Ikufwutuka “Buzuba Bwa-jehova”
“Buzuba bwa-Jehova mbupati, bulayoosya loko. Nguni uunga ulabukonzya?”—JOELI 2:11.
1. Nkaambo nzi ‘buzuba bwa Jehova buyoosya’ ncobweelede kuba ciindi cakukondwa?
“BULAYOOSYA loko”! Mbwabupandulula obo “buzuba bwa-Jehova” imusinsimi wa Leza, Joeli. Nokuba boobo, swebo notuyanda Jehova akuboola kulinguwe mukulyaaba kwiinda mucipaizyo cacinunuzyo ca Jesu tatweelede kukankama abuyoofwu mbobuyabusika afwaafwi buzuba bwa Jehova. Bunooli buzuba buyoosya ncobeni pele kumwi bunooli buzuba bwalufwutuko lupati, buzuba bwalwaanguluko kuzwa kubweende bwazintu bubyaabi ibwapenzya bantu kwazyuulu-zyuulu zyamyaka. Mukulangila buzuba obo, Joeli waambila bantu ba Leza kuti kaba “sekelela akukondwa, nkaambo Jehova wacita malele,” alimwi wayungizya cisyomezyo ategwa: “Umwi umwi uukomba muzina lya-Jehova uyoofutulwa.” Mpoonya mububambe bwa Bwami bwa Leza, “muyooba lufutuko, mbubonya mbwaamba Jehova, aakati kabaabo bacisyeede Jehova mbaita.”—Joeli 2:11, 21, 22, 32.
2. Mukuzuzikizigwa kwamakanze aa Leza, ncinzi cicitika (a) mu “buzuba bwa-Mwami” (b) mu “buzuba bwa-Jehova”?
2 Ibuzuba buyoosya bwa Jehova tabweelede kuyeeyelwaa “buzuba bwa-Mwami” bulembedwe ku Ciyubunuzyo 1:10. Obu buzuba bwa Mwami bubikkilizya kuzuzikizigwa kwazilengaano zili 16 zipanduludwe ku Ciyubunuzyo caandaano 1 kusikila ku 22. Bubikkilizya ciindi cakuzuzikizigwa kwazintu nzyaakasinsima Jesu mukwiingula mubuzyo wabasikwiiya bakwe wakuti: “Ino makani aya azooba lili? alimwi ncinzi cizooba citondezyo cakuboola kwako acamamanino aaciindi?” Ikubako kwa Jesu kujulu kwazibwa anyika kwiinda ‘munkondo ziyoosya, inzala, kusulana, malwazi alimwi akuvwula kwamilandu.’ Mbwaayabuvwula mapenzi, Jesu wapa luumbulizyo kubantu bayoowa Leza kwiinda mukutuma basikwiiya bakwe basunu ikukambauka “aya Makani Mabotu aa-Bwami . . . munyika yoonse kuti abe citondezyo kumisyobo yoonse.” Mpoonya aakuti asika “mamanino” aabweende bwazintu kutondezya kuti zintu zyataana kule cini-cini mubuzuba bwa Mwami, buzuba bwa Jehova buyoosya buyoosika. (Matayo 24:3-14; Luka 21:11) Obo buyooba buzuba bwa Jehova bwakubeteka nyika ya Saatani iisofweede. “Ijulu anyika zyoonse zilateketa. Pele Jehova ngemacijilo aabantu bakwe.”—Joeli 3:16.
Jehova Watola Ntaamu Mumazubaa Nowa
3. Ino bukkale bwasunu bukonzyenye buti aboobo bwakumazuba aa Nowa?
3 Ibukkale bwamunyika sunu bulakonzyanya aboobo bwa “kumazuba aa-Nowa” myaka iinda ku 4,000 yainda. (Luka 17:26, 27) Kubbuku lya Matalikilo 6:5 tubala kuti: “Jehova wakabona kuti bubi bwa bantu baansi bulayoosya, amiyeeyo yoonse bantu njibayeeya mumyoyo yabo mibi luzutu mazuba oonse.” Bulakozyanya kaka anyika sunu! Ibubi, bulyatu alimwi akubula luyando zyavwula koonse-koonse. Zimwi ziindi tulakonzya kuyeeya kuti kubija kwamyoyo yabantu kwaindila buya. Pele businsimi bwamwaapostolo Paulo kujatikizya “mazuba aakumamanino” bwazumanana kuzuzikizigwa ategwa: “Balo bantu babi abasikulibeja balainda anka kubija, banooena akweenwa.”—2 Timoteo 3:1, 13.
