Ol Yangpela Bilong Nau

PLANTI piksa na televisen i mekim na planti man i kisim tingting kranki long ol yangpela bilong nau​—ol i ting olgeta yangpela i mekim save long kisim ol drak na tingting bilong ol i paul, na ol i no save tingting gut, na ol i tingim ol yet tasol na ol i kamap lesman, na long tingting bilong ol, klos, na televisen, na pasin pamuk i bikpela samting tru. Tasol long tingting bilong planti manmeri, dispela kain tingting long ol yangpela em i no stret.

Wanpela nius (Psychology Today) i tok, ‘Wanpela lain i skelim pasin bilong ol yangpela na ol i tok, planti yangpela ol i stap gutpela. Ol i amamas, na ol i daunim laik bilong bel, na ol i tingim gut ol narapela, na ol i bel hevi taim ol i mekim pasin i no stret.’ Planti ol i save ‘tingim tru ol famili bilong ol na ol i stap gut wantaim papamama.’

Na ol narapela ripot i kamapim tingting bilong ol yangpela olsem ol i tingting long ol gutpela samting, na ol i tingim i stap bilong ol long bihain. Wanpela nius (Unesco Courier) long 1985 i tromoi sampela askim long ol yangpela bilong 41 kantri na i tok: “Wanem samting em i olsem bikpela hevi long ol yangpela long nau?” Sampela (50 pesen) i bekim olsem: “Ol i hevi long ol pait i stap na ol i laikim bel isi”; na sampela moa (30 pesen) i tok, “planti ol i no gat wok, na ol i laikim wok samting, na ol narapela (10 pesen) i tok, “ol i tingting planti long i stap bilong ol long bihain.”

Ol i skelim tingting bilong ol wan wan yangpela long samting ol i laik mekim, na ol i tok, ol yangpela i no hatwok long skelim ol wok samting ol i laik mekim. Wanpela nius (Seventeen) i skelim ol yangpela manmeri bilong Amerika em ol i gat 14 krismas i go inap 21 krismas, na dispela nius em i tokim ol yangpela em ol i save kaunim dispela nius, olsem: “Bikpela laik bilong yu i olsem, yu laik marit na kamapim pikinini. Na yu laik kisim wanpela gutpela wok mani na i stap oltaim long en. Yu laik kisim bikpela mani. Yu tingting planti long kisim bikpela skul. Tasol planti bilong yupela i no tingting olsem ol hevi i stap long nau i bikpela tumas long lain bilong yupela long nau inap stretim.”

Long klostu olgeta hap ol yangpela i laikim wankain samting olsem ol man i bikpela pinis ol i wok long painim, olsem: amamas, gutpela sindaun, na famili i pas gut wantaim. Ol i tingting planti long dispela taim nau, na ol i laik senisim. Tasol ol hevi i kamap moa yet.

Ol Yangpela i Bel Hevi na Ol i Bagarapim Ol Yet

Dispela ripot bipo yumi kamapim em i tok moa: “Wanpela hap lain bilong ol dispela yangpela ol i tok, planti taim ol i hevi long wanem ol i stap wanpis, na tu ol i tingting planti long ol hevi i kamap na i painim ol man. Olsem na sampela i kisim tingting long kilim i dai skin bilong ol yet.” Long sampela kantri ol i no tingting tasol long mekim. Ol i mekim tru. Long Amerika namba bilong ol yangpela i gat 17-19 krismas em ol i kilim i dai skin bilong ol yet, em i go bikpela tru insait long 20 yia i go pinis.a

Na narapela bikpela hevi nau i kamap, em ol yangpela i save kisim planti drak, olsem maruana, na heroin, na koken, na krak, em i wankain liklik olsem koken. Wanpela yangpela meri bilong Amerika i gat 14 krismas tasol em i tok olsem: “Pastaim ol i ting ol man i ‘smat’ tru sapos ol i kisim drak maruana. Tasol nau nogat. Nau olgeta kain manmeri i save kisim.”

Long ol kantri i kamap nupela tasol long bosim ol yet, dispela em i wanpela bikpela hevi tu. Long planti kantri yu inap lukim ol yangpela i kisim drak ol i wokim long lip bilong koka samting. Javier Pérez de Cuéllar, em Seketeri-Jeneral bilong Yunaitet Nesen em i tok, long pasin hait ol i save kisim ol dispela drak na ol i mekim nabaut long en​—em i ‘wanpela samting nogut tru i bagarapim ol man long nau na ol nupela lain bai kamap bihain. Em i kain olsem ol bikpela sik i bin kamap bipo long planti hap bilong graun.’

Planti ol saveman​—na papamama tu​—ol i tingting planti nau, long wanem ol yangpela i kisim ol narapela kain drak olsem ol strongpela dring na smok spakbrus samting. Wanpela nius bilong Amerika (UN Chronicle) i tok: “Insait long 30-40 yia i go pinis, wanpela lain (WHO, olsem World Health Organization) i tok, long nau planti pikinini na yangpela ol i save kirap long dring, na dispela namba i go bikpela nau​—ol i kisim planti na ol i mekim planti taim, na taim ol i yangpela tru ol i kirap pinis long mekim olsem.”

Tru liklik namba tasol i save bel hevi na ol i mekim ol kain samting bilong bagarapim skin bilong ol yet. Tasol long olgeta hap ol narapela narapela kain bikpela hevi i save painim ol yangpela. Long stori i kam bihain bai yumi skelim dispela samting. I gat planti kain hevi i save painim ol yangpela man na meri long nau na ol dispela hevi i no bin painim ol lain yangpela bilong bipo.

[Ol Futnot]