Ko e Toutai Tangata ʻi he Ngaahi Toutaiʻanga ʻi Māmani Lahi
“He ne ogo oku ou malaga aki ae ogoogolelei, oku ikai koia oku ou vikiviki ai: he kuo tuku tonu ia kiate au; io, e malaia au, o kabau e ikai teu malaga aki ae ogoogolelei!”—1 KOLINITO 9:16, PM.
1, 2. (a) Ko hai kuo nau lavaʻi moʻoni ʻa e pole naʻe lave ki ai ʻi he 1 Kolinitō 9:16, pea ko e hā ʻokú ke pehē ai ko kinautolú? (e) Ko e hā ʻa e fatongia kuo tali ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
KO HAI ʻi he senituli 20 ni kuo nau lavaʻi moʻoni ʻa e pole ko ia ʻoku fokotuʻu mai ʻe he ngaahi lea ʻa Paula ʻi ʻolungá? Ko hai ia kuo nau ʻalu atu ki he māmaní ko e laui miliona ke toutai ki he kau tangata mo e kau fafine ʻa ia “ʻoku nau ongoʻi ʻa ʻenau fiemaʻu fakalaumālié”? (Mātiu 5:3, NW) Ko hai ʻoku nau fai pē ia neongo haʻanau tō ai ki he fakatuʻutāmaki ko e nofo pilīsone pea mo e mate, pea kuo nau tofanga ʻi he ngaahi meʻa pehē ʻi he ngaahi fonua lahi koeʻuhi pē ko hono fakahoko ʻa e fekau ʻa Kalaisi ʻia Mātiu 24:14?
2 ʻOku tali mai ʻe he fakamatalá: ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI he taʻu kuo ʻosí pē naʻe lahi hake ʻi he toko fā miliona ʻa e Kau Fakamoʻoni naʻa nau ʻalu mei he fale ki he fale ‘ʻo fanongonongo ʻa e ongoongo lelei’ ʻi he ngaahi fonua mo e ngaahi feituʻu ʻe 211 ʻi he ngaahi lea kehekehe lahi hake ʻi he 200. Naʻe ʻikai ko ha kulupu pē kuo filifili ʻo e kau misinale kuo ʻosi akoʻi. ʻIkai, ʻoku ongoʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová hono kotoa ko ha fatongia ia ke malanga mo faiako mei he fale ki he fale pea ʻi he ngaahi taimi feʻunga kehe hono kotoa pē. Ko e hā ʻoku nau ongoʻi ai ʻa e fiemaʻu ke vahevahe atu ʻenau ngaahi tuí ki he niʻihi kehé? Koeʻuhi he ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku ʻomai ʻe he ʻilo ko iá ʻa e fatongia ke fai.—ʻIsikeli 33:8, 9; Loma 10:14, 15; 1 Kolinitō 9:16, 17.
Toutai Tangata, Ko ha Pole ʻi Māmani Lahi
3. Ko e hā hono lahi ʻo e ngāue toutaí kuo pau ke aʻu ki aí?
3 ʻOku ʻikai ke fakangatangata pē ʻa e fuʻu ngāue toutai ko ʻení ki ha vaitafe pe ha anovai pe ko ha ʻōseni pē ʻe taha. ʻIkai, ʻoku hangē ko ia ko e fekau ʻa Sīsū, ʻe fai ia “ki he gaahi buleaga kotoabe.” (Maʻake 13:10, PM) Ki muʻa pea naʻe foki hake ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí, naʻá ne tala ange ki heʻene kau ākongá: “Ko ia ke mou ō, ʻo ngaohi ʻa e ngāhi kakai kotoa pe ko ʻeku kau ako, ʻi he papitaiso kinautolu ki he Huafa ʻo e Tamai mo e ʻAlo mo e Laumalie Maʻoniʻoni, mo e akoʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngāhi meʻa kotoa pe kuo u tuʻutuʻuni atu. Pea ko eni, ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pe, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.”—Mātiu 28:19, 20.
4. (a) Ko e hā ʻa e meʻa kuo pau naʻá ne fakaʻohovaleʻi ʻa e muʻaki kau muimui Siu ʻo Sīsuú? (e) Ko e hā ʻa e vakai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he lahi ʻo ʻenau ngāue fakamalangá?