4. Ino kukomba kwakubeja kwakabajatikizya buti bantu kaindi?
4 Sena bukombi nobwakagwasya kubantu kuciindi ca Nowa? Peepe, ibukombi bwabasiluleyo mbuli bwakaliko kuciindi eco bulakonzya bwakagwasilizya buya kukusoofwaala kwabukkale. Bazyali besu bakusaanguna bakatobela kuyiisya kwakubeja kwa “muzoka waciindi, uutegwa Diabolosi a-Saatani.” Muzyalani lyabili kuzwa kuli Adamu, kulibonya kuti “nceciindi bantu nobakatalika kwiita zina lya Jehova,” cakasampusampu. (Ciyubunuzyo 12:9; Matalikilo 3:3-6; 4:26, NW) Mpoonya, ibangelo bazangi ibakaleka kukomba Leza, bakasama mibili yanyama kutegwa bacite cintu citondwa, bakoonane abana babotu babantu. Aba bamakaintu bakazyala bana basinguzu baitwa kuti babbabbani balo bakali kudyaaminina akukoma bantu. Mubweendelezi obu bwamadaimona, “bantu boonse bakalibisizye inzila zyabo ansi.”—Matalikilo 6:1-12.
5. Kweelana azintu zyakacitika kumazuba aa Nowa, nkucenjezya nzi Jesu nkwatupa?
5 Nokuba boobo, mukwasyi omwe wakazumanana kusyomeka kuli Jehova. Aboobo, Leza “wakamubamba Nowa, mukambausi wabululami, abamwi bali musanu mubabili, naakapazya maanzi kulibasikasampusampu boonse baansi.” (2 Petro 2:5) Elyo Zambangulwe lyakali kwiiminina buzuba bwa Jehova buyoosya bwalo buyooamba mamanino aabweende bwazintu alimwi mbombubo Jesu mbwaakasinsima kuti: “Pele taakwe muntu naba umwi uuzi buzuba obo nanka ciindi, nibaba baangelo bakujulu naba Mwana, pele Taata luzutu nguuzi. Nkabela kuboola kwa-Mwana a-Muntu kuyooba mbuli kumazuba aa-Nowa. Nkaambo kumazuba ayo maanzi naatakalina kupaya bakali kulya akunywa, bakali kukwata akukwatizigwa, kusikila kubuzuba obo mbwaakanjila mubwaato Nowa, nkabela teebakezi mane kupaya kwamaanzi kwakasika akubatola. Mbubonya obo mbukuzooba kuboola kwa-Mwana a-Muntu.” (Matayo 24:36-39) Tuli muciimo cikozyenye sunu, aboobo Jesu utukulwaizya kuti ‘tulilangisye akulinda lyoonse, ikukomba kuti tukakonzye kuyokoka kuzintu zyoonse ezi iziyoocitika.’—Luka 21:34-36.
Icisubulo ca Jehova Kuli Sodoma a Gomora
6, 7. (a) Ncinzi ciimininwaa zintu zyakacitika kuciindi ca Lota? (b) Ino eci citucenjezya nzi?
