LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w98 11/1 map. 14-19
  • Jerusalemu Uuzuzikizya Izina Lyakwe

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Jerusalemu Uuzuzikizya Izina Lyakwe
  • Ngazi Yamulindizi 1998
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Ibuzuba Bubotu Bwakubungana
  • Muswaangano Aumbi Wakusekelela
  • Katwiibikkila Maanu Iŋanda ya Leza
  • Ikwaaba Cakusekelela
  • Icileta Lukkomano Lutamani
  • Jerusalemu—Sena ‘Taindi Kukondezya Kwanu Kupati’?
    Ngazi Yamulindizi 1998
  • Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Nehemiya
    Ngazi Yamulindizi—2006
  • Bwaanda bwa Jerusalemu
    Ziiyo Nzyomukonzya Kwiiya Kuzwa mu Bbaibbele
  • Bwaanda Bwa Munzi Wa Jelusalemu
    Bbuku Lyangu lya Makani Aamu Bbaibbele
Amubone Azimwi
Ngazi Yamulindizi 1998
w98 11/1 map. 14-19

Jerusalemu Uuzuzikizya Izina Lyakwe

“Amukondwe akusekelela lyoonse nkaambo kaceeci ncinsi lenge, nkaambo ndalenga Jerusalemu, ube cikondelezyo, abantu bawo, babe cibotezyo.”—ISAYA 65:18.

1. Ino Ezara wakalikulimvwa buti amunzi wa Leza musale?

EZARA mupaizi mu Juda sikuyandisisya kwiiya Jwi lya Leza wakali kkomene kapati akuswaangana nkwaakaswaangene Jerusalemu abukombi busalala bwa Jehova. (Deuteronomo 12:5; Ezara 7:27) Iluyando ndwaakajisi kumunzi wa Leza lulatondezegwa mucibeela ca Bbaibbele ncaakamunikilwa kulemba—icabbuku lya Kusaanguna alya Bili lya Makani alimwi alya Ezara. Mumalembe aaya aakaindi, izina lya Jerusalemu lilajanwa ziindi zitandila ku 200 kweezyanisya aziindi ziinda ku 800 mu Bbaibbele lyoonse.

2. Ino zina lya Jerusalemu liiminina nzi mubusinsimi?

2 Mu Cihebrayo camu Bbaibbele, “Jerusalemu” inga yateelelwa kuti ili mumwaambo wa Cihebrayo uutegwa ngwabubili. Ibbala lyabubili kanjikanji libelesegwa kuzintu zyobile-zyobile mbuli meso, matwi, maanza alimwi amaulu. Muciimo eci cabubili, izina lya Jerusalemu inga lyabonwa kuti liiminina luumuno bantu ba Leza ndobaya kubaalo munzila zyobile—yakumuuya ayakumubili. Magwalo taatondezyi naa Ezara wakali kuciteelela kabotu eci. Pele mbwaakali mupaizi, wakasola mbuli mbwakonzya kugwasya ba Juda kubaa luumuno a Leza. Alimwi wakabeleka canguzu kutegwa Jerusalemu ube munzi uuzuzikizya zina lyakwe, nkokuti “Busena [naa Musemu] Waluumuno Munzila Zyobile.”—Ezara 7:6.

3. Ino kwainda myaka yongaye katutana alimwi kwaambilwa milimo ya Ezara, alimwi tumujana muciimo nzi?

3 Ibbaibbele talyaambi Ezara nkwaakabede mumyaka iili 12 yakainda aakati-kati kuzwa ciindi ncaakaswaya Jerusalemu kusikila kuciindi cakasika Nehemiya mumunzi. Ikutacita kabotu nkocatakali kucita kabotu munzila yakumuuya cisi ciindi eco ncitondezyo cakuti Ezara tanaakaliko. Nokuba boobo tujana kuti Ezara ulabeleka alimwi kali mupaizi uusyomeka mu Jerusalemu mbobwakamanina buyo kuyakwa bulambo bwamunzi.