4 ʻOku pau naʻe fakaʻohovale ki he kau muimui Siu ʻo Sīsuú ʻa e ngāue naʻe vaheʻi ange kiate kinautolú. Naʻá ne fakahā ki heʻene kau ākonga Siú te nau ʻalu ki he kau Senitaile “taʻemaʻa” ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻo akoʻi kinautolu. Naʻe fiemaʻu ha feʻunuʻaki lahi ke nau makupusi ʻa e mahuʻinga pea ke fakahoko ʻa e ngāue ko ia naʻe vaheʻí. (Ngāue 10:9-35) Ka naʻe ʻikai ke ʻi ai ha meʻa kehe ʻe lava ke fai ko hono fetongi; naʻe tala ange ʻe Sīsū kiate kinautolu ʻi ha talanoa fakatātā ko e “ngoue ko māmani.” Ko ia ai, ʻi he ʻahó ni ʻoku vakai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he māmaní fakalūkufua ko e feituʻu ia ʻoku nau maʻu ʻa e totonu ke fai ai ʻa ʻenau toutaí. ʻE ʻikai lava ke ʻi ai ha “fakangatangata kilomita ʻe 20” ki ha fonua ʻo hangē ko e lao fakavahaʻapuleʻangá ke ne fakangatangata ʻa e ngāue kuo vaheʻi mei he ʻOtuá. ʻI he ʻikai ke ʻi ai ha tauʻatāina fakalotú ʻoku fiemaʻu leva ai ʻa e fakapotopotó ʻi he taimi ʻe niʻihi. Ka neongo ia, ʻoku nau toutai mo e ongoʻi ko e meʻa fakavavevave ia. Ko e hā ʻoku pehē aí? Koeʻuhi he ko e ngaahi meʻa ʻoku lolotonga hoko ʻi he māmaní pea mo e fakahoko ʻo e ngaahi kikite ʻa e Tohitapú ʻoku nau fakahaaʻi ʻoku tau ʻi he konga fakaʻosi ʻo e ngāue toutai ʻi māmani lahí.—Mātiu 13:38; Luke 21:28-33.
Fakalakalaka ʻi he Ngāue Toutai ʻi Māmani Lahí
5. Ko e faʻahinga kakai fēfē ʻoku nau tali ʻa e ngāue toutai ʻi māmani lahí?
5 Ko e tokolahi taha ʻo e kau pani ko e kau ʻea ki he Puleʻangá naʻe “toutaiʻi” mei he ngaahi puleʻangá ki muʻa ʻi he 1935, ko ia ko honau tokolahí fakakātoa ne ʻosi kakato ia. Ko ia ai, tautefito talu mei he 1935, kuo kumi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he faʻahinga anga-fakatōkilalo ʻa ia ʻe lau nai kinautolu ko e kau “agamalu te nau maʻu ae fonua.” (Sāme 37:11, 29, PM) Ko e kakai ʻeni ʻa ia ʻoku nau “mapuhoi mo toʻe koeʻuhi ko e ngaahi fakalielia ʻoku fai.” ʻOku nau ʻai ke poupouʻi ʻa e pule ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki muʻa ʻi hono taaʻi ʻe he “mamahi lahi” ʻa e meʻa fakalielia mo kovi ʻoku tuʻu ni ʻa Sētané pea ʻe lī ʻene kau lotú ki he “fonise afi” ko e fakaʻauha fakaʻosí.—ʻIsikeli 9:4; Mātiu 13:47-50; 24:21.
6, 7. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu naʻe fai ʻi he 1943 ʻo fekauʻaki mo e ngāue fakamalangá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ola mei aí?
6 Kuo lavameʻa ʻa e ngāue toutai ʻi māmani lahí ʻo aʻu mai ki he taimí ni? Tuku ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa kuo hokó ke nau fakahā ʻa e moʻoní. ʻI he 1943, naʻe kei kakaha ai ʻa e Tau II ʻa Māmaní, ka ko e ngaahi tokoua pani angatonu ʻi he ʻuluʻi ʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he māmaní ʻi Brooklyn, Niu ʻIoaké, naʻa nau sio mai ki he kahaʻú ʻe fakahoko ai ha fuʻu ngāue toutai ʻi māmani lahi. Ko ia, ko e hā ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu naʻe faí?a—Fakahā 12:16, 17.