6 Nokwakainda myaanda-myaanda yamyaka kuzwa ciindi ca Zambangulwe nobakavwula baluzubo lwa Nowa anyika, Abrahamu musyomesi amujwa wakwe Lota bakalibonena aameso buzuba buyoosya bwa Jehova bumbi. Lota amukwasyi wakwe bakali kukkala mumunzi wa Sodoma. Oyu munzi antoomwe awakababambene awo wa Gomora mwakali kucitika micito yalo-yalo iisesemya yabwaamu. Ibuvwubi cakali cintu cipati kubantu, elyo muuya oyu wakajatikizya amukaintu wa Lota. Jehova wakaambilide Abrahamu kuti: “Kulila kwa-Sodoma akwa-Gomora kulayoosya malaa, azyalo zibi zyabo nzipati loko.” (Matalikilo 18:20) Abrahamu wakakombelezya Jehova kuti atainyonyooni minzi eyo nkaambo kabaluleme bali mumo, pele Jehova wakamwaambila kuti kunyina naakajana bantu baluleme nobaba bali kkumi buyo. Bangelo bazwa kuli Leza bakagwasya Lota abana bakwe basimbi bobile kuti bazwe akuya kumunzi uli munsi-munsi wa Zoari.
7 Ncinzi cakatobela? Ikukozyanisya ‘mazuba eesu aakumamanino’ alimwi ayaayo aa Lota, ibbuku lya Luka 17:28-30 lyaamba kuti: “Kwakaba mbubonya obo kumazuba aa-Lota, bakali kulya, bakali kunywa, bakali kuula akuuzya, bakali kulima akuyaka. Pele kubuzuba Lota mbwaakazwa mu-Sodoma, kwakaloka mulilo uwakazwa kujulu amusulufa, wakabatenta boonse. Kuyooba mbubonya obo kubuzuba mbwati kalibonye Mwana a-Muntu.” Aya mapenzi aatako butije aakacitikila Sodoma a Gomora mubuzuba bwa Jehova buya buyoosya alatucenjezya kabotu-kabotu muciindi eci cakubako kwa Jesu. Ayalo nzyalani yasunu yabantu yacita “bwaamu akuba azisusi ziteelede.” (Juda 7) Kunze lyaboobo, ibwaamu ibucitwa sunu mbobwaletelezya “zilwazi” zinji izyakasinsimwaa Jesu kuti ziyooba mumazuba eesu.—Luka 21:11.
Israyeli Watebula “Kambizi”
8. Ino bana Israyeli bakacibamba kusika aali cizuminano a Jehova?
8 Muciindi, Jehova wakasala Israyeli kuti abe ‘muyandisi mumeso aakwe kwiinda bamasi boonse; cisi cabapaizi, musyobo uusalalisya.’ Pele eci cakayeeme ‘akuzumina kuswiilila ijwi lyakwe akubamba cizuminano cakwe.’ (Kulonga 19:5, 6) Sena bakacilemeka eci coolwe cipati? Peepe! Ibantu basyomesi bakasimpe bamucisi eco bakamubelekela cakusyomeka—Musa, Samuele, Davida, Josafati, Hezekiya, Josiya antoomwe abasinsimi baalumi abanakazi. Pele cisi coonse mbocizulwa teecakali kusyomeka pe. Muciindi, eci cisi cakaandaana muzibeela zyobile—Israyeli alimwi a Juda. Atwaambe, zisi zyoonse zyobile zyakajata bubi mukukomba kwakubeja amuzilengwa zimwi zitapi bulemu kuli Leza zyamumasi aakayengelede.—Ezekiele 23:49.
9. Ino Jehova wakacibeteka buti cisi camisyobo iili kkumi cizangi?
9 Ino Jehova wakaabamba buti makani aya? Mbuli cilengwa, wakabacenjezya kweelana anjiisyo iilembedwe kuli Amosi ategwa: “Mwami Jehova taciti cintu, atana kuyubunwida balanda bakwe basinsimi maseseke aakwe.” Amosi lwakwe mwini wakaamba mapenzi aakali kuboola kucisi cakunyika ca Israyeli ategwa: “Ino muyandilanzi buzuba bwa-Jehova? Mbuzuba bwamudima, tabuli bwamumuni pe.” (Amosi 3:7; 5:18) Kunze lyaboobo, imusinsiminyinaa Amosi, Hosea wakaamba kuti: “Babyala luuwo, aboobo balatebula kambizi.” (Hosea 8:7) Mu 740 B.C.E., Jehova wakabelesya mpi zyabana Asuri kuti bacinyonyweede limwi cisi cakunyika ca Israyeli.