Ibuzuba Bubotu Bwakubungana

4. Ino buzuba bwakusaanguna bwamwezi waciloba wa Israyeli bwakali bupati munzila nzi?

4 Ibulambo bwa Jerusalemu bwakamana kuyakwa kawaamba kutalika mwezi wapobwe pati wa Tishri waciloba aakkalenda lyabukombi lya Israyeli. Ibuzuba bwakusaanguna bwa Tishri bwakali bwapobwe lyaalubazu lyamweezi mupya ilyakali kwiitwa kuti Pobwe lya Kulizya Mweembo. Mubuzuba obo, ibapaizi bakali kulizya myeembo ciindi lyakali kutuulwa zipaizyo kuli Jehova. (Myeelwe 10:10; 29:1) Oobu buzuba bwakapa kuti bana Israyeli balibambile Buzuba Bwakumanizya Milandu bwamwaka amwaka mu Tishri 10 alimwi a Pobwe lyakusekelela Kutebula kuzwa mubuzuba bwa 15 kusikila mubuzuba bwa 21 bwamwezi nguwena.

5. (a) Ino Ezara a Nehemiya bakabubelesya kabotu buti “buzuba butaanzi bwamwezi wamusanu aibili”? (b) Nkaambo nzi bana Israyeli ncobakalilila?

5 “Mubuzuba butaanzi bwamwezi wamusanu aibili,” “bantu boonse” bakabungana, kulangilwa kuti bakakulwaizigwa kucita boobo a Nehemiya a Ezara. Baalumi, banakazi “aboonse ibakakonzya kuswiililisya” bakaliko. Aboobo ibana baniini bakaliko, elyo bakali kuswiililisya ciindi Ezara naakaimvwi kabala Mulawo aaciimikililo cazisamu “kuzwa kucifumofumo kusikila isikati.” (Nehemiya 8:1-4) Ciindi aciindi, ba Levi bakali kubagwasya bantu kuteelela cakali kubalwa. Eci cakabapa kuti bana Israyeli balile nobakabona mbobakali kwaalilwa kutobela Mulawo wa Leza balo abamawisi.—Nehemiya 8:5-9.

6, 7. Ncinzi Banakristo ncobanga bayiya kuzwa kuli ncaakacita Nehemiya naakalesya ba Juda kulila?

6 Pele eeci teecakali ciindi cakulila. Cakali cakupobola alimwi nceciindi bantu nobakazwaa kumana kuyakulula bulambo bwa Jerusalemu. Elyo Nehemiya wakabagwasya kulanga zintu munzila yeelede naakabaambila kuti: “Kamuya, mukalye zilyo zili amafuta akunywa bunono akutuma zipo kumuntu kufumbwa uutana kubambilwa, nkaambo buzuba obuno mbuzuba busalalisya bwa-Mwami wesu. Mutausi pe, nkaambo lukondo lwa-Jehova ndolumupa inguzu.” Icakulibombya, “bantu boonse bakainka kukulya akukunywa akukupana zipo akukusekelela loko, nkaambo bakalimvwide majwi aamulao ngebakalwiidwa.”—Nehemiya 8:10-12.

7 Ibantu ba Leza sunu nzinji nzyobanga bayiya kuzwa mumakani aya. Aabo bapedwe zibeela mumiswaangano yambungano amiswaangano mipati beelede lyoonse kabatobela cikozyanyo eci. Kunze lyakupa lulayo lwakululamika kuti kwayandika cimwi ciindi, muziindi ezi kulaambwa ampindu azileleko ziboola akaambo kakutobela zyeelelo zya Leza. Milimo mibotu iicitwa ilalumbaizigwa alimwi kulakulwaizigwa kukakatila. Muziindi ezi zyakubungana bantu ba Leza beelede kumwaika kabakkomene mumyoyo akaambo kamalailile aakulwaizya ngobatambula kuzwa mu Jwi lya Leza.—Ba-Hebrayo 10:24, 25.

Muswaangano Aumbi Wakusekelela

8, 9. Mmuswaangano nzi waalubazu wakacitika mubuzuba bwabili bwamwezi wasanu aibili, elyo eco cakaleta nzi kubantu ba Leza?

