AKO 26
Fakahoko Totonu ʻa e Fakamatalá
KI MUʻA ke lava ʻo fokotuʻutuʻu maau ʻa e fakamatalá ʻi ha founga totonú, ʻoku fiemaʻu ke ke fakakaukau ki ha taumuʻa. Ko hoʻo taumuʻá ke fakahinohinoʻi pē ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo ha tuʻunga-lea tefito—ko ha tui, ko ha fakakaukau, ko ha anga, ko ha faʻahinga ʻulungaanga, pe ko ha founga ʻo e moʻuí? ʻOkú ke ʻamanaki ke fakamoʻoniʻi pe fakahalaʻi ha foʻi fakakaukau pau? Ko hoʻo taumuʻá ke langa hake ha houngaʻia ki ha meʻa, pe ueʻi ke fai ha meʻa? Pe te ke fakahoko hoʻo fakamatalá ki ha tokotaha pe ki ha fuʻu kau fanongo tokolahi ange, ke fai ola lelei ia, ʻoku fiemaʻu ke ke fakakaukau ki he meʻa kuo nau ʻosi ʻiloʻi fekauʻaki mo e tuʻunga-leá pea mo ʻenau fakakaukau ki aí. Hili hoʻo fai ení, fokotuʻutuʻu hoʻo fakamatalá ʻi ha founga te ne tokoniʻi koe ke ke lavaʻi ai hoʻo taumuʻá.
Fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekau ʻa Saula (Paula) ʻi Tāmasikusí, ʻoku fakamatala ʻa e Ngāue 9:22 (PM) naʻá ne “fakatafuua ae kakai Jiu nae nofo i Tamasikusi, o ne fakamooni [totonu] koe Kalaisi eni.” Ko e hā naʻe kau ki he fakamoʻoni totonu ko iá? Hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻe he fakamatala fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekau ʻa Paula ki mui ʻi ʻAniteoke mo Tesalonaiká, naʻá ne ʻuluaki langa ʻi he moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo hono tali ʻe he kau Siú ʻa e Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Hepeluú pea mo ʻenau taku ʻoku nau tui ki he meʻa ʻoku leaʻaki ai fekauʻaki mo e Mīsaiá. Pea mei he ngaahi Konga Tohitapú leva, naʻe fili ʻe Paula ʻa e ngaahi konga naʻe fekauʻaki mo e moʻui pea mo e ngāue fakafaifekau ʻa e Mīsaiá. Naʻá ne lave ki he ngaahi meʻá ni pea fakahoa ia mo e meʻa naʻe hoko moʻoni fekauʻaki mo Sīsuú. Fakaʻosí, naʻá ne ʻomai ʻa e fakamulituku mahino, ʻa ia ko e pehē ko Sīsū ʻa e Kalaisí, pe ko e Mīsaiá. (Ng. 13:16-41; 17:2, 3) Kapau ʻokú ke fakahoko ʻe koe foki ʻa e moʻoni faka-Tohitapú ʻi ha founga totonu, ʻe lava ke ne maʻu ha ola fakatupu fakaʻaiʻai ki he niʻihi kehé.
Fokotuʻutuʻu Maau ʻa e Malangá. ʻE lava ke fokotuʻutuʻu ʻa e fakamatalá ʻi ha ngaahi founga kehekehe ʻa ia ʻoku totonu. Kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku ʻaonga ia, te ke ngāueʻaki nai ha ngaahi founga fakatahataha. Fakakaukau ki ha ngaahi meʻa siʻi ʻe malava.
Fokotuʻutuʻu fakaetuʻungalea. ʻOku kau ki he meʻá ni ʻa hono fokotuʻutuʻu hoʻo fakamatalá ki ha ngaahi konga, ko e konga taki taha ai ʻoku fakahoko ai ha konga mahuʻinga ki hoʻo taumuʻá. Ko e ngaahi kongá ko ha ngaahi poini tefito nai ʻoku mahuʻinga ki hano mahinoʻi hoʻo tuʻunga-leá. Ko e ngaahi fakaʻuhinga makehe nai ia ʻoku nau fakamoʻoniʻi pe fakahalaʻi ha meʻa. Ko e ngaahi poini ʻe niʻihi, lolotonga ʻoku felāveʻi mo e tuʻunga-leá, ʻe tānaki atu nai ki ai pe toʻo, ʻo fakatuʻunga ʻi hoʻo kau fanongó pe ko hoʻo taumuʻá.
