Ol Yangpela—Ol Hevi i Painim Ol

WANPELA dokta nem bilong em Bettie B. Youngs em i tok long wanpela buk em i bin raitim (Help Your Teenager Deal With Stress) olsem: “Wanpela lain bilong skelim ol samting i tok, taim yangpela em i gat 13 i go inap 19 krismas, i gat planti hevi na kain kain tingting bilong paulim ol.” Long bipo, ol yangpela i save tingting tasol long samting bilong ol yet. Tasol nau, i stret ol i mas tingim sampela samting bilong ol yet na ol i mas redi long karim ol hevi bilong ol man i bikpela pinis long dispela taim nau.

Wanpela dokta, Herbert Friedman, em i kamapim tok long wanpela nius (World Health) na em i tok: “Bipo i no gat ol bikpela senis tumas i kamap long ol yangpela taim ol i wok long i go bikpela. Tasol nau planti samting i givim hatwok long ol​—namba bilong ol man i go bikpela moa yet, na ol i wokim planti taun na ol manmeri i pulap long en, na tu i gat planti ol nupela save ol i kisim long mekim ol samting long rot bilong komputa samting, na ol samting bilong raun long en, na bipo i no gat ol dispela samting.”

Wanpela yangpela meri nem bilong em Kati i tok olsem: “I hatwok tru long ol yangpela nau long dispela taim.” Planti yangpela long nau ol i kisim drak, na planti ol i kilim i dai skin bilong ol yet, na ol i kisim strongpela dring samting​—ol i mekim dispela long wanem, olsem Baibel i tok, i gat “planti hevi nogut tru bai kamap” long las de.​—2 Timoti 3:1.

Ol Senis long Famili

Dokta Youngs i tok moa: “Long bipo papamama bilong yumi i bin lusim bikpela hap taim wantaim mipela ol pikinini. Namel long yumi, i gat planti mama i bin mekim wok bilong lukautim yumi long olgeta taim.” Tasol long nau, “ol i no inap mekim olsem, o ol i no laik i stap long haus na lukautim na mekim bikpela long ol pikinini bilong ol. Ol i kisim wok mani na ol i mas lukautim wok bilong ol na famili bilong ol wantaim. Taim i sot long olgeta de, olsem na ol i mas larim sampela wok samting i stap na ol i no inap mekim. Planti taim, ol i tingting planti long wok mani bilong ol na ol i no lusim bikpela hap taim wantaim ol pikinini bilong ol. Long dispela taim planti yangpela i gat 13 i go inap 19 krismas ol i stap wanpis na ol i mas karim hevi bilong skin, na bilong tingting, na hevi bilong ol senis i kamap long skin bilong ol.”​—Helping Your Teenager Deal With Stress.

Long yia 1991 i go inap 1999 ating bai yumi lukim planti famili i bruk (50 pesen bilong ol marit i bruk long Amerika), planti yangpela meri singel i karim nating pikinini, na planti man na meri i stap wantaim maski ol i no marit. Long olgeta 4-pela famili long Amerika, wanpela em papa o mama tasol i stap na mekim bikpela long ol pikinini. Na planti ol i kisim narapela poroman marit i gat pikinini pinis.

Ol pikinini insait long kain famili olsem, planti taim ol i save pilim hevi na ol i kisim sik bilong tingting. Sampela i tok olsem, ol pikinini insait long famili i gat wanpela papa o mama i lukautim ol, ol i save pilim olsem ol i stap wanpis, olsem na ol i bel hevi na ol i no stap gutpela olsem ol pikinini i gat papa na mama wantaim. Tru planti famili i gat papa o mama tasol i lukautim ol o ol i kisim nupela poroman marit na ol pikinini i stap gut na i no bel hevi. Tasol Baibel i tok God i laik bai papa na mama wantaim i mas mekim bikpela long ol pikinini bilong ol. (Efesus 6:​1, 2) Taim ol i mekim samting i narapela kain long dispela, em inap kamapim sampela hevi.

Ol nupela senis i kamap insait long ol famili bilong nau, dispela samting i kamap long planti nupela kantri i no gat planti bisnis samting long en. Pasin bilong bipo tru i olsem olgeta bikpela insait long famili i helpim ol pikinini long kamap bikpela. Tasol nau planti i stap long taun na planti ol nupela kain samting i kamap na senisim sindaun bilong ol man, na dispela i bagarapim olpela kain sindaun bilong ol famili na ol samting bilong helpim ol yangpela.

Wanpela yangpela meri bilong Afrika i tok olsem: “I no gat anti o narapela wanblut bilong givim gutpela toktok long mi bilong helpim mi long save long as bilong ol samting i painim mi taim mi wok long kamap bikpela. Papamama i larim ol tisa long skul i kamapim ol dispela tok​—na ol tisa long skul i larim ol papamama i mekim. Olsem na ol pikinini i no pilim moa olsem ol i bilong wanpela lain samting o famili.”

Hevi Bilong Samting Bilong Skin

Long nau hevi bilong mani i kamap bikpela tru long graun, na ol yangpela i tingting planti long dispela. Insait long olgeta 5-pela 5-pela nau ol i stap long ol nupela kantri i wok long kamap strong, 4-pela bilong ol dispela yangpela bai hatwok tru long kisim wok mani na bai ol i stap rabis tru. Wanpela yangpela bilong India i gat 17 krismas tasol, nem bilong em Luv, i tok: “Ol yangpela long kantri bilong mi long nau i no gat wok mani, na planti ol i sot long kaikai samting na sik i painim ol na ol i bel hevi, na planti birua i save painim ol, olsem na sampela ol i ranawe lusim haus, na sampela taim ol i kilim i dai skin bilong ol yet. Olsem na yumi no ken kirap nogut long dispela, a?”

