“Faifakamoʻoni Fakaʻāuliliki ki he Ongoongo Lelei”
1. Ko e hā ʻa e ongoongo lelei ʻoku fiemaʻu ke tau vahevahe atú?
1 ʻI ha māmani ʻoku tātātaha ke ʻi ai ʻa e ongoongo leleí, ʻoku tau maʻu ai ʻa e monū ke “faifakamoʻoni fakaʻāuliliki ki he ongoongo lelei ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá.” (Ng. 20:24, NW) ʻOku kau heni ʻa hono ʻai ke ʻilo ʻe he kakaí ko e “kuonga fakamui” kuo vavé ni ke fetongi ia ʻe he māmani foʻou māʻoniʻoni ʻa Sihová, ʻa ia ʻe ‘mole atu ai ʻa e ngaahi meʻa muʻá.’ (2 Tim. 3:1-5; Fkh. 21:4) ʻI he taimi ko iá ʻe ʻikai ke toe ʻi ai ha puke. (Ai. 33:24) Ko e ngaahi ʻofaʻanga kuo maté te nau toetuʻu mai mei he ngaahi faʻitoká pea toe fakataha mo honau fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá. (Sione 5:28, 29) ʻE hoko ʻa e māmaní kotoa ko ha palataisi fakaʻofoʻofa. (Ai. 65:21-23) Ko ha fakatātā pē ʻeni ʻo e ongoongo lelei ʻoku fiemaʻu ke tau vahevahe atú!
2. Ko e hā ko ha taimi lelei ai ʻa e faʻahitaʻu Fakamanatú ke faifakamoʻoni ai ki he ongoongo leleí?
2 Ko e māhina ko Maʻasi, ʻEpeleli mo Meé ʻe hoko ia ko ha taimi lelei ke talaki atu ai ʻa e ongoongo lelei ko iá. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi māhina ko ʻení, ko e ʻeá mo e ngaahi ʻaho loloa ʻi he ngaahi konga lahi ʻo e māmaní ʻoku hoko ko e taimi lelei ia ke fakamoleki ai ʻa e taimi lahi ange ʻi he ngāue fakafaifekaú. Tānaki atu ki ai, ko e meʻa mahuʻinga taha ʻi he taʻú, ʻa e Fakamanatú, ʻe kātoangaʻi takatakai ia ʻi he māmaní hili ʻa e tō ʻa e laʻaá ʻi he Tokonaki, ʻaho 22 ʻo Maʻasí. Ko e taimi leva ʻeni ke kamata teuteu ai ke fakalahi ʻetau ngāue fakamalangá.
3. Ko e hā ʻe tokoni kia kitautolu ke fakalahi ai ʻetau ngāue ko e ngaahi fāmilí?
3 Tāimuʻa Tokoni: ʻE lava ke ke fokotuʻutuʻu hoʻo taimi-tēpilé ke tāimuʻa tokoni ʻi ha māhina ʻe taha, ua, pe ko e māhina ʻe tolú kotoa? Fēfē ke ke vaheʻi ha taimi he lolotonga ʻo hoʻo ako fakafāmilí ke lāulea ai ki he meʻá ni. ʻI he fengāueʻaki leleí, ʻe malava nai ai ha mēmipa ʻe taha pe lahi ange ʻo e fāmilí ke tāimuʻa tokoni. (Pal. 15:22) Fai ha lotu fekauʻaki mo e meʻá ni, pea sio ai ki he anga hono tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa hoʻo ngaahi feingá. (Pal. 16:3) Kapau ʻe ʻikai ke ʻi ai ha taha ʻi he fāmilí ʻe lava ke tāimuʻa tokoni, ʻe lava ʻe he mēmipa kotoa ʻo e fāmilí ke fokotuʻu ha taumuʻa pau ke fakalahi ai ʻenau ngāue fakafaifekaú pea ngāue fakataha mo e faʻahinga ʻoku nau malava ke tāimuʻá.
4. ʻE lava fēfē ke tau fakataimitēpileʻi ʻetau ngaahi meʻá kae lava ke tau tāimuʻa tokoni kapau ʻoku tau ngāue taimi-kakato?