Fakakaukau ki ha fakatātā ʻo e fokotuʻutuʻu fakaetuʻungaleá. Ko ha malanga nounou fekauʻaki mo e huafa ʻo e ʻOtuá ʻe fakakau nai ki ai eni (1) ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá, (2) ko e huafa ʻo e ʻOtuá, mo e (3) founga ʻe lava ke tau fakalāngilangiʻi ai ʻa e huafa ko iá.
ʻE lava ke ako ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu fakaetuʻungalea ʻo e fakamatalá ʻaki hono sivisiviʻi ʻa e ngaahi tohi ʻoku faʻufaʻu ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto” ki hono ngāueʻaki ʻi he ngaahi ako Tohitapu ʻi ʻapí. (Mt. 24:45, PM) Ko e ngaahi tohí ni ʻoku faʻa kau ki ai ha ngaahi kaveinga, pe ngaahi tuʻunga-lea, ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau maʻu ha fakakaukau fakalūkufua fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni faka-Tohitapu tefitó. Ko e ngaahi tohi lalahi angé ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi kaveinga tokoni ke ne vahevahe ʻa e vahe taki taha. Ko e tuʻunga-lea taki taha ʻoku teuteuʻi ai ʻa e tokotaha akó ki he fakamatala ʻoku hoko atu aí pea tokoni ki he foʻi fakakaukau fakalūkufuá.
Tupuʻangá mo e olá. Ko e fakaʻuhinga mei he tupuʻangá ki he olá ko e toe founga ia ʻe taha ʻo hono fakahoko ʻa e fakamatalá ʻi ha founga totonú.
Kapau ʻokú ke talanoa ki ha kulupu, pe ki ha faʻahinga tāutaha ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke nau fakakaukau lelei ange ki he ola ʻo ha meʻa ʻoku nau fai pe ʻoku nau palani ke fai, ʻe lava ke ola lelei ʻa e founga ko ení. ʻOku tokonaki mai ʻe he Palovepi vahe 7 ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito ʻo e meʻá ni. ʻOkú ne fakamatalaʻi mahino ʻa e founga ʻoku hoko ai ha talavou taʻetaukei ʻa ia ʻoku “masiva ʻatamai” (ko e tupuʻangá) ʻo felāveʻi mo ha paʻumutu peá ne fuesia ʻa e ngaahi nunuʻa kovi (ko e olá).—Pal. 7:7.
Ke tānaki atu ki ai ha fakamamafa, te ke fakafaikehekeheʻi nai ʻa e ngaahi nunuʻa kovi naʻe hokosia ʻe he faʻahinga ʻoku ʻikai te nau ʻaʻeva ʻi he ngaahi founga ʻa Sihová pea mo e ngaahi ola lelei naʻe hokosia ʻe he faʻahinga ʻoku nau fanongo kia Sihová. ʻI hono ueʻi ʻe he laumālie ʻo Sihová, naʻe fai ai ʻe Mōsese ha fakafaikehekehe pehē ʻi heʻene lea ki he puleʻanga ʻo ʻIsilelí ki muʻa ke nau hū ki he Fonua ʻo e Talaʻofá.—Teu., vahe 28.
ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ʻoku lelei ange ke kamata hoʻo lāuleá ʻaki hono fakahaaʻi ha tuʻunga (ko e olá) pea toki fakahaaʻi leva ʻa e fakamoʻoni ʻoku tuhu ki he ngaahi meʻa ʻoku tānaki atu ki aí (ko e tupuʻangá). ʻOku faʻa kau ki heni ha founga ko e palopalemá-mo-e-fakaleleiʻangá.
Palopalemá mo e fakaleleiʻangá. ʻI he malaʻe fakafaifekaú, ʻi hoʻo lāulea ki ha palopalema ʻa ia ʻoku hohaʻa ki ai ʻa e kakaí pea fakahaaʻi ʻoku ʻi ai ha fakaleleiʻanga fakafiemālié, ʻe fakalotolahiʻi nai ʻe he meʻá ni ha tokotaha ke fanongo. Ko e palopalemá ko ha meʻa nai ia ʻokú ke langaʻi hake, pe ko ha meʻa ʻoku ʻohake ʻe he tokotaha ʻe tahá.