7 ʻI he 1943 naʻe fokotuʻu ai ʻe he Watchtower Society ha akoʻanga fakamisinale ʻo ui ko Kiliati (faka-Hepelū “ʻEsi Fakamoʻoni”; Sēnesi 31:47, 48) naʻe kamata ai ʻa hono akoʻi ʻa e kau misinale ʻe toko teau ʻi he māhina ʻe ono hono kotoa pē koeʻuhi ke lava ke fekau atu kinautolu ko e kau toutai fakaefakatātā ki māmani lahi. ʻI he taimi ko iá, ko e Kau Fakamoʻoni pē ʻe toko 126,329 naʻa nau longomoʻui ʻi he toutai tangata ʻi he ngaahi fonua ʻe 54. ʻI he vahaʻa ʻo e taʻu ʻe hongofulu naʻe puna hake ʻa e ongo fika ko iá ki he Kau Fakamoʻoni ʻe toko 519,982 ʻi he ngaahi fonua ʻe 143! Ko e moʻoni, naʻe ʻomai ʻe he Akoʻanga Kiliatí ha kau tangata-toutai mo ha kau fefine-toutai taʻemanavahē mo loto-ʻalovili, naʻa nau loto-lelei ke ʻalu atu ki he ngaahi sivilaise kehe ke nau hoko ʻo anga ki he ngaahi toutaiʻanga foʻou. Ko hono olá, naʻe tali ʻe he toko laui afe ʻo e kakai loto-totonú. Naʻe fakatoka ʻe he kau misinale ko iá, mo e Kau Fakamoʻoni fakalotofonua naʻa nau ngāue fakataha mo kinautolú, ha makatuʻunga ki he fuʻu tupulaki fakaofo ʻoku lolotonga hokó.
8, 9. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻoku lava ke lave nai ki ai ʻo kau ki he ngāue fakamisinale tuʻu-ki-muʻa? (e) ʻI he founga fēfē kuo sio ai ʻa e kau misinalé ki he tupulaki fakaofo ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku nau ngāue aí? (Sio foki ki he 1992 Yearbook of Jehovah’s Witnesses.)
8 Neongo ʻoku lahi hake ʻi he taʻu ʻe 70 pea aʻu ki he 80 ʻa e taʻumotuʻa ʻo e tokolahi ʻo e kau taukei fuoloa mo angatonu mei he ngaahi muʻaki kalasi ʻo Kiliatí, ʻoku nau kei ngāue pē ʻi honau ngaahi vāhengangāue ʻi mulí. Ko e taha ʻo e faʻahinga ko ení ko Eric Britten ko hono taʻu 82 eni hono motuʻá pea mo hono uaifi ko Christina, naʻá na lava mei he kalasi hono 15 ʻo Kiliatí ʻi he 1950 pea ʻokú na kei ngāue pē ʻi Pelēsila. ʻI heʻena ʻalu ke ngāue ʻi Pelēsilá, naʻe siʻi ange ʻi he toko 3,000 ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi he fonua ko iá. ʻOku lahi hake ʻi he taimí ni ʻi he toko 300,000! Ko e moʻoni, ko e ‘kiʻi siʻí kuo hoko ko e puleʻanga malohi’ ʻi Pelēsila koeʻuhi he kuo ola lelei ʻa e ngāue toutaí.—ʻAisea 60:22.