4 Kapau ʻokú ke ngāue taimi-kakato, ko ha taimi-tēpile lelei ʻe malava nai ai ke ke tāimuʻa tokoni. Mahalo te ke lava ʻo ngāueʻaki ha konga ʻo ho taimi mālōlō kai hoʻataá ke malanga ai. Pe ʻe lava ke ke maʻu ha feituʻu ngāue fakafoʻituitui ofi ki ho ʻapí pe ngāueʻangá pea kau ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻi ha houa ʻe taha pe lahi ange ki muʻa pe ʻi he tuku ʻa e ngāué. Te ke malava nai ke toe maʻu ha taimi lahi ange ki ai ʻi hoʻo taimi-tēpilé ʻaki hono feʻunuʻaki ʻa e ngaahi ngāue ʻoku ʻikai ke fiemaʻú ki ha māhina kehe pea fakamoleki ha ngaahi ʻaho kakato ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻi he ngaahi fakaʻosinga ʻo e uiké. Kuo malava ʻe he niʻihi ke toʻo ha ʻaho ʻe taha pe ua mei he taimi mālōloó ke ngāueʻaki ia ki he ngāue fakamalangá.
5. ʻE fēfē nai haʻo tokoniʻi ʻa e taʻumotuʻá pe vaivaí ke tāimuʻa tokoni?
5 Kapau ʻokú ke taʻumotuʻa pe vaivai pe ʻoku fakangatangata ho iví, ʻe malava nai ke ke tāimuʻa tokoni ʻaki hono fakamoleki ha kiʻi taimi siʻisiʻi ʻi he ʻaho taki taha ʻi he ngāue fakafaifekaú. Kole kia Sihova ke ʻoatu maʻau “ʻa e makehe atu ʻo e mafai.” (2 Kol. 4:7) Naʻe malava ha tuofefine ʻe taha ke tāimuʻa tokoni ʻi hono taʻu 106! ʻI he tokoni ʻa hono ngaahi kāinga Kalisitiané mo e niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá, naʻá ne malanga fale-ki-he-fale ai, fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahi, ʻalu ki he ngaahi ako Tohi Tapu, pea kau ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e ngāue fakafaifekaú. Naʻá ne tokoni ʻi hono kamata ha ngaahi ako Tohi Tapu mo e kakai ʻe toko hongofulu. “ʻI heʻeku fakakaukau atu ki he monū fakaofo naʻá ku maʻu ke ngāue ai ko ha tāimuʻa tokoní,” ko ʻene leá ia, “ʻoku fonu hoku lotó ʻi he ʻofa mo e houngaʻia kia Sihova, ko hono ʻAló pea mo ʻEne kautaha fakalotomāfaná. ʻOku ou fie lea moʻoni ‘mālō Sihova!’”
6. ʻOku malava fēfē ki ha toʻutupu ʻosi papitaiso ʻoku kei ako ke tāimuʻa tokoni?
6 Kapau ko ha toʻutupu ʻosi papitaiso koe ʻokú ke kei ako, te ke lava mo koe foki ke ke kau ki he tāimuʻa tokoní. Hangē ko e faʻahinga ʻoku ngāue taimi-kakató, te ke malava nai ke fakataimitēpileʻi ʻa e ngaahi fakaʻosinga uiké ki he ngāue fakafaifekaú. Mahalo te ke lava ʻo ʻalu ʻi ha houa ʻe taha pe lahi ange he tuku ʻa e akó ʻi ha ngaahi ʻaho ʻe niʻihi. ʻE ʻi ai ha taimi tutuku ʻe lava ke ke ngāueʻaki ke kau ai ʻi he ngāue fakafaifekaú? Kapau te ke saiʻia ke tāimuʻa tokoni, talanoa ki hoʻo ongo mātuʻá fekauʻaki mo ia.
7. Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he kau mātuʻá ke fakatupulekina ʻa e loto-māfana ki he ngāue fakafaifekaú he lolotonga ʻo e faʻahitaʻu Fakamanatú?
7 Fakatupulekina ʻa e Loto-Māfana: ʻE lava ke fai ʻe he kau mātuʻá ʻa e meʻa lahi ke fakatupulekina ʻa e loto-māfana ʻi he fakatahaʻangá ʻaki ʻenau faʻifaʻitakiʻangá. (1 Pita 5:2, 3) Te nau fakapapauʻi nai ke fokotuʻu ha toe ngaahi fakataha ki he ngāue fakamalangá maʻá e faʻahinga te nau kau ki he ngāue fakafaifekaú ʻi he hengihengí, tuku ʻa e akó, pe ʻi he tuku ʻa e ngāué. ʻOku totonu ke fakapapauʻi ʻe he ʻovasia ngāué ko e kau malanga taau ʻoku vaheʻi ke nau tokangaʻi ʻa e ngaahi fakataha ko iá pea ʻoku ʻi ai mo ha feituʻu ngāue feʻunga, pehē ki hono ala maʻu ʻa e ngaahi makasini mo e ngaahi tohi ki he ngaahi māhina ko ʻeni ʻo e ngāue makehé.