Ko ha palopalema pehē ko e moʻoniʻi meʻa nai ko ia ʻo e tupu ʻa e kakaí ʻo motuʻa pea maté, ko e failahia ʻo e faihiá, pe ko e ʻi ai ʻa e mafolalahia ʻi he fakamaau taʻetotonú. ʻOku ʻikai fiemaʻu ha lāulea lahi ange ke fakahaaʻi ʻoku ʻi ai ha palopalema pehē, he ʻoku hā mahino ia. Kamataʻaki pē ha lave ki he palopalemá, pea fakahoko leva ʻa e fakaleleiʻanga ʻoku ʻomai ʻi he Tohitapú.
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku mātuʻaki fakafoʻituitui nai ʻa e palopalemá, ʻo kau ki ai ʻa e ngaahi pole ʻoku fehangahangai mo ha mātuʻa taʻemali, loto-siʻi koeʻuhi ko ha puke lahi, pe ko e faingataʻa ʻoku hokosia ʻe ha tokotaha koeʻuhi ko e tōʻonga taʻeʻofa ʻoku fai ange ʻe ha tokotaha ʻe taha. Ke lavaʻi ʻa e meʻa lelei lahi tahá, kuo pau ke ke ʻuluaki hoko ko ha tokotaha fanongo lelei. ʻOku ʻomai ʻe he Tohitapú ʻa e fakamatala mahuʻinga ki he ngaahi palopalemá ni kotoa. Ka ʻoku fiemaʻu ke ngāueʻaki ia fakataha mo e ʻiloʻilo. Kapau ko hoʻo lāuleá ʻe maʻu ʻaonga moʻoni ai ʻa e tokotaha ʻe tahá, ʻoku fiemaʻu ke ke fakamoʻomoʻoni. ʻAi ke mahino pe ʻokú ke lāulea ki ha fakaleleiʻanga tuʻuloa, fakafiemālie taimi nounou, pe ko ha founga pē ke fekuki ai mo ha tuʻunga ʻa ia ʻe ʻikai ke liliu ʻi he fokotuʻutuʻu ko eni ʻo e ngaahi meʻá. ʻI hono toe fakalea ʻe tahá, fakapapauʻi ko e fakaʻuhinga Fakatohitapu ʻokú ke ʻoatú ʻoku feʻunga ia ke ne poupouʻi ʻa e fakamulituku ʻokú ke ʻohake mei aí. He ka ʻikai, ko e fakaleleiʻanga ʻokú ke fakahāʻí ʻe ʻikai nai haʻane hā totonu ʻe taha ki he tokotaha ʻe tahá.
Fakahokohoko fakaetaimi. ʻOku ʻomai tonu ha fakamatala ʻo fakatatau ki he hokohoko ʻo e taimí. Ko e fakatātaá, ʻi he tohi ʻa Ekisotó, ʻoku ʻomai ai ʻa e Mala ʻe Hongofulú ʻi he fakahokohoko ko ia naʻe hoko aí. ʻI he Hepelu vahe 11, ʻoku fakahokohoko ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e kau tangata mo e kau fefine ʻo e tui alafaʻifaʻitakiʻangá ʻo muimui ʻi ha sīpinga fakahokohoko fakaetaimi.
Kapau ʻokú ke fakamatala ki ha ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he kuohilí ʻi he fakahokohoko fakaetaimí, ʻe tokoni nai eni ki hoʻo kau fanongó ke nau mahinoʻi ʻa e anga ʻo e hoko ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi. ʻOku ngāueʻaki eni ki he hisitōlia fakaeonopōní pea pehē ki he ngaahi meʻa ʻi he taimi ʻo e Tohitapú. Te ke fakatahaʻi nai ai ʻa e fakahokohoko fakaetaimí fakataha mo e fakaʻuhinga ʻi he tupuʻangá-mo-e-olá. Kapau ʻokú ke palani ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ʻe hoko ʻi he kahaʻú, ko hano fakahoko ʻi he fakahokohoko fakaetaimí ʻe ngalingali faingofua taha ki hoʻo kau fanongó ke muimui ai mo manatuʻí.
Ko hono ngāueʻaki ha founga fakahokohoko fakaetaimí ʻoku ʻikai ʻuhinga iá kuo pau ke ke kamata maʻu pē mei he kamataʻangá. ʻI ha ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ʻe ola lelei nai ke fai ha fakamatala ki he tuʻunga maeʻeeʻa lelei ʻi he talanoá. Ko e fakatātaá, ʻi he fakamatala ki ha meʻa naʻe hokosia, te ke fili nai ke fakamatala fekauʻaki mo ha taimi naʻe ʻahiʻahiʻi ai ʻa e anga-tonu ʻa ha taha ki he ʻOtuá. ʻI hono langaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he tafaʻaki ko ia ʻo e talanoá, ʻe lava ke ke fakahaaʻi ʻi he fokotuʻutuʻu fakahokohoko fakaetaimí ʻa e ngaahi fakaikiiki naʻe tataki atu ki aí.
Ngāueʻaki ʻa e Fakamatala Pē ʻOku Kaungatonú. Tatau ai pē pe ʻoku anga-fēfē hoʻo fokotuʻutuʻu ʻa hoʻo fakamatalá, tokanga ke ngāueʻaki pē ʻa e meʻa ʻoku kaungatonú. Ko e kaveinga ʻo hoʻo malangá ʻoku totonu ke ʻi ai hono kaunga ki hoʻo filí. Ko e faʻunga ʻo hoʻo kau fanongó ʻoku totonu ke toe fai ha fakakaukau ki ai. Ki ha tokotaha fanongo ʻe taha ʻe mātuʻaki mahuʻinga nai ha foʻi poini tefito, neongo ia ki ha kulupu ia ʻe taha ʻe fiemaʻu nai ki ai ʻa e meʻa lahi ange. Kuo pau ke ke toe fakapapauʻi ko e kotoa ʻo hoʻo fakamatalá ʻe tokoni ia ki hono fakahoko ʻa hoʻo taumuʻá. He ka ʻikai, ko hoʻo malangá, lolotonga ʻoku mahuʻinga nai, ʻe mole nai ʻa hono tuʻunga ola leleí.
ʻI hono fai ʻa e fekumí, te ke ʻiloʻi nai ai ha fakamatala fakamānako lahi ʻa ia ʻoku felāveʻi mo hoʻo tuʻunga-leá. Ko e hā hono lahi ʻo e meʻa ko iá ʻoku totonu ke ke ngāueʻakí? Kapau te ke lōmekina ʻa e kau fanongó ʻaki ha fakamatala ʻoku fuʻu lahi, te ke fakaʻauha nai ai hoʻo taumuʻá. Ko ha ngaahi fakakaukau tefito siʻi ʻoku fakahoko lelei, ʻe manatuʻi lelei ange ia ʻi ha ngaahi fakakaukau lahi ʻoku fakahoko ʻi ha founga ʻoku fuʻu vave. ʻOku ʻikai ʻuhinga eni ia ʻoku ʻikai ʻaupito totonu ke fakakau ki ai ha ngaahi meʻa fakamānako ʻoku ākenoa hake. Kae ʻoua ʻe tuku kinautolu ke nau taʻofi hoʻo taumuʻá. Fakatokangaʻi ʻa e anga hono fakakau pōtoʻi ʻa e ngaahi fakaikiiki peheé ʻi he Tohitapú ʻi he Maake 7:3, 4 mo e Sione 4:1-3, 7-9.
ʻI hoʻo fakalakalaka mei he poini ʻe taha ki hono hokó, tokanga ke ʻoua ʻe fai mātuʻaki fakavave ia ʻo mole ai mei hoʻo kau fanongó ʻa e hokohokó. Ke ngāue fakataha ola lelei ʻa e ngaahi fakakaukaú, ʻe fiemaʻu nai ke ke ʻai ha halafakakavakava mei he foʻi fakakaukau ʻe tahá ki he fakakaukau ʻe tahá. Ko e halafakakavakavá ko ha pupunga lea nai ia pe ko ha sētesi kakato ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e vā ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi fakakaukaú. ʻI he ngaahi lea lahi, ʻe lava ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea fehokotakinga faingofua pe ngaahi kupuʻi lea ke fakahaaʻi ʻa e felāveʻi ʻo ha foʻi fakakaukau foʻou mo e fakakaukau ʻi muʻa aí.
Ko hono ngāueʻaki pē ʻa e fakamatala kaungatonú pea fokotuʻutuʻu ia ʻi ha hokohoko totonú ʻe tokoniʻi ai koe ke ke lavaʻi hoʻo taumuʻá.