8 Mubuzuba bwabili bwamwezi oyo waalubazu, “bapati banzubo zyabantu boonse abapaizi aba-Levi bakayoboloka kuli-Ezara mupaizi, kuti bamvwisye majwi aamulawo.” (Nehemiya 8:13) Ezara wakali kweelela kucitya muswaangano oyu nkaambo “wakapangika moyo wakwe kukuyandaula mulao wa-Jehova, akuucita, akukwiisya ba-Israyeli milazyo ambeta.” (Ezara 7:10) Cakutadooneka, ooyu muswaangano wakatondezya mbazu bantu ba Leza mobakali kuyandika kucinca akutobela caamba cizuminano ca Mulawo. Icakali kuyandika kucita kufwambaana nkulibambila kabotu kutegwa bakasekelele Pobwe lya Zilawo lyakali afwaafwi kusika.

9 Eeli pobwe ilyakali kutola nsondo yoonse lyakali kucitwa kabotu, elyo bantu boonse bakali kukkala muzivwuka zyakali kupangwaa mitabi amatu aazisamu zyaandeene-andeene. Ibantu bakali kuyaka zivwuka ezi atalaa ziluli zyabo zyakapapalete, mumabanza abo amumabanza aatempele amumugwagwa wa Jerusalemu. (Nehemiya 8:15, 16) Eeci cakali coolwe cibotu kapati cakubunganya bantu akubabalila Mulawo wa Leza! (Amweezyanisye a Deuteronomo 31:10-13.) Eeci cakali kucitwa buzuba bumwi abumwi, “kuzwa kubuzuba butaanzi kusikila kubuzuba busyaalizi” bwapobwe, elyo bantu ba Leza ‘bakasekelela loko.’—Nehemiya 8:17, 18.

Katwiibikkila Maanu Iŋanda ya Leza

10. Nkaambo nzi ncokwakacitwa muswaangano waalubazu mubuzuba bwa 24 mumwezi wasanu aibili?

10 Kuli ciindi ceelede alimwi abusena bweelede bantu ba Leza nobayandika kululamika mumbazu mobalubizya kapati. Kulibonya kuti ba Ezara a Nehemiya bakabona kuti eci nceciindi cakucita boobo, elyo bakabamba buzuba bwakuliimya mubuzuba bwa 24 mumwezi wa Tishri. Alimwi Mulawo wa Leza wakabalwa, elyo bantu bakalyaamba zibi zyabo. Mpawo ba Levi bakabandika luse lwa Leza ndwaakali kutondezya kubantu bakwe bakali bazangi, bakamutembaula kabotu Jehova akutangana “mulongo walusinizyo” iwakasainwa akunamatizigwa abapati babo aba Levi abapaizi babo.—Nehemiya 9:1-38.

11. “Mulongo walusinizyo” uli buti nkobakalyaangilila ba Juda?

11 Ibantu boonse bakakonka kuti bayakuutobela “mulongo walusinizyo” oyu wakalembedwe. ‘Bayooyenda mumulao wa Leza.’ Alimwi bakazumina kuti tabakakwatyi bana babo “kulibamasi.” (Nehemiya 10:28-30) Kunze lyaboobo, ba Juda bakalyaangilila kukulemeka Sabata, akusanga mali mwaka amwaka aakugwasilizya bukombi bwakasimpe, akuleta nkuni kucipaililo zyacipaizyo akupa mwana mutaanzi wacipaizyo kuzwa kutanga lyambelele alyaŋombe alimwi akuleta butebuzi bwakusaanguna kuzwa mumyuunda yabo kuŋanda zyakulida zyatempele. Cakutadooneka, bakali kanzide kuti ‘bayooibikkila maanu ŋanda ya Leza.’—Nehemiya 10:32-39.