8. Ko e hā ʻoku tau ako mei he meʻa naʻe hokosia ʻe ha fakatahaʻanga ʻe taha?
8 ʻI he fakatahaʻanga ʻe taha, naʻe kamata ai ke fakalototoʻaʻi ʻe he kau mātuʻá ʻa e ngāue tāimuʻa tokoní ʻi ha ngaahi māhina ki muʻa. Naʻa nau ʻai ke ʻilo ʻe he fakatahaʻangá ʻi he uike taki taha ʻa e tokolahi ʻo e kau malanga kuo tali ke nau tāimuʻa tokoní. Naʻe fakapapauʻi ai heni ki he faʻahinga naʻe loto ke fakalahi ʻenau kau ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻe tokolahi ʻa e faʻahinga ke ngāue mo iá. Naʻe fai ʻa e fokotuʻutuʻu ki ha ngaahi fakataha lahi ange ki he ngāue fakamalanga ʻi he hengihengí mo e efiafí. Ko e olá, naʻe tāimuʻa tokoni ai ʻa e kau malanga ʻe toko 53 ʻi ʻEpeleli, ʻo meimei vaeua ʻa e fakatahaʻangá!
9. Ko e hā ko ha taimi lelei ai ʻa e faʻahitaʻu Fakamanatú ki he faʻahinga ʻoku tāú ke nau hoko ko e kau malanga ʻo e ongoongo leleí?
9 Tokoniʻi ʻa e Niʻihi Kehé ke Malanga: ʻI he taau ke hoko ʻa e faʻahinga foʻoú mo e toʻutupú ko ha kau malangá, ʻe fakaafeʻi nai ke nau ngāue ʻi he ngāue fakamalangá fakataha mo e kau malanga taukeí. ʻE ʻi ai nai ʻa e faingamālie pehē he lolotonga ʻo e faʻahitaʻu Fakamanatú ʻi hono fakalahi ʻe he tokolahi ʻi he fakatahaʻangá ʻa ʻenau ngāué. ʻOku ʻi ai haʻo ako Tohi Tapu fakalakalaka ʻa ia ʻoku moʻui ʻo fehoanaki mo e ngaahi tuʻunga māʻoniʻoni ʻa Sihová? ʻOku ʻi ai haʻo fānau ʻulungāanga lelei ʻoku nau fakalakalaka lelei ka ʻoku teʻeki ai ke nau hoko ko ha kau malanga? Kapau ʻoku fakahaaʻi ʻe he faʻahinga peheé ha holi ke hoko ko ha kau malanga teʻeki papitaiso pea ʻokú ke ongoʻi ʻoku nau taau, ʻai leva ke ʻilo ki ai ʻe ha taha ʻo e kau mātuʻá. ʻE fokotuʻutuʻu ʻe he ʻovasia tauhí ha mātuʻa ʻe toko ua ke na lāulea ki he meʻá ni fakataha mo koe pea mo hoʻo kiʻi tamá pe ko e tokotaha akó.
10. Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he kau mātuʻá ke tokoniʻi ʻa e faʻahinga ʻikai longomoʻuí?
10 Ko e ngaahi māhina hoko maí ko ha toe taimi lelei ia ki he faʻahinga ʻikai longomoʻuí ke nau toe kamata ngāue ai mo e fakatahaʻangá. ʻOku totonu ke feinga mālohi ʻa e kau ʻovasia Ako Tohi ʻa e Fakatahaʻangá mo e kau mātuʻa kehé ke ʻaʻahi ki he faʻahinga peheé ʻo fakaaʻu atu ha fakaafe māfana fakafoʻituitui ke ngāue mo kinautolu ʻi he ngāue fakafaifekaú. Kapau kuo ʻikai te nau longomoʻui ʻi ha taimi fuoloa, ʻoku totonu ke ʻuluaki talanoa ha mātuʻa ʻe toko ua mo kinautolu ke fakapapauʻi pe ʻoku nau kei taau.—km 11/00 p. 3.