Ilubeteko Jehova Ndwaakabeteka Juda Siluleyo
10, 11. (a) Nkaambo nzi Jehova ncaakakakila kulekelela Juda? (b) Zintu nzi zisesemya zyakasofwaazide cisi?
10 Jehova wakatuma basinsimi akwalo kucisi cakumusanza ca Juda. Pele bami ba Juda mbuli Manase alimwi awakamutobela Amoni bakazumanana kucita zintu zibyaabi mumeso Aakwe, bakatila ‘bulowa bwabantu banji-banji batakajisi mulandu alimwi akukomba mituni akwiikotamina.’ Nokuba kuti mwanaa Amoni, Josiya wakacita zintu zibotu mumeso aa Jehova, ibami bakatobela antoomwe abantu, bakajokela alimwi kukucita bubi cakuti “Jehova wakakaka kulekelela.”—2 Bami 21:16-21; 24:3, 4.
11 Jehova wakaamba kwiinda mumusinsimi wakwe Jeremiya kuti: “Ma! Cintu ciyoosya cuusya insoni caba munyika. Basinsimi balasinsima cakubeja, abapaizi baleendelezya mbubabalailila, abalo bantu bangu balayandisya makani aali boobo. Pele muyoocitanzi kumamanino aawo?” Icisi ca Juda cakabaa mulandu mupati wakutila bulowa alimwi bantu baco bakasofwaala kwiinda mukubba, kujaya, kucita bumambi, kukonka cakubeja, kutobela baleza bambi alimwi azintu zimwi zisesemya. Itempele lya Leza lyakasanduka kuba “ikoba lyababbi.”—Jeremiya 2:34; 5:30, 31; 7:8-12.
12. Ino Jehova wakaya buti ambele kusubula Jerusalemu uutasyomeki?
12 Jehova wakati: “Kuzwa kulubazu lwakunyika [lwaba Kasidi] njooleta mapenzi alunyonyooko lupati.” (Jeremiya 4:6) Aboobo wakaleta bana Babuloni Basinguzu, kuciindi eco ibakali “nsando iiuma nyika yoonse,” kuti banyonyoone Jerusalemu uutasyomeki atempele lyakwe. (Jeremiya 50:23) Mu 607 B.C.E., munzi wakazundwa ampi zikali kapati zya Nebukadinezara nozyakamana kuusaala cibyaabi. “Lino mwami wa-Babuloni wakajaya bana ba-[Mwami] Zedekiya kumeso aakwe oko ku-Ribila mucisi ca-Hamati, abalo basilutwe ba-Juda mwami wa-Babuloni wakabajaya. Nkabela wakaofwaazya meso aa-Zedekiya, wamwaanzya inkeetani, wamutola ku-Babuloni. Lino iŋanda yamwami amaanda aabantu, ba-Kasidi bakaatenta oonse amulilo, abwalo bulambo bwa-Jerusalemu bakabumwaya. Nkabela bantu boonse ibakasyeede mumunzi, nibaba abo ibakalyaabide mumaanza aakwe nibaba abo ibakasyaala, Nebuzaradana silutwe wampi wakabatola mubuzike ku-Babuloni.”—Jeremiya 39:6-9.
13. Mbaani bakafwutulwa mubuzuba bwa Jehova bwamu 607 B.C.E., alimwi nkaambo nzi?
13 Masimpe bwakali buzuba buyoosya! Pele abo basyoonto bakamvwida Jehova bakali akati kabaabo bakafwutulwa kulubeta olo. Aba bakali kubikkilizya ba Rekabu batakali bana Israyeli balo bakaindene aba Juda mukuti bakali kutondezya muuya wakulicesya alimwi akumvwa. Abambi bakafwutulwa mbaa Ebedi-meleki muzibe musyomesi walo wakafwutula Jeremiya kuti atafwi mumulindi alimwi amulembi wa Jeremiya, imusyomesi Baruki. (Jeremiya 35:18, 19; 38:7-13; 39:15-18; 45:1-5) Nkuubantu bali boobu Jehova nkwaakati: “Ndizi miyeeyo yangu njinjeeya aandinywe, . . . Njemiyeeyo yakuleta coolwe, teensi miyeeyo yamapenzi pe. Njanda kumupa bubotu mbumukonzya kulangila kumamanino.” Eco cisyomezyo cakazuzikizigwa munzila nsyoonto mu 539 B.C.E. ciindi bama Juda bakali kuyoowa Leza nobakaangululwa ayooyo wakazunda Babuloni, Mwami Koresi akujokela kuyooyakulula munzi wa Jerusalemu atempele lyawo. Aabo sunu bazwa mubukombi bwa Babuloni akupilukila kubukombi bwa Jehova busalala abalo balakonzya kulangila bukkale bubotu kumbele bwaluumuno lutamani mu Paradaiso ya Jehova yakabambululwa.—Jeremiya 29:11; Intembauzyo 37:34; Ciyubunuzyo 18:2, 4.
“Mapenzi Mapati” Aamumwaanda Wamyaka Wakusaanguna
14. Nkaambo nzi Jehova ncaakamukakila limwi Israyeli?
14 Atulange kumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. Kuciindi eco bama Juda bakapilusigwa bakalijokelede kululeyo alimwi. Jehova wakatuma Mwanaakwe anyika kuti abe Munanike naa Mesiya. Mukati kamyaka ya 29 kusikila ku 33 C.E., Jesu wakakambauka mucisi coonse ca Israyeli kaamba kuti: “Amweempwe, nkaambo Bwami bwakujulu buli afwiifwi.” (Matayo 4:17) Kunze lyaboobo, wakabungika akuyiisya basikwiiya kuti babeleke anguwe mukwaambilizya makani mabotu aa Bwami. Ino baleli baba Juda bakalimvwa buti? Bakamusampaula Jesu bamane bacita mulandu uusesemya wakumujaya lufwu lucisa acisamu cakupenzezya. Jehova wakabakaka ba Juda kuti tabacili bantu bakwe. Ikukakwa kwacisi eco kwakali kwakukakilwa limwi.
15. Ino bama Juda bakeempwa bakabaa coolwe cakujana nzi?
15 Mubuzuba bwa Pentekoste mu 33 C.E., Jesu uubusidwe wakatila muuya uusalala elyo eci cakapa kuti basikwiiya batalike kwaamba myaambo imbi kuba Juda alimwi akubasandule balo bakabungana cakufwambaana. Kaambila nkamu, imwaapostolo Petro wakaamba kuti: “Oyu Jesu Leza wakamubusya, swebo toonse tuli bakamboni bamakani aya. . . . Aboobo iŋanda yoonse ya-Israyeli izibisye kuti oyu Jesu nguwenya ngomwakabambula, Leza wamucita abe Mwami a-Kristo.” Ino bama Juda babombe myoyo bakacita buti? “Bakayaswa kumyoyo,” bakeempwa zibi zyabo elyo bakabbapatizigwa. (Incito 2:32-41) Bukambausi bwa Bwami bwakayaambele aboobo mumyaka iili 30 buyo bwakasika “[ku]bantu boonse baansi ano.”—Ba-Kolose 1:23.