9 Pea fēfē ʻa e kau misinale ʻi ʻAfiliká? Ko e tokolahi taha kuo nau hoko ʻo anga ki ha anga-fakafonua mātuʻaki kehe ʻaupito pea kuo nau hoko ʻo ʻofa ki he ngaahi faʻahinga kehekehe ʻo e kakai ʻAfiliká. Hangē ko ení, ko John mo hono tokoua ko Eric Cooke mo hona ongo uaifi, ko Kathleen mo Myrtle, ʻoku nau lolotonga ngāue ʻi ʻAfilika Tonga. Naʻe lava ʻa John mo Eric mei he kalasi hono valú ʻi he 1947. ʻI ha taimi, naʻe ngāue ha taha ʻiate kinaua ʻi ʻEngikola, Simipapuē, Mosemipiiki, pe ʻAfilika Tonga. Naʻe mate ʻa e kau misinale ʻe niʻihi ʻi ʻAfilika koeʻuhi ko e mahaki, pea ko e niʻihi kehe koeʻuhi ko ha tau mo e fakatanga, ʻo hangē ko Alan Battey mo Arthur Lawson, ʻa ia naʻá na mate lolotonga ʻa e tau fakalotofonua ʻi Laipīlia ki muí ni mai. Ka, kuo hoko ʻo tupulaki lelei ʻaupito ʻa e ngaahi toutaiʻanga ʻAfiliká. ʻOku lahi hake he taimí ni ʻi he toko 400,000 ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻoku nau nofo ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe ʻi he fuʻu konitinēniti kotoa ko iá.
ʻOku Kau ʻa e Tokotaha Kotoa Ki Ai
10. Ko e hā ʻa e ʻuhingá pea ʻi he founga fē ʻoku fai ai ʻe he kau taaimuʻá ha ngāue ʻoku taau ke fakaongoongoleleiʻi?
10 Kaekehe, ʻoku totonu ke fakatokangaʻi kuo aʻu ki he toko laui afe pē ʻa e kau misinale muli, ka ko e kau malanga mo e kau taaimuʻab fakalotofonuá kuo aʻu ki he toko laui miliona. ʻOku nau fai ʻa e konga lahi taha ʻo e ngāue fakamalanga ʻi māmani lahí. ʻI he 1991 naʻe ʻi ai ʻa e ʻavalisi naʻe lahi hake ʻi he toko 550,000 ʻa e kau taaimuʻa mo e kau faifekau fefonongaʻaki. Ko ha fika mātuʻaki maongo ē kiate kitautolu ʻi heʻetau fakakaukau atu ki he Kau Fakamoʻoni angatonu ko ʻeni ʻoku nau fai ha feinga makehe ke kau ki he ngāue toutai lahí, ʻo fakaʻavalisi mei he houa ʻe 60 ki he 140 ʻi he ngāue fakamalanga ʻi he māhina taki taha. Ko e tokolahi ʻoku nau fai ʻeni ʻi he feilaulau fakaeia pea mo e fakamole lahi. Ka ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi he ʻoku nau ʻofa kia Sihova ko honau ʻOtuá ʻaki honau lotó, fakakaukaú, moʻuí, mo e mālohi kotoa, pea ʻoku nau ʻofa ki honau ngaahi kaungāʻapí ʻo hangē ko ʻenau ʻofa kiate kinautolú.—Mātiu 22:37-39.
11. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni papau ʻoku ngāue ʻa e laumālie ʻo Sihová ʻi he lotolotonga ʻo ʻene kakaí?
11 Fēfē ʻa e Kau Fakamoʻoni kehe ʻoku lahi hake ʻi he toko tolu mo e konga miliona ʻa ia ʻoku ʻikai te nau kau ki he ngāue fakamalanga taimi-kakató, ka neongo ia ʻoku nau kau peseti ʻe 100 ki he ngāue ʻa Sihová, ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga ʻoku nau ʻi aí? Ko e niʻihi ko e ngaahi uaifi ʻo aʻu ki he ngaahi faʻē ʻoku nau tokangaʻi ʻa e fānau iiki, ka neongo ia ʻoku nau foaki ʻa honau taimi mahuʻingá ki he ngāue toutai ʻi māmani lahí. Ko e tokolahi ko e ngaahi husepāniti pe ngaahi tamai ʻoku ngāue fakaemāmani taimi-kakato; ka, ʻoku nau vaheʻi ha taimi ʻi he ngaahi fakaʻosinga ʻo e uiké pea mo e ngaahi efiafi poʻulí ke akoʻi ʻa e moʻoní ki he niʻihi kehé. Pea ʻoku ʻi ai ʻa e fuʻu tokolahi ʻo e kau tangata mo e kau fefine teʻeki mali pea mo e kau toʻutupu ʻoku nau kau ki he ngāue fakamalangá pea ʻoku nau fakaongoongoleleiʻi ʻa e moʻoní ʻaki honau ʻulungaanga leleí. Ko e fē ha toe kulupu fakalotu kuo lahi hake ʻi he toko fā miliona ko e kau ngāue pole ʻa ia ʻoku nau malangaʻi ʻi he māhina taki taha ʻa e ongoongo lelei ʻo e pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? ʻOku pau ko e fakamoʻoni ʻeni ʻo e ngāue ʻa e laumālie ʻo Sihová!—Sāme 68:11; Ngāue 2:16-18; fehoanaki mo Sākalaia 4:6.