Na ol yangpela long ol kantri i gat planti mani kago samting ol i gat ol hevi bilong ol tu. Wanpela ripot bilong ol yangpela bilong Amerika i kamap long wanpela nius (Children Today), i tok: “Taim ol i mekim askim long ol yangpela long sampela samting ol i tingting planti long en, ol i tok mani em wanpela samting, na tu ol i tingting planti long i stap bilong ol long bihain.” Na planti moa ol i tingting planti long “pe bilong baim bikpela skul o yunivesiti samting ol i laik i go long en,” na tu ol i tingting planti long “mani bilong kantri i no gat strong, olsem na ol bisnis bai bagarap,” na “ol i wok mani tasol ol i no kisim bikpela pe.”

Sampela ol saveman i ting maski sampela yangpela ol i gat planti mani samting, tasol mani bilong ol bai pinis liklik taim bihain. Wanpela nius (Newsweek) i tok olsem: “Long 1980 i go inap 85 long Amerika, 3-pela bilong olgeta 4-pela 4-pela sumatin bilong haiskul, sampela ol i kisim liklik wok mani na ol i lusim inap 18-pela aua long wanpela wik na ol i kisim olsem K200 long mun”​—ating ol i kisim liklik toea bilong baim ol liklik samting bilong lukautim skin, winim pe bilong papamama bilong ol! Planti taim ol i tingting long tromoi “dispela kain mani long baim ka, na nupela klos, na redio, na planti ol narapela samting em yangpela i save laikim tru.”

Wanpela man bilong raitim buk, em Bruce Baldwin, i tok long ol yangpela olsem, “Taim ol i wok long kamap bikpela ol i tingting pinis . . . ol inap kisim nating gutpela sindaun maski ol i no wok strong o givim bel long winim wanpela wok samting.” Tasol ol i “kirap nogut tru taim ol i lusim haus i go na stap long haus bilong ol yet. Nupela kain sindaun ol i bin tingting long en em i narapela kain tru long gutpela sindaun bilong pastaim, taim ol i stap wantaim papamama bilong ol.”

Gutpela Lo na Pasin i Wok long Senis

Nau ol man i senisim gutpela pasin na tingting, olsem na ol yangpela i longlong nabaut. Wanpela yangpela meri bilong Sri Lanka, nem bilong em Ramani, em i tok, “Long taim tumbuna mama bilong mi em i yangpela yet ol i no save toktok long pasin pamuk.” Na em i tok, “Ol i no bin stori long maritpasin tu, o stori long en wantaim ol narapela insait long famili, o long dokta; na ol i no save mekim maritpasin wantaim wanpela em i no poroman marit bilong ol.” Tasol dispela ol olpela lo i no gat strong moa. Dispela yangpela meri i tok moa, “Ol yangpela i save mekim maritpasin na em i olsem pasin tru bilong ol.”

Olsem na taim ol i kisim ripot bilong 510 sumatin bilong wanpela haiskul long Amerika, ol i tok namba 2 bikpela samting long ol, “ol i pret long kisim sik AIDS”! Nau rot i op bilong ol i ken bihainim “nupela tingting” long ol samting bilong marit, olsem na sampela yangpela ol i no laik lusim dispela pasin na bihainim pasin bilong bipo long kisim wanpela poroman marit tasol​—ol i no laik wet inap long taim ol i marit tru. Wanpela yangpela long Frans i askim olsem: “Nau long dispela taim bilong mipela, mipela i ken i stap gut long olgeta taim o olsem wanem?” Olsem na yumi save sik AIDS na ol narapela sik nogut ol i kisim long rot bilong pasin pamuk bai wok long bagarapim i stap na gutpela skin bilong ol yangpela.

Olsem Wanem long Bihain?

Tu, ol yangpela i gat narapela kain tingting i kamap long ol. Ol i tingting planti long kisim dispela graun em ol man i bagarapim pinis​—wanpela hap bilong win antap ol i kolim oson em ol i bagarapim pinis na dispela oson em i bilong pasim wanpela kain lait bilong san na i no ken kukim yumi, na ol bikbus tu ol i wok long bagarapim, na ol i bagarapim win na wara, olsem na yumi no pulim gutpela win o dring gutpela wara​—dispela samting na planti samting moa i givim hevi long planti yangpela. Maski i olsem ol i laik pinisim pait, ol yangpela i tingting planti long pait nuklia bai kamap na ol i tingting planti, bai i gat gutpela sindaun bilong ol man long bihain o nogat?

Olsem na yu ken luksave olsem ol yangpela long nau i gat planti kain kain bikpela hevi i painim ol. Sapos i no gat wanpela i helpim ol, o soim rot long ol, na stiaim ol, bai i stap bilong ol long nau na long bihain i no gutpela, na ol i no ken i stap amamas. Olsem na sapos yu no save, bai i gat gutpela sindaun long bihain o nogat, bai yu no inap i stap bel isi. Tasol gutpela tru na i gat sampela samting bilong helpim ol yangpela bilong nau.

[Piksa long pes 6]

Planti famili i bruk taim papamama i katim marit na ol i stap narapela narapela, olsem na planti yangpela i no gat wanpela papa o mama bilong helpim ol