11. Ko e hā ʻa e fakahāhā lahi taha ʻo e “ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá?”
11 Teuteu ki he Fakamanatú: Ko e huhuʻí ko e fakahāhā lahi taha ia ʻo e “ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá.” (Ng. 20:24, NW) ʻE fakatahataha ʻa e laui miliona ʻo e kakai houngaʻia takatakai ʻi he māmaní ʻi he Tokonaki, ʻaho 22 ʻo Maʻasí, hili e tō ʻa e laʻaá, ke kātoangaʻi ʻa e Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Kalaisí. ʻOku tau loto ke fakaafeʻi mo tokoniʻi ʻa e faʻahinga loto-totonu kotoa pē ke nau maʻu ʻa e kātoanga mahuʻinga ko ʻeni ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻa e ʻofa maʻataʻatā ʻa Sihova ki he faʻahinga ʻo e tangatá.
12. Ko hai ʻoku totonu ke tau fakaafeʻi ki he Fakamanatú?
12 ʻAi ha lisi ʻo e faʻahinga ʻokú ke loto ke fakaafeʻí. ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻe ʻi hoʻo lisí ʻa e ngaahi kāinga, kaungāʻapi, maheni ʻi he ngāueʻangá pe ʻapiakó, kau ako Tohi Tapu ki muʻa mo e taimí ni pea mo e niʻihi kehe kotoa ʻokú ke ʻaʻahi maʻu pē ki aí. Kapau ʻoku ʻi ai ha fehuʻi ʻa ha niʻihi ʻokú ke fakaafeʻi ʻo fekauʻaki mo e Fakamanatú, te ke ʻilo nai ʻoku ʻaonga ke ngāueʻaki ʻa e ʻapenitiki fekauʻaki mo e Kai Efiafi ʻa e ʻEikí ʻi he peesi 206-8 ʻo e tohi Akoʻi ʻe he Tohi Tapú. ʻE lava ai heni ke kamata ha ako Tohi Tapu, koeʻuhí he te ke maʻu ai ha faingamālie ke fakaʻaliʻali ʻa e tohi ʻoku tau ngāueʻaki ke fakahokoʻaki ʻa e ako Tohi Tapú.
13. Naʻe tāpuakiʻi fēfē ʻe Sihova ʻa e ngaahi feinga ʻa ha toko ua ʻi he kau malangá naʻá na fakapapauʻi ke fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ki he Fakamanatú?
13 Naʻe ʻai ʻe he tuofefine ʻe taha ha lisi ʻo e fāmili ʻe 48 ke fakaafeʻi. ʻI heʻene fakaafeʻi kinautolú, naʻá ne fakaʻilongaʻi honau ngaahi hingoá pea tohiʻi mo e ʻaho naʻá ne fakaafeʻi ai kinautolú. He fiefia ē ka ko ia ʻi hono maʻu ʻe he kakai ʻe toko 26 ʻa e Fakamanatú! Naʻe fakaafeʻi ʻe ha tokoua ha tokotaha ngāue ʻi hono falekoloá ʻa ia ko ha pātele ia ki muʻa. Naʻe haʻu ʻa e tangatá pea ki mui ai naʻá ne pehē, “Naʻá ku ako ʻa e meʻa lahi ange fekauʻaki mo e Tohi Tapú ʻi ha houa ʻe taha ʻo laka ange ia ʻi he taʻu ʻe 30 ʻo ʻeku hoko ko ha mēmipa ʻi he Siasi Katoliká.” ʻI he ʻosi pē ʻa e Fakamanatú, naʻá ne tali ha ako ʻi he tohi Akoʻi ʻe he Tohi Tapú.
14. Ko e hā ʻa e feingangāue fakaemāmani lahi ʻe kamata ʻi he ʻaho 1 ʻo Maʻasí?
14 Feingangāue: Kamata ʻi he Tokonaki, ʻaho 1 ʻo Maʻasí ʻo hokohoko atu ai ki he ʻaho 22, ʻe tufaki ai ʻa e tohi fakaafe makehe ki he Fakamanatú ʻi māmani lahi. ʻE fiemaʻu ʻa e kau malanga kotoa pē ke nau kau kakato ki he feingangāue mahuʻinga ko ʻení. ʻOku lelei ange ke ʻoange hangatonu ki he tokotaha-ʻapí ʻa e tohi fakaafé kae ʻoua ʻe tuku ʻi he lalo matapaá. Kae kehe, kapau ʻoku lahi ʻa homou feituʻu ngāué, ʻe fakapapauʻi nai ʻe he kau mātuʻá ʻe lava ke tuku ʻi ha founga fakapotopoto ʻa e ngaahi tohi fakaafé ʻi he ngaahi ʻapi ʻoku ʻikai ha taha aí. ʻI he ngaahi fakaʻosinga uiké, te tau toe tuʻuaki ai mo e ngaahi makasini lolotongá.
15. ʻE anga-fēfē nai ʻetau tuʻuaki ʻa e tohi fakaafe ki he Fakamanatú?
15 Koeʻuhi ʻoku taimi nounou pē ʻa ʻetau tufaki ʻa e ngaahi tohi fakaafé, ʻoku lelei tahá ke nounou ʻa e tuʻuakí. Hoko ʻo anga-fakakaumeʻa mo loto-māfana. Te ke leaʻaki nai ha meʻa hangē ko ʻení: “ʻOku mau loto ke fakaafeʻi koe, ko ho fāmilí, pea mo e ngaahi kaumeʻá ki ha meʻa mahuʻinga ʻe fai ʻi he ʻaho 22 ʻo Maʻasí. Ko hoʻo tohi fakaafe ʻeni. Ko e fakaikiikí ʻoku ʻasi pē ʻi he tohi fakaafé.” ʻE ʻi ai nai ha fehuʻi ʻa e tokotaha-ʻapí, pe te ne tali ʻa e tohi fakaafé pea fakahaaʻi nai te ne haʻu ki ai. Hiki e hingoa ʻo e faʻahinga ʻoku nau mahuʻingaʻiá, pea fokotuʻutuʻu ke toe foki ki ai.
16. Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hoko ʻoku hā ai ʻa e mahuʻinga ʻo e feingangāue ke fakaafeʻi ki he Fakamanatú ʻa e kakai ʻi he feituʻu ngāué?
16 ʻI he taʻu kuo ʻosí naʻe maʻu ai ʻe ha sōtia ʻa e tohi fakaafe ki he Fakamanatú ʻi hono lalo matapaá. Naʻá ne fakapapauʻi ke maʻu ʻa e Fakamanatú ka naʻe fiemaʻu ke ne ʻuluaki maʻu ha ngofua mei he sātiní. ʻI heʻene fakahā ange ʻa e tohi fakaafé ki he sātiní, naʻe kiʻi longo ʻa e sātiní peá ne pehē ko ʻene ongo mātuʻá ko e ongo Fakamoʻoni pea naʻá ne faʻa ʻalu mo kinaua ki muʻa ki he ngaahi fakatahá. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakangofua ʻa e sōtiá ke ʻalú ka naʻá ne toe ʻalu fakataha mo ia ki he Fakamanatú!
17. ʻE anga-fēfē ke tau fakahāhā ʻoku ʻikai te tau liʻaki ʻa e taumuʻa ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá?
17 Fakahāhā ʻa e Houngaʻia: ʻI he fakaofi mai ʻa e faʻahitaʻu Fakamanatu ki he 2008, ʻofa ke tau fakalaulauloto kotoa ki he ʻofa maʻataʻatā ʻa Sihova kiate kitautolú. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻOku mau toe kōlenga atu ke ʻoua te mou tali ʻa e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá pea liʻaki ʻa hono taumuʻá.” (2 Kol. 6:1, NW) ʻOku anga-fēfē ʻetau fakahāhā ʻoku ʻikai ke tau liʻaki ʻa e taumuʻa ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá? Naʻe tohi ʻe Paula: “Ka mau fakaogolelei atu akimautolu i he gaahi mea kotoabe, o tāu moe kau faifekau ae Otua.” (2 Kol. 6:4, PM) Ko ia ai, ʻoku tau fakahāhā ʻetau houngaʻia ki he meʻaʻofa ʻa Sihová ʻaki hotau ʻulungāanga leleí mo e malangaʻi faivelenga ʻa e ongoongo leleí. Ko e faʻahitaʻu Fakamanatu ko ʻení te tau maʻu ai ha faingamālie lelei ke fakalahi ʻetau ngāué, ʻo fakamoʻoni fakaʻāuliliki ai ki he ongoongo leleí.
[Puha ʻi he peesi 3]
Ko Hai ke Fakakau ʻi he Faʻahinga ko Ia ʻOku Malava ke Tāimuʻa Tokoní?
◼ Ngaahi fāmili
◼ Faʻahinga ʻoku ngāue taimi-kakato
◼ Ko e taʻumotuʻa mo e vaivai
◼ Faʻahinga ʻoku kei akó
[Puha ʻi he peesi 4]
ʻI Hono Tufaki ʻo e Tohi Fakaafe ki he Fakamanatú:
◼ Ke nounou; lea loto-māfana
◼ Hiki e hingoa ʻo e faʻahinga ʻoku nau mahuʻingaʻiá pea toe ʻaʻahi ki ai
◼ Tuʻuaki ʻa e ngaahi makasiní ʻi he fakaʻosinga ʻo e uiké