Ngaahi Meʻa ʻOku Tokoni ki he Tupulakí
12. Ko e hā ʻa e ʻuhinga pea ko e toko fiha ʻa e kakai ʻoku nau tali ʻa e moʻoní?
12 ʻOku ʻomai ʻe he ngāue fakamalanga kāfakafa ko ʻení ʻa e ngaahi ola fakaofo ʻi he taʻu taki taha. ʻI he 1991 naʻe lahi hake ʻi he toko 300,000 ʻa e Kau Fakamoʻoni foʻou naʻa nau papitaiso ʻaki hono fakauku kakato kinautolu ʻi he vai. ʻOku tatau ia mo e ngaahi fakatahaʻanga ʻoku lahi hake ʻi he 3,000 ʻoku taki toko 100 ai ʻa e Kau Fakamoʻoni! ʻOku anga-fēfē ʻa hono aʻusia ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení kotoa? Ke tau manatuʻi leva ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsuú: “ʻOku ʻikai lava ʻe ha taha ke haʻu kiate au, ka ʻi he tohoaki ia ʻe he Tamai naʻa ne fekau mai au . . . Kuo tohi ʻi he Tohi Palōfita, Pea te nau hoko kotoa pē ko e kau akonekina ʻe he ʻOtua [Sihova]. ʻIlonga ʻa ia kuo fanongo mei he Tamai, pea kuo akonekina, ʻoku ne haʻu kiate au.” Ko ia ai, ʻoku ʻikai ko e feinga fakaetangata pē ʻoku tali ai ʻe ha taha ʻa e toutai ʻi māmani lahí. ʻOku ʻiloʻi ʻe Sihova ʻa e tuʻunga ʻo e lotó pea tohoaki mai kiate ia ʻa e faʻahinga ʻoku taaú.—Sione 6:44, 45; Mātiu 10:11-13; Ngāue 13:48.
13, 14. Ko e hā ʻa e fakakaukau lelei kuo fakahāhā ʻe he Kau Fakamoʻoni tokolahi?
13 Kaekehe, ko e kau toutai tangatá ko e kau fakafofonga ia ʻoku ngāueʻaki ʻe Sihova ke tohoaki mai ʻa e kakaí kiate ia. Ko ia ai, ʻoku mahuʻinga ʻa e anga ʻo ʻenau fakakaukau ki he kakaí mo e ngaahi kauhala ʻa ia ʻoku nau toutai aí. Ko ha fakalototoʻa ē ke sio kuo tukulotoʻi ʻe he tokolahi kāfakafa ʻa e ngaahi lea ʻa Paula ki he kau Kalētiá: “Ka ʻoua naʻa ta fiu ʻi he failelei, he te ta utu ʻi hono faʻahitaʻu, ʻo kapau ʻe ʻikai te ta vaivai.”—Kalētia 6:9.