12. Ino kubikkila maanu kuŋanda ya Leza cijatikizya nzi sunu?

12 Sunu ibantu ba Jehova tabeelede kuleka kubikkila maanu kucoolwe ncobajisi ‘cakubeleka milimo’ mumbuwa zyatempele lya Jehova lyakumuuya. (Ciyubunuzyo 7:15) Eeci cijatikizya kupailila kuyaambele kwabukombi bwa Jehova lyoonse. Ikuzuzikizya mipailo eyi ciyandika kulibambila miswaangano ya Bunakristo akutola lubazu mulinjiyo, akutola lubazu mububambe bwakukambauka makani mabotu akugwasya bantu bajisi luyandisisyo kwiinda mukupilukila alimwi kuti kakukonzeka akucita ziiyo zya Bbaibbele ambabo. Ibanji ibatayandi kutabikkila maanu kuŋanda ya Leza balasanga mali kumulimo wakukambauka awakubambulula masena aabukombi bwakasimpe. Alimwi inga twagwasilizya kukuyaka masena aakuswaanganina aayandika cakufwambaana kubikkilizya akwaabamba kaasalala alimwi kaaboneka kabotu. Inzila mpati yakutondezya luyando kuŋanda ya Leza yakumuuya njakubelekela luumuno lwabasyomima akugwasya bamwi ibayandika lugwasyo munzila yakumubili ayakumuuya.—Matayo 24:14; 28:19, 20; Ba-Hebrayo 13:15, 16.

Ikwaaba Cakusekelela

13. Nkaambo nzi kakali kuyandika kulanganya cakufwambaana ibulambo bwa Jerusalemu kabutana kwaabwa, alimwi ino banji bakapa citondezyo nzi cibotu?

13 “Mulongo walusinizyo” wakanamatikwa muciindi ca Nehemiya wakapa kuti bantu ba Leza bansiku balibambile buzuba bwakwaaba bulambo bwa Jerusalemu. Pele kuli acimbi cintu cakali kuyandika kulanganya cakufwambaana. Lino akaambo kakuti bulambo bwa Jerusalemu bwakali bupati kabujisi milyango iili 12, kwakali kuyandika bantu banji. Nokuba kuti bana Israyeli bakali kukkala mumo, “munzi wakalikwazeme, kuuli mupati, pele bantu bamulinguwo bakaceya.” (Nehemiya 7:4) Ikutegwa bamane penzi eli, ibantu “bakawaala zisolo zyakusala muntu umwi aumwi akati kakumi kuti azookale mu-Jerusalemu munzi uusalala.” Ikuzumina nkobakazumina bamwi kugwasilizya bubambe obu kwakapa kuti bantu ‘balumbe boonse ibakazumina amyoyo yabo beni kukala mu-Jerusalemu.’ (Nehemiya 11:1, 2) Eeci ncikozyanyo cibotu cakutobela kubakombi bakasimpe sunu ibakonzya kulongela kubusena kuyandika lugwasyo kuzwa ku Banakristo basimide!

14. Ncinzi cakacitika mubuzuba bwakwaaba bulambo bwa Jerusalemu?

14 Izintu ziyandika kapati zyakatalikwa kucitwa kulibambila buzuba bupati bwakwaaba bulambo bwa Jerusalemu. Ibaimbi bakayobololwa kuzwa muminzi yakeengelede ya Juda. Aaba bakabungikwa munkamu mpati zyobile zyabaimbi, aimwi nkamu yakeelede kutobelwaa basikufwoola. (Nehemiya 12:27-31, 36, 38) Inkamu zyabaimbi azyabasikufwoola zyakatalikila aambaakani imwi kubulambo buli kule kapati atempele, ambweni Kumulyango Wakukkuti mpoonya bafwoola kusikila mane baakuswaangana kuŋanda ya Leza. “Lino bakatuula zipaizyo zipati mubuzuba obo, alimwi bakasekelela, nkaambo Leza wakabasekelezya alukondo lupati. Abalo banakazi abana boonse bakasekelela, aboobo kusekelela kwa-Jerusalemu kwakamvwigwa kule.”—Nehemiya 12:43.

15. Nkaambo nzi kwaaba kwabulambo bwa Jerusalemu ncokwatakali kuleta lukkomano lukkalilila?

15 Ibbaibbele talyaambi buzuba nokwakacitwa kusekelela oku. Cakutadooneka, cakali ciindi cipati cakubweedezegwa kwa Jerusalemu. Aino, kuli zinji zyakali kuyandika kuyaka mukati kamunzi. Mukuya kwaciindi, ibantu bamu Jerusalemu bakawa munzila yakumuuya. Mucikozyanyo, Nehemiya naakauswaya munzi ciindi cabili, wakajana kuti ŋanda ya Leza teeyakacili kubikkilwa maanu alimwi, ibana Israyeli bakatalika alimwi kukwata banakazi bamasi. (Nehemiya 13:6-11, 15, 23) Eezi zintu zibi zilaambwa amumalembe aamusinsimi Malaki. (Malaki 1:6-8; 2:11; 3:8) Aboobo ikwaabwa kwabulambo bwa Jerusalemu teecakali cintu cileta lukkomano lukkalilila pe.

