ne a e amogela ka atla tsoopedi, mme ka January 1822 buka ya Dipesalema e ne ya gololelwa botlhe. Batho ba ne ba e rata thata mme e ne ya bo ya gatisiwa sesha ka makgetlho a le 12—ga gatisiwa dikhopi di le 100 000!

Matsapa a ga Pavsky a bokanoki a ne a dira gore a tlotlwe ke bakanoki ba le bantsi ba dipuo le baithutabomodimo. O tlhalosiwa e le motho yo o buang puo phaa le yo o ikanyegang yo o se keng a bo a tlhotlhelediwa ke ditogamaano tse di neng di le teng ka nako ya gagwe. Le fa kereke e ne e ganetsa Russian Bible Society le gore batho bangwe ba ne ba akanya gore lekgotla leno le ne le emela dikgatlhego tsa batswakwa, Moporofesara Pavsky o ne a nna a ranolela ditemana tsa Baebele mo puong ya Se-Russia mo dithutong tsa gagwe. Baithuti ba gagwe ba ba neng ba mo tlotla thata ba ne ba kwalolola dipolelo tsa gagwe ka letsogo mme, fa nako e ntse e ile, ba kgona go kokoanya thanolo ya gagwe. Ka 1839 ba ne ba ititaya sehuba, ba gatisa dikhopi di le 150 kwa motšhineng wa go gatisa wa kwa sekolong—ba dira jalo ba sa letlelelwa ke bakaedi.

Thanolo ya ga Pavsky e ne ya kgatlha babadi ba yone fela thata, mme e ne ya nna ya batliwa ke batho ba le bantsi. Mme ka 1841 batho bangwe ba ba sa itsiweng ba ne ba ngongorega mo sanotong ka “kotsi” ya thanolo eno, ba bolela gore e ne e fapogile mo thutong e e dumelwang ya Orthodox. Dingwaga di le pedi moragonyana sanoto e ne ya ntsha taelo eno: “Amogang batho dikhopi tsotlhe tsa thanolo ya ga G. Pavsky ya Tesetamente e Kgologolo tse di kwadilweng ka letsogo le tse di kwadilweng ka motšhine mme lo di senye.”

Go Galaletsa Leina la Modimo

Le fa go ntse jalo, Pavsky o ne a setse a tsositse kgatlhego mo go ranolweng ga Baebele. Gape o ne a beetse baranodi ba mo isagweng sengwe se se botlhokwa thata go se latela fa go tsenwa mo kgannyeng e nngwe e e botlhokwa—leina la Modimo.

Mmatlisisi wa Mo-Russia e bong Korsunsky o ne a tlhalosa jaana: ‘Leina la Modimo tota, le le boitshepotshepo mo maineng a gagwe, le ne le na le ditlhaka di le nnè tsa Sehebera יהוה mme gone jaanong le bidiwa ka gore Jehofa.’ Mo dikhoping tsa bogologolo tsa Baebele, leina leo la Modimo le le mo tlhaolang le tlhagelela makgetlho a le diketekete mo Dikwalong tsa Sehebera fela. Le fa go ntse jalo, Bajuda ba ne ba dira phoso ya go dumela gore leina la Modimo le boitshepo thata gore le ka kwalwa kana la buiwa. Malebana le seno, Korsunsky o ne a bolela jaana: ‘Mo puong kana fa go kwalwa, gantsi le ne le emisediwa ka Adonai, e leng lefoko le gantsi le ranolwang ka gore “Morena.”’

Go phepafetse gore go tlogela go dirisa leina la Modimo e ne e le moila fela—e seng ka gonne ba na le tshisimogo ya bomodimo. Ga go na gope mo Baebele ka boyone e reng go se ka ga dirisiwa leina la Modimo gone. Modimo ka boene o ne a bolelela Moshe jaana: “O tlaa raya bana ba Israele o re: ‘JEHOFA, Modimo wa borraeno, . . . o nthomile kwano go lona.’ Le ke lone leina la me ka bosakhutleng; ke lone segopotso sa me go ya mo tshikatshikeng tsotlhe.” (Ekesodo 3:15) Gangwe le gape Dikwalo di kgothaletsa baobamedi jaana: “Ntshetsang Jehofa malebogo, bitsang leina la gagwe.” (Isaia 12:4) Le fa go ntse jalo, baranodi ba le bantsi ba Baebele ba tlhopha go latela tlwaelo ya Bajuda mme ba tlogela go dirisa leina la Modimo.

Le fa go ntse jalo, Pavsky ga a ka a latela ditlwaelo tseo. Mo thanolong ya gagwe ya Dipesalema fela, leina la ga Jehofa le tlhagelela makgetlho a a fetang 35. Bopelokgale jwa gagwe bo ne bo tla ama mongwe wa batho ba ba neng ba tshela ka nako ya gagwe ka tsela e e molemo thata.

Morutimogolo Makarios

Motho yono yo o neng a tshela ka nako ya gagwe e ne e le morutimogolo Makarios, yo e neng e le morongwa wa Russian Orthodox yo o neng a na le kitso e e seng kana ka sepe ya dipuo. Fa a ne a santse a le mmotlana, a le dingwaga di supa, o ne a tle a ranolele mekwalo e mekhutshwanyane ya Se-Russia mo Selatineng. Ka nako ya fa a ne a le dingwaga di le 20, o ne a itse Sehebera, Sejeremane le Sefora. Le fa go ntse jalo, ka a ne a le boikokobetso e bile a akanya thata ka boikarabelo jo a nang le jone mo pele ga Modimo, seno se ne sa mo thusa gore a se ka a tsewa ke serai sa go itshepa go feta selekanyo. Nako le nako o ne a batla kgakololo ya bomankge ba bangwe ba dipuo le bakanoki.

Makarios o ne a batla go bopa sesha tiro ya borongwa kwa Russia. O ne a akanya gore pele ga Bokeresete bo ka tsewa jwa isiwa kwa Bamoselemeng le kwa Bajudeng ba ba kwa Russia, kereke e ne e tshwanetse go “sedimosetsa batho ka go thaya dikolo le go anamisa Dibaebele ka puo ya Se-Russia.” Ka March 1839, Makarios o ne a goroga kwa St. Petersburg, a solofetse gore o tla bona tetla ya go ranolela Dikwalo Tsa Sehebera mo puong ya Se-Russia.

Makarios o ne a setse a ranotse dibuka tsa Baebele tsa Isaia le Jobe. Le fa go ntse jalo, sanoto e ne ya gana go mo naya tetla ya go ranolela Dikwalo tsa Sehebera mo puong ya Se-Russia. Tota e bile, Makarios o ne a bolelelwa gore a tlose gotlhelele mo mogopolong wa gagwe kgopolo ya go ranolela Dikwalo Tsa Sehebera mo puong ya Se-Russia. Sanoto eno e ne ya ntsha taelo, e e kwadilweng ka April 11, 1841, e e neng e laela Makarios “gore a ye go ipolela maleo ka dibeke di le tharo go ya go di le thataro kwa legaeng la mobishopo kwa Tomsk gore a phepafatse segakolodi sa gagwe ka thapelo le go ikoba.”

Bopelokgale Jwa ga Makarios

Go tloga ka December 1841 go ya go fitlha ka January 1842, Makarios o ne a wetsa go ipolela maleo jaaka fa a ne a laetswe. Mme e rile fela fa a sena go go wetsa, gone fela foo a simolola go ranola karolo e e setseng ya Dikwalo Tsa Sehebera. O ne a na le khopi ya thanolo ya ga Pavsky ya Dikwalo Tsa Sehebera mme a dirisa yone go tlhatlhoba thanolo ya gagwe. Fela jaaka Pavsky, o ne a gana go fitlha leina la Modimo. Tota e bile leina Jehofa le tlhagelela makgetlho a a fetang 3500 mo thanolong ya ga Makarios!

Makarios o ne a romelela ditsala tsa gagwe tse di neng di dumalana le se a se dirileng dikhopi tsa thanolo ya gagwe. Le fa go ne go anamisitswe dikhopi di le mmalwa tse di kwadilweng ka letsogo, kereke e ne ya nna ya kgoreletsa go gatisiwa ga dibuka tsa gagwe. Makarios o ne a dira dithulaganyo tsa go anamisetsa Baebele ya gagwe kwa dinageng tse dingwe. Maitseboa a pele ga a tsamaya, o ne a lwala mme a tlhokafala ka bonako fela morago ga moo, ka ngwaga wa 1847. Thanolo ya gagwe ya Baebele e ne e ise e ko e gatisiwe ka nako ya fa a sa ntse a tshela.

Kgabagare ya Gatisiwa!

La bofelo tlhotlheletso ya bopolotiki le ya bodumedi e ne ya fetoga. Moya o mosha wa kgololesego o ne wa fitlha mo nageng eno, mme ka 1856 sanoto gape e ne ya dumelela go ranolelwa ga Baebele mo puong ya Se-Russia. Fa maemo a setse a tokafaditswe jalo, Baebele ya Makarios e ne ya gatisiwa ka dikarolwana mo Orthodox Review mo gare ga 1860 le 1867, ka setlhogo se se reng An Experiment of Translation Into the Russian Language.

Mobishopomogolo Filaret wa Chernigov, yo e leng mokanoki wa dibuka tsa sedumedi tsa Se-Russia, o ne a bua jaana ka Baebele ya Makarios: “Thanolo ya gagwe e tsamaisana sentle le mokwalo wa Sehebera, mme puo e e dirisitsweng mo thanolong eno e itshekile e bile e tshwanela se e leng sone.”

Le fa go ntse jalo, Baebele ya Makarios e ne e ise e ko e gololelwe go balwa ke batho. Tota e bile, e ne e batla e lebetswe gotlhelele. Ka 1876 Baebele yotlhe, go akaretsa Dikwalo Tsa Sehebera le Tsa Segerika, kgabagare e ne ya ranolelwa mo puong ya Se-Russia ka tetla ya sanoto. Baebele eno e e feletseng gantsi e bidiwa thanolo ya sanoto. Se se gakgamatsang ke gore thanolo eno ya ga Makarios, mmogo le ya ga Pavsky, e ne e le tsone tse di neng di dirisiwa thata mo thanolong eno ya “semmuso” ya Kereke ya Russian Orthodox. Mme leina la Modimo le ne la dirisiwa mo mafelong a le mmalwa fela moo le neng le tlhaga teng mo puong ya Sehebera.

Baebele ya Makarios Gompieno

Baebele ya Makarios e ne ya nna e ntse e fitlhegile go fitlha ka 1993. Jaaka re bone mo tshimologong ya setlhogo seno, ka nako eo go ne ga bonwa khopi ya yone mo dimakasineng tsa bogologolo tsa Orthodox Review mo karolong ya dibuka tse di bonwang sewelo ya Russian National Library. Basupi ba ga Jehofa ba ne ba bona botlhokwa jwa go dira gore batho ba nne le Baebele eno. Laeborari eno e ne ya letlelela Mokgatlho wa Bodumedi wa Basupi ba ga Jehofa kwa Russia gore o dire khopi ya Baebele ya Makarios gore e rulaganyetswe go gatisiwa.

Mme Basupi ba ga Jehofa ba ne ba rulaganyetsa gore mo e ka nnang dikhopi di le 300 000 tsa Baebele eno di gatisiwe kwa Italy gore di anamisiwe kwa Russia yotlhe le kwa dinageng tse dingwe tse dintsi tse go buiwang Se-Russia mo go tsone. Mo godimo ga thanolo ya ga Makarios ya bontsi jwa Dikwalo Tsa Sehebera, Baebele eno gape e na le thanolo ya ga Pavsky ya Dipesalema le thanolo ya sanoto ya Kereke ya Orthodox ya Dikwalo Tsa Segerika.

Ka January monongwaga, e ne ya gololwa kwa khonferenseng ya dikgang kwa St. Petersburg, kwa Russia. (Bona tsebe 26.) E le ruri babadi ba Ba-Russia ba tla sedimosetswa le go agiwa ke Baebele eno e ntšha.

Ka gone go gatisiwa ga Baebele eno ke phenyo mo go tsa bodumedi le mo go kwalweng ga dibuka! Gape ke kgakololo e e re nonotshang tumelo ya kafa mafoko a Isaia 40:8 a leng boammaaruri ka gone: “Bojang bo tle bo omelele, sethunya se swabe; mme lefoko la Modimo wa rona le tlaa ema ka bosakhutleng.”

Lebokoso/Setshwantsho mo go tsebe 26]

Baebele Eno e Bakwa ke Batshwayadiphoso

“GO GOLOTSWE gape buka e nngwe e e se kitlang e lebalwa ka lobaka lo loleele: Baebele ya Makarios.” Ka matseno ao, lokwalodikgang lwa Komsomolskaya Pravda lo ne lwa itsise go gololwa ga Baebele ya Makarios.

Fa lo sena go bolela gore e ne e se mo nakong e e fetang “dingwaga di le 120 tse di fetileng” fa Baebele e ne e tlhaga la ntlha ka puo ya Se-Russia, lokwalodikgang lono lo ne lwa bolela jaana: “Ka dingwaga di le dintsi kereke e ne e ganetsa go ranolelwa ga dikwalo tse di boitshepo mo puong e e ka balegang motlhofo. Fa e sena go kganela dithanolo di le mmalwa, kereke kgabagare e ne ya dumalana gore nngwe ya tsone e ranolwe ka 1876, mme e ne ya itsiwe e le thanolo ya sanoto. Le fa go ntse jalo, e ne ya se ka ya dumelelwa go dirisiwa mo dikerekeng. Koo, go tla go fitlha le mo motlheng ono, Baebele e le yosi fela e e tsewang e le boammaaruri ke ya Se-Slavonia.”

Lokwalodikgang lwa St. Petersburg Echo le lone lo ne lwa bua ka botlhokwa jwa go gatisa Baebele ya Makarios, lo tlhalosa jaana: “Bakanoki ba ba ka ikanngwang go tswa kwa St. Petersburg State University, Herzen Pedagogical University, le State Museum of Religious History ba bua bontle tota ka Baebele eno e ntšha.” Fa lo ne lo bua ka go ranolelwa ga Baebele kwa puong ya Se-Russia go go neng ga dirwa ke Makarios le Pavsky mo karolong ya ntlha ya lekgolo le le fetileng la dingwaga, lokwalodikgang lono lo ne lwa bolela jaana: “Go tla go fitlha mo nakong eo, kwa Russia Baebele e ne e ka balwa fela ka Se-Slavonia, se se neng se tlhaloganngwa fela ke baruti.”

Go gololwa ga Baebele ya Makarios ke Basupi ba ga Jehofa go ne ga begwa mo khonferenseng ya dikgang kwa St. Petersburg fa ngwaga ono o ne o simolola. Lokwalodikgang lo lo tswang letsatsi le letsatsi kwa tulong eo, e leng Nevskoye Vremya lo ne lwa bolela jaana: “Bakanoki ba ba ka ikanngwang . . . ba ne ba gatelela gore kgatiso eno e tshwanetse ya tsewa e le e e botlhokwatlhokwa mo setsong sa Ba-Russia le sa St. Petersburg. Go sa kgathalesege se motho a se akanyang ka tiro ya mokgatlho ono wa bodumedi, go gatisiwa ga thanolo eno ya Baebele e e ntseng e sa itsiwe go tla go fitlha mo lobakeng lono e le ruri e nnile selo se se molemo thata.”

E le ruri, barati botlhe ba Modimo ba a itumela fa Lefoko la gagwe le kwalwa ka puo e e ka balwang le go tlhaloganngwa ke batho botlhe. Barati ba Baebele gongwe le gongwe ba itumelela gore dimilionemilione tsa batho ba ba buang Se-Russia lefatshe ka bophara ba na le thanolo e nngwe ya Baebele.

[Setshwantsho]

Go gololwa ga Baebele ya Makarios go ne ga itsisiwe mo khonferenseng eno ya dikgang

[Setshwantsho mo go tsebe 23]

Russian National Library koo letlotlo leno le le fitlhegileng le neng la bonwa gone

[Setshwantsho mo go tsebe 23]

Peter yo Mogolo o ne a leka go dira gore Baebele e gatisiwe ka Se-Russia

[Motswedi wa Setshwantsho]

Corbis-Bettmann

[Setshwantsho mo go tsebe 24]

Gerasim Pavsky, yo o neng a thusa mo go ranolelweng ga Baebele mo puong ya Se-Russia

[Setshwantsho mo go tsebe 25]

Morutimogolo Makarios, yo Baebele e ntšha ya Se-Russia e teeletsweng ka ene