14 Ko e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni angatonu kuo nau kau ki he ngāue fakamalangá ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu lahi, pea ʻi he taimi tatau ʻoku nau tokanga maʻu pē ki he ngaahi meʻa kuo hoko ʻi he māmaní. Kuo nau sio ki he tuʻunga mālohi kuo aʻu ki ai pea toki tō mei ai ʻa e pule faka-Nasí, pule faka-Kominiusí, mo e ngaahi faʻahinga pule kehe faka-tikitato. Kuo sio tonu ʻa e niʻihi ki he ngaahi tau kuo fai talu mei he 1914. Kuo nau sio ki he falala ʻa e kau taki ʻo e māmaní ki he Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá pea hili ia ki he Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá. Kuo nau sio ki hono tapui ʻa e ngāue ʻa Sihová pea toki fakalao ki mui mai ʻi he ngaahi fonua lahi. Lolotonga ʻo e ngaahi meʻá ni hono kotoa, kuo ʻikai ke foʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi hono fai ʻa e meʻa ʻoku leleí, kau ki ai mo e ngāue ko e kau toutai tangata. Ko ha ʻalunga tuʻu-ki-muʻa ē ʻo e tauhi angatonú!—Mātiu 24:13.
15. (a) Ko e hā ʻa e tokoni kuo tau maʻu ke tau liliu ai ki he ngaahi fiemaʻu ki hotau feituʻu ko e māmani lahí? (e) Ko e hā ʻa e tokoni ʻa e ngaahi tohi kuo pulusí ʻi he feituʻu ʻokú ke ngāue aí?
15 ʻOku ʻi ai mo e ngaahi meʻa kehe kuo tokoni ki he tupulaki ko ʻeni ʻi māmani lahí. Ko e meʻa ʻe taha ko e fakakaukau ngaofengofua ʻa e kau toutai tangatá ʻo kau ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e feituʻú. ʻI he nofo hili mai ʻa e kakai ʻo e ngaahi sivilaise, ngaahi lotu, mo e ngaahi lea kehekehe, kuo fakalahi atu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa ʻenau mahino ki he anga ʻo e ngaahi fakakaukau kehekehe ko ení. Pea kuo tokoni kāfakafa ʻa e fakatahaʻanga ʻi māmani lahí ʻi hono teuteuʻi ʻa e ngaahi Tohitapu mo e ngaahi tohi faka-Tohitapu ʻoku lahi hake ʻi he ngaahi lea ʻe 200. Kuo maʻu ʻa e New World Translation of the Holy Scriptures, fakakātoa pe fakakonga ʻi he ngaahi lea ʻe 13, kau ai mo e lea faka-Seki mo faka-Solovaki. ʻOku ala maʻu ʻi he taimí ni ʻa e polosiua ko e Moʻui Fiefia ʻI He Mamani ʻO Taʻengata! ʻi he ngaahi lea ʻe 198, ʻi he lea faka-ʻAlapēnia ʻo aʻu ki he lea faka-Sulu, pea kuo pulusi ʻa e ngaahi tatau ʻe 72 miliona ai. Ko e tohi The Greatest Man Who Ever Lived kuo ʻosi ala maʻu ia ʻi he ngaahi lea ʻe 69. Kuo pulusi ʻi he ngaahi lea ʻe 29 ʻa e tohi ko e Mankind’s Search for God, pea ʻokú ne fakamaama mai ʻa e tupuʻanga pea mo e ngaahi tui ʻo e ngaahi lotu lalahi ʻi he māmaní pea ʻoku fakamoʻoniʻi ko ha tokoni laulōtaha ia ki he toutai ʻi māmani lahí.
16. Kuo anga-fēfē ʻa e tali ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻi he ngaahi fonua kehé?
16 Ko e toe hā kuó ne fakalahi atu ʻa e ngāue toutai ʻi māmani lahí? Kuo loto-lelei ʻa e toko laui afe ke fai ha tali ki he ‘ui Masitōniá.’ ʻOku hangē tofu pē ko e loto-lelei ʻa Paula ke ne hiki mei ʻĒsia Minu ki Masitōnia ʻi ʻIulope, ʻi he ui mai ʻe he ʻOtuá, ko e Kau Fakamoʻoni tokolahi kuo nau hiki ki he ngaahi fonua mo e ngaahi feituʻu ʻa ia ʻoku lahi ange ai ʻa e ngaahi fiemaʻu ki he kau malanga ʻo e Puleʻangá, pea pehē ki he kau mātuʻa mo e kau sevāniti. Kuo nau hangē ko e kau toutai moʻoni kuo nau sio ki honau ngaahi toutaiʻangá kuo lahi ʻa hono toutaiʻí pea nau hiki atu ki he ngaahi toutaiʻanga ʻa ia ʻoku siʻisiʻi ange ai ʻa e ngaahi vaká pea ʻoku kei lahi ai ʻa e iká.—Ngāue 16:9-12; Luke 5:4-10.
17. Ko e hā ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻoku tau maʻu ʻo fekauʻaki mo kinautolu kuo nau tali ʻa e ‘ui Masitōniá’?
17 Naʻe fakakau ki he ngaahi kalasi ki mui mai ʻa e akoʻanga fakamisinale Kiliatí ʻa e kau ako mei he ngaahi fonua kehekehe ʻo ʻIulope kuo nau ako ke poto ʻi he lea faka-Pilitāniá pea kuo nau foaki atu kinautolu ke ngāue ʻi he ngaahi fonua mo e ngaahi sivilaise kehe. Pehē pē, fakafou ʻi he ʻApiako Ako Fakafaifekaú, ko e ngaahi tokoua tokolahi teʻeki ai ke malí naʻe fai ai ʻa honau akoʻi fakamātoato ʻi he māhina ʻe ua pea toki fekau atu kinautolu ki he ngaahi puleʻanga kehe ke nau ʻai ke mālohi ange ʻa e ngaahi fakatahaʻanga mo e ngaahi vāhengangāue fakafeituʻu ʻi aí. Ko e ngaahi toutaiʻanga laulōtaha kehé ko e ngaahi feituʻu ʻoku fakaʻatā he taimí ni ʻi ʻIulope Hahake mo e ngaahi lepupilika ʻo Lūsia ki muʻá.—Fehoanaki mo Loma 15:20, 21.
18. (a) Ko e hā ʻoku faʻa hoko ai ko e kau faifekau ola lelei ʻa e kau taaimuʻá? (e) ʻE lava fēfē ke nau tokoni ki he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá?
18 Ko ha toe tokoni ʻe taha ki he ngāue toutai ʻi māmani lahí ko e Ako Ngāue Taaimuʻa ʻoku kau ki ai ʻa e kau taaimuʻa tuʻumaʻú. ʻI he lolotonga ʻo e uike ʻe ua ʻa hono ako fakamātoato ʻo e tohi ko e Shining as Illuminators in the World, ʻa ia naʻe teuteu fakatefito pē ia ki he kau taaimuʻá, ʻoku fakaleleiʻi ai ʻa ʻenau malava fakafaifekaú ʻi heʻenau lave ki he ngaahi kaveinga ʻo hangē ko e “Tulitāupau ki he ʻAlunga ʻo e ʻOfa,” “Muimui kia Sīsū ko e Faʻifaʻitakiʻanga,” mo e “Tupulekina ʻa e Pōtoʻi ʻi he Faiako.” Ko ha loto-hounga lahi ē ʻa e ngaahi fakatahaʻanga hono kotoa ke nau maʻu ʻa e ngaahi kulupu ko ʻeni ʻo e kau toutai taukei ʻi he ngāue fale-ki-he-falé ʻa ia ʻe lava ke nau akoʻi ʻa e tokolahi ʻi he ngāue toutai lahi ko ʻení!—Mātiu 5:14-16; Filipai 2:15; 2 Tīmote 2:1, 2.
ʻE Lava ke Tau Fakaʻau ke Lelei Ange?
19. ʻE lava fēfē ke fakaʻau ke lelei ange ʻa ʻetau ngāue fakamalangá, ʻo hangē ko e ʻapositolo ko Paulá?
19 ʻOku fiemaʻu ke tau maʻu ʻa e fakakaukau pau mo sio atu ki muʻa ʻo hangē ko Paulá. (Filipai 3:13, 14) Naʻá ne maliliungofua ki he faʻahinga kakai mo e ngaahi tuʻunga kehekehe kotoa pē. Naʻá ne ʻilo ki he anga ʻo hono ngāueʻaki ha meʻa ʻoku femahuʻingaʻiaʻaki ki ai pea mo e anga ʻo e fakatupunga ʻa e fakakaukau ʻo makatuʻunga ʻi he anga ʻo e fakakaukau fakalotofonua mo e anga-fakafonuá. ʻE lava ke tau kamata ha ngaahi ako Tohitapu ʻaki haʻatau tokanga ki he anga ʻo e tali ʻa e tokotaha-ʻapí ki he pōpoaki ʻo e Puleʻangá pea liliu ʻa ʻetau malangá ki he ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu ki he tokotaha ko iá. Koeʻuhi ko e lahi mo kehekehe ʻa e ngaahi tohi ʻoku tokoni ki he ako Tohitapú ʻoku tau maʻú, ʻe lava ke tau tuʻuaki ʻa ia ʻoku feʻunga mo e anga ʻo e fakakaukau ʻa e tokotaha ko iá. Ko e meʻa mahuʻinga foki ki he toutai ola leleí ko ʻetau maliliungofua mo ʻiloʻilo.—Ngāue 17:1-4, 22-28, 34; 1 Kolinitō 9:19-23.
20. (a) Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ʻa ʻetau ngāue toutai ʻi he taimi ní? (e) Ko e hā ʻa hotau fatongia fakafoʻituitui ʻi he taimi ní?
20 Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ʻa e ngāue toutai taʻe hano tatau ko ʻeni ʻi māmani lahi ʻi he taimi ní? Koeʻuhi ʻoku hā mahino mei he ngaahi kikite ʻa e Tohitapú ʻa ia ʻoku hā ʻi he ngaahi meʻa kuo ʻosi hoko pea mo ia ʻoku lolotonga hokó, ʻoku huʻu ʻa e tuʻu ko ʻeni ʻo e māmani ʻo Sētané ki ha tumutumu fakatuʻutāmaki. Ko ia, ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe kitautolu ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová? Kuo fakaeʻa ʻe he ngaahi kupu ako ʻe tolu ʻi he makasini ko ʻení ʻa hotau fatongia ke tau faʻa ngāue pea ke tau faivelenga ʻi heʻetau ngāue toutai ʻi hotau konga toutaiʻanga ʻi māmani lahí. ʻOku tau maʻu ʻa e fakapapau alafalalaʻanga mei he Tohitapú ʻe ʻikai ke ngalo ʻia Sihova ʻa ʻetau ngāue tōtōivi ʻi he toutaí. Naʻe pehē ʻe Paula: “He talaʻehai ʻoku fai taʻetotonu ʻa e ʻOtua ke ne fakangaloʻi hoʻomou ngaue, mo e ʻofa ki hono huafa naʻe ha ʻiate kimoutolu ʻi hoʻomou tokoni ki he kakai lotu, ʻa ia foki ʻoku mou kei fai. Ka ʻoku mau fakaʻamu ke ha ʻiate kimoutolu taki taha ha feinga hange ko ia, ke fakamaʻumaʻuluta hoʻomou fakatuʻamelie, ʻo aʻu ki he ngataʻanga.”—Hepelū 6:10-12.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Sio foki ki he Revelation—Its Grand Climax At Hand!, peesi 185 mo e 186, naʻe pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b “Ko ha tokotaha-malanga taaimuʻa . . . Ko ha tokotaha ngāue fakamalanga taimi-kakato ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova.”—Webster’s Third New International Dictionary.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ Ko e hā ʻoku vakai ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he māmaní kotoa ko e feituʻu ia ke fai ai ʻa ʻenau ngaahi ngāue toutaí?
◻ Kuo hoko fēfē ʻa e akoʻanga fakamisinale Kiliatí ko ha monū ki he ngāue toutaí?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi kuo tokoni ki he lavameʻa ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
◻ ʻE malava fēfē ke fakaʻau ke lelei ange ʻa kitautolu fakafoʻituitui ʻi heʻetau ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané?
[Siate ʻi he peesi 20]
NGAAHI OLA ʻO E TOUTAI FAKAVAHAʻAPULEʻANGA
Taʻu Ngaahi Fonua Kau Fakamoʻoni
1939 61 71,509
1943 54 126,329
1953 143 519,982
1973 208 1,758,429
1983 205 2,652,323
1991 211 4,278,820