Icileta Lukkomano Lutamani

16. Nzintu nzi zipati nzyobalangila bantu ba Leza?

16 Sunu bantu ba Jehova balombozya ciindi Leza nayoozunda basinkondonyina boonse. Eeci ciyootalikaa kunyonyoonwa kwa “Babuloni Mupati”—munzi wiiminina bukombi boonse bwakubeja. (Ciyubunuzyo 18:2, 8, NW) Ikunyonyoonwa kwabukombi bwakubeja ngaanooli ngamatalikilo aacibeela cakusaanguna camapenzi mapati. (Matayo 24:21, 22) Kumbele aamazuba kuyakucitika cintu cipati cini-cini—ilukwatano lwa Mwami Jesu Kristo kuli nabwiinga wakwe wabantu bamu “Jerusalemu Mupya” ibali 144,000. (Ciyubunuzyo 19:7; 21:2) Tatukonzyi kwaamba ciindi cini-cini lukwatano olo lupati noluyoomaninina kucitika, pele cinooli cintu cikkomanisya.—Amubone Ngazi Yamulindizi ya August 15, 1990, mapeeji 30-1.

17. Ncinzi ncotuzi kujatikizya kumanizigwa kuyakwa kwa Jerusalemu Mupya?

17 Tulizi kuti Jerusalemu Mupya ulaafwaafwi cini-cini kumana kuyakwa. (Matayo 24:3, 7-14; Ciyubunuzyo 12:12) Ooyu munzi taukatyompyi mbuli munzi wa Jerusalemu waansi. Nkaambo boonse bayooba mumo mbaasikutobela Jesu Kristo ibananikidwe amuuya, ibasunkidwe alimwi ibasalazidwe. Aumwi unooli wasinizya kuti ulasyomeka kutamani kuli Jehova Leza Mwami Wakujulu Aansi ciindi naafwa kasyomeka. Eeci cilabajatikizya kapati bantu boonse—ibapona abafwide!

18. Nkaambo nzi ncotweelede ‘kukondwa akusekelela kukabe kutamani’?

18 Amuyeeye ciyoocitika ciindi Jerusalemu Mupya nayoolanganya bantu ibasyoma mucinunuzyo ca Jesu cacipaizyo. Mwaapostolo Johane wakalemba kuti “Amubone, bukalo bwa-Leza mpobuli akati kabantu, uzookala akati kabo. Bazooba bantu bakwe, alakwe Leza mwini uzookala kulimbabo, azoobe Leza wabo. Nkabela uyoosindula misozi yoonse kumeso aabo, takukooyooba limbi lufu, nikuba kuomoka nikuba kulila nikuba kuciswa, nkaambo zintu zyakale zyamaninina.” (Ciyubunuzyo 21:2-4) Kunze lyaboobo, Leza uyoobelesya bubambe obu buli mbuli munzi kulondola bantu. (Ciyubunuzyo 22:1, 2) Tatuliboteli twaambo ootu ‘twakukondwa akusekelela lyoonse nkaambo kaceeci Leza ncaalenga’!—Isaya 65:18.