16. Ino Jehova wakazyeendelezya buti zintu zyakasololela kulubeta lwakwe kubana Israyeli bakumubili?
16 Iciindi lino cakasika cakuti Jehova abeteke bantu mbaakakaka, ibana Israyeli bakumubili. Izyuulu-zyuulu zyabantu kuzwa kumasi manji munyika eyo yoonse, bakali yobolokede kuboola kumbungano ya Bunakristo alimwi bakali nanikidwe kuti “[m]ba-Israyeli ba-Leza” bakumuuya. (Ba-Galatiya 6:16) Nokuba boobo, bama Juda bakuciindi eco bakajisi bubi mumilimo yalusulano alimwi akulwana kwatubunga. Muciindi ‘cakulibombya kumaami aansi,’ kweelana ambwaakalemba Paulo, balo bakazangila bulelo bwaba Roma ibwakali kubalela. (Ba-Roma 13:1) Kulibonya kuti Jehova wakeendelezya zintu zyakatobela. Mumwaka wa 66 C.E, inkamu yabasilumamba ba Roma ibakali kweendelezyegwaa Mupati wamasole Galusi bakaunka kuyoosaala Jerusalemu. Aaba bana Roma basikusaala bakaunjila munzi mane akuyakufwumba bwaanda bwatempele. Mbubwenya bwaamba Josifasi mumakani aakwe aazyaciindi, kwakali mapenzi ncobeni kumunzi alimwi akubantu.a Pele aciindi catakali kulangilwa, aba basilumamba bakatija. Eci cakapa kuti basikwiiya ba Jesu ‘balobokele kuzilundu’ mbubwenya mbwaakalailila mubusinsimi bwakwe bulembedwe kuli Matayo 24:15, 16.
17, 18. (a) Nkwiinda mumapenzi aali buti Jehova mwaakasubula bama Juda? (b) Mbantu nzi ‘bakafwutuka’ alimwi eci cakali kwiiminina nzi?
17 Nokuba boobo, ikubeteka kwa Jehova kwini-kwini kumamanino aamapenzi ayo kwakacili kuboola. Mu 70 C.E., inkamu yabasikalumamba ya Roma yakapiluka alimwi kuzyoosaala, lino yakali kweendelezyegwaa Mupati wamasole Tito. Eci ciindi inkondo eyi yakali yakumanizyila limwi! Bama Juda balo bakali kulwana nomuba mucabo-cabo, bakaceya kapati kuba Roma. Imunzi atempele lyanguwo zyakamwaigwa. Bama Juda ibainda kukaulunzuma komwe bakafwuluka kapati akufwa, imitunta iitandila ku 600,000 yakasowelwa anze aamilyango yamunzi. Nowakazundwa munzi, bama Juda bali 97,000 bakatolwa buzike, banji bakaakwiile kufwida mumabuwa aakusobanina. Masimpe, bantu balikke bakafwutulwa mumyaka eyi yamapenzi Mbanakristo bamvwa balo bakatijila kumalundu kwiindilila ku Jordano.—Matayo 24:21, 22; Luka 21:20-22.
18 Aboobo, ibusinsimi bwa Jesu bupati bujatikizya “mamanino aaciindi” bwakazuzikizigwa ciindi cakusaanguna mane kusikila mubuzuba bwa Jehova bwakupa cisubulo kucisi caba Juda bazangi mu 66-70 C.E. (Matayo 24:3-22) Pele eco cakali kwiiminina buyo “buzuba bwa-Jehova obo bupati buyoosya,” imapenzi mapati alo aalaafwi kusikila nyika yoonse mbwiizulwa. (Joeli 2:31) Ino inga ‘mwafwutulwa’ buti? Icibalo citobela ciyootwaambila.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Josifasi uluula kuti bana Roma basikusaala bakauzinguluka munzi, bakafwumba cibeela cabwaanda elyo bakali kuyanda kuumpa mulyango watempele lya Jehova. Eci cakaleta kuyoowa kapati akati kabama Juda banji bakali mukati nkaambo bakali lubwene lufwu kaluboola.—Wars of the Jews, Book II, cibalo 19.
Mibuzyo Yakwiindulula
◻ Ino “buzuba bwa-Mwami” buswaangene buti a “buzuba bwa-Jehova”?
◻ Ikuti twalanga kubuzuba bwa Nowa, nkucenjezya nzi nkotweelede kutobela?
◻ Ino minzi ya Sodoma a Gomora itupa buti ciiyo cibotu?
◻ Mbaani bakafwutulwa mu “mapenzi mapati” aamumwaanda wamyaka wakusaanguna?
[Zifwanikiso izili apeeji 9]
Jehova wakalobosya mikwasyi ya Nowa a Lota alimwi ayamu 607 B.C.E. amu 70 C.E.