19. Ino ninzi paradaiso yakumuuya Banakristo nkobayobololwa akuletwa?

19 Nokuba boobo ibantu beempedwe tabeelede kulindila kusikila ciindi eco kutambula lugwasyo kuzwa kuli Leza. Mumwaka wa 1919, Jehova wakatalika kuyobolola baabo ibayookkwanya mweelwe wabali 144,000 kubaleta muparadaiso yakumuuya, oomo muzwide micelo yamuuya wa Leza—mbuli luyandano, lukondo alimwi aluumuno. (Ba-Galatiya 5:22, 23) Icintu cipati kujatikizya paradaiso yakumuuya eyi ndusyomo ndobali kutondezya bananike bakkala mumo ibazwidilila mukusololela kukambauka kwamakani mabotu aa Bwami bwa Leza munyika yoonse mbwiizulwa. (Matayo 21:43; 24:14) Eeci capa kuti ‘ibambelele zimwi,’ ibatandila kutuulunzuma tuli cisambomwi ibajisi bulangizi bwaansi abalo bazumizigwe kunjila muparadaiso yakumuuya akubeleka mulimo wampindu. (Johane 10:16) Bayelela kwiinda mukulyaaba kuli Jehova Leza akaambo kalusyomo ndobajisi mucinunuzyo ca Mwanaakwe Jesu Kristo. Ikuyanzana kwabo abantu balangilwa kuba mu Jerusalemu Mupya cali cilongezyo cini-cini. Aboobo, kubeleka nkwaali kubelekaamwi a Banakristo bananike Jehova, wabikka ntalisyo injumu ‘yanyika mpya’—yabantu bayoowa Leza ibayookona busena bwaansi bwabulelo bwa Bwami bwakujulu.—Isaya 65:17; 2 Petro 3:13.

20. Ino Jerusalemu Mupya uyoolizuzikizya buti zina lyakwe?

20 Iluumuno ndobajisi lino bantu ba Jehova muparadaiso yabo yakumuuya bayooba alwalo ino-ino munzila yakumubili anyika. Eeci ciyoocitika ciindi Jerusalemu Mupya nouyooseluka kuzwa kujulu kuzoolongezya bantu. Munzila zyobile, ibantu ba Leza bayooba muluumuno lwaambwa kuli Isaya 65:21-25. Mbobali bakombi ba Jehova ibakamantene antoomwe muparadaiso yakumuuya, ibananike ibayoonjila mu Jerusalemu Mupya wakujulu alimwi abaabo ‘ibambelele zimwi’ bali muluumuno ndwapa Leza lino. Alimwi olu luumuno luyooba amu Paradaiso yakumubili, iciindi ‘luyando lwa Leza lwaakucitwa munyika yoonse mbwiizulwa mbubonya mbolucitwa kujulu.’ (Matayo 6:10) Inzya, munzi wa Leza wabulemu wakujulu uyoolizuzikizya zina lya Jerusalemu kuti ‘Nintalisyo injumu Yaluumuno Munzila Zyobile.’ Munzi oyu unootembaula Jehova Mulengi Mupati alimwi a Sibwiinga wawo Mwami Jesu Kristo kukabe kutamani.

Sena Mulayeeya?

◻ Ncinzi cakacitika ciindi Nehemiya naakabunganya bantu mu Jerusalemu?

◻ Ncinzi ncobakeelede kucita ba Juda bansiku kutegwa kutabi nobataibikkili maanu ŋanda ya Leza, alimwi ncinzi ncotwaambilwa kucita?

◻ Ino “Jerusalemu” ujatikizidwe buti mukuleta luumuno alukkomano lutamani?

[Maapu iili apeeji 17]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

MILYANGO YA JERUSALEMU

Manamba aiminina bupime bwasunu bwakunuka kwanyika ibupimidwe mumamita

MULYANGO WANSWI

MULYANGO WAMUNZI WAKAINDI

MULYANGO WA EFRAIMU

MULYANGO WAKUCOOKO

Bulambo Bukwazamukide

Mugwagwa

MULYANGO WAKUKKUTI

KUMUNZI WABILI

Bulambo Bwakunyika Bwakusaanguna

MUNZI WA DAVIDA

KUMULYANGO WABUFWUMBA

Kkuti lya Hinomu

Iŋanda yamwami

MULYANGO WAMBELELE

MULYANGO WAMULINDIZI

Cilawo ca Tempele

MULYANGO MIPIKADI

MULYANGO WAMBIZI

OFELI

Mugwagwa

MULYANGO WAMAANZI

Kasensa kaku Gihoni

MULYANGO WAKASENSA

Muunda wa Mwami

Eni–rogeli

Ikkuti (Lyaakati)

Kalonga ka Kedroni

740

730

730

750

770

770

750

730

710

690

670

620

640

660

680

700

720

740

730

710

690

670

Ibulambo bwa Jerusalemu mpobulangilwa kwiinda ciindi munzi nowakanyonyoonwa alimwi anaakali kusololela Nehemiya mukuyakulula bulambo

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi