Paua Ol i Kisim Long Ais
WANPELA MAN LONG OSTRELIA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
LONG Ostrelia i gat wanpela ples maunten i antap tru ol i save kolim olsem rup bilong Ostrelia. Dispela ples maunten i kirap long provins Nu Saut Wels i go inap long provins Viktoria. Namel long dispela ples maunten i gat maunten Snowi i stap, em as bilong wara Snowi. Wanpela man, A. B. (Banjo) Paterson, i tingim dispela ples maunten i gat ol ston nabaut long en, na ol strongpela man i raun long ol hos em ol i paslain long ol man i kam sindaun long dispela hap, na dispela i kirapim em long raitim wanpela liklik stori em bihain ol i wokim wanpela piksa wokabaut long en, “The Man From Snowy River.”
Dispela liklik stori i toktok long wanpela man i raun long hos long ples nogut, tasol nau wanpela bikpela samting bilong kamapim paua ol i kolim Snowy Mountains Hydro-electric Scheme em i stap long dispela hap. Long 1967, Sosaiti Bilong Ol Ensinia Bilong Amerika i tok, dispela bikpela samting ol i bin wokim bilong kamapim paua, em i “wanpela bilong ol 7-pela bikpela wok ensinia bilong dispela taim nau.” Olsem wanem? Yu laik lukim dispela “bikpela wok ensinia”? Tasol pastaim yumi laik save i gat wanem as na ol i bin wokim dispela bikpela samting bilong kamapim paua na husat ol i wokim.
Ples Drai
Ol man i kam paslain long dispela hap ol i no gat tingting long kamapim paua long wara, em ol i kolim haidropaua, tasol ol i laik kisim wara na dispela i bin kirapim ol long kamapim dispela bikpela wok. No gat ren, olsem na ol fama i stap long ples daun bilong Mari-Daling, em gutpela hap bilong wokim fam, ol i laikim wara ol inap kisim long olgeta taim.
Ol i save wara i stap we—long wara Snowi. Tasol wara Snowi i ran i go daun long narapela sait bilong dispela ples maunten na i lus long solwara Tasman. I luk olsem dispela wara i lus nating. Tasol sapos antap long ples maunten ol inap stiaim dispela klinpela wara i go long hap bilong het bilong wara Mari na wara Marambiji, bai ol inap kisim wara long taim bilong drai na wok bisnis ol inap kisim planti bilion dola long en, em i no inap bagarap. Gutpela tru sapos ol inap mekim olsem.
Long 1908 Federal Palamen i makim provins Kanbera olsem ples bilong wokim nambawan biktaun bilong Ostrelia. Olsem wanem? Paua ol i kamapim long wara, olsem haidropaua, bai inap long dispela taun ol i no wokim yet? Orait nau ol man i kirap na tingim gen ol maunten Snowi.
Ol i kamapim kain kain tingting na bihain ol i lusim—sampela i laikim haidropaua na sampela i laik putim ol paip bilong givim wara long graun, em ol i kolim irigesen. Tasol bihain, long 1944, ol i tingting long mekim wok long haidropaua na irigesen wantaim, em ol i kolim haidropaua-irigesen, na wantu ol man i laikim. Long 1949 gavman federal i tokim lain Snowy Mountains Hydro-electric Authority long wokim piksa bilong helpim ol man long wokim dispela tupela samting.
Tasol ol man long dispela nupela kantri ol i no gat save long mekim dispela wok—planti i save mekim wok didiman tasol—na tu, dispela kantri i sot long planti wokman. Orait olsem wanem ol inap mekim dispela bikpela wok, em kain wok olsem ol man i no bin mekim bipo?
Ol i Lusim Ples Nogut na i Kam Long Ples Ais
Bilong mekim olsem, ol i bringim sampela man bilong ol narapela kantri i kam long Ostrelia. Namba 2 Pait i pinis, na ol ples long Yurop i stap nogut, na i no gat wok mani, na ol man i no gat ples slip. Olsem na Ostrelia i wok wantaim Yunaitet Nesen na singautim ol Yurop i gat save long mekim dispela kain wok long kam wok long dispela ples bilong wokim paua.
Olsem na planti tausen wokman ol i lusim 33 kantri long Yurop na ol i kam long Ostrelia. Tupela long olgeta 3-pela 3-pela man i mekim dispela wok ol i kam long Yurop, na dispela i kamapim wanpela bikpela senis long Ostrelia. Long buk bilong em (Snowy), Brad Collis i tok: “Pastaim . . . ol man bilong Briten tasol i kam sindaun long Ostrelia, tasol i no longtaim na i gat ol man bilong ol narapela narapela kantri i kam stap long Ostrelia.” Collis i tok moa: “Ol i salim [ol man] i go long ples maunten—ol birua na ol pren, ol man i save daunim ol narapela na ol man i bin kisim nogut long han bilong ol—bilong wok wantaim.” Tru, pastaim ol i no wok gut wantaim, tasol bihain ol i mekim olsem.
I Stap Bilong Ol Long Ples Maunten
Taim dispela wok i kirap pastaim, i hatwok long raun long rot i go long ples maunten i antap tru. Em rot nogut tru na i gat ais na graun malumalum, na rot i baut baut long ol ples nogut, olsem na ol man i no inap raun hariap na em inap mekim na bel bilong ol i pret. Na sampela hap i nogut moa yet, na ol sikau tu i no laik raun long dispela hap! Collis i tok, dispela i mekim na yumi ken save long as na Snowy Authority em i namba wan lain long graun long tokim ol man long ol i mas pasim let bilong sia taim ol i raun long ka.
Ol wokman i no gat gutpela ples slip—ol i slip long ol haus sel i no gat plua em ami i no gat wok moa long en! Bihain, insait long sotpela taim tasol, winim 100 kem i kamap long dispela ples maunten. Wanpela kem olsem, Kabramura—nau em i no kem moa—em i stap antap tru, winim ol narapela taun long Ostrelia i stap long ol ples antap.
I hatwok tru long mekim wok na slip gut long dispela ples nogut. Long taim bilong kol, bikpela win na ren i mekim na skin bilong man i kol nogut tru, na long taim bilong san, san i mekim na man i no gat strong moa, na planti lang i save sindaun long pes na baksait bilong ol man. Ol man bilong Yurop ol i no laikim tru ol dispela lang!
Tasol planti man ol i no ranawe lusim dispela wok. Ol i bin stap long taim bilong pait na ol i gat strong, olsem na ol i gat strongpela tingting long mekim ol samting na bai ol i ken amamas long i stap bilong ol. Planti ol i kirap long laikim ples bus bilong Ostrelia i gat ol animal long en i narapela kain, na ol snek, na ol pisin i save singaut strong tru—ol i no mekim naispela krai. Bihain liklik, ol haus ol i wokim long diwai ol i kamap olsem senis bilong ol haus sel, na ol meri pikinini bilong ol man i kam.
Tasol olsem wanem long ol planti tok ples? Ol man i mekim wok long ol hevipela masin na driling rig na dainamait ol i no inap toktok gut wantaim! Man! Ol bagarap inap kamap, olsem na Snowy Authority i kamapim ol klas i no gat pe long en bilong lainim ol man long tok Inglis—ol i putim ol dispela klas bihain long taim wok bilong de i pinis. Sapos ol wokman i laik stap long dispela ples wok, ol i mas save liklik long tok Inglis, olsem na yumi ken save planti man tru ol i go long ol dispela klas!
Maski i gat planti hevi, bihain long 25 yia—1949 i go 1974—dispela wok i pinis stret long taim na ol i no bin singaut long sampela mani moa antap long mani ol i bin makim bilong mekim dispela wok. Pe bilong wokim dispela samting em 820 milion dola—long nau dispela mani i no bikpela mani tumas—tasol long dispela taim bipo, bihain long Namba 2 Pait, em bikpela mani tru long dispela kantri i gat 8 milion manmeri tasol em ol i wok yet long kisim gen gutpela sindaun.
Long yia 1999 ol bai putim wanpela bung bilong tingim dispela bikpela wok ol i bin kirapim 50 yia i go pinis. Ol bai singautim olgeta man i bin mekim dispela wok long i kam long dispela bung—sapos ol inap painim ol. Komisina bilong nau i tok, ‘Ol dispela man i bin wokim wanpela gutpela samting tru na dispela i bin senisim planti samting long Ostrelia. Mipela laik tok tenkyu long ol.’
Bikpela Bilong Ples Bilong Kamapim Paua
Buklet The Power of Water i tok: “Dispela wok i karamapim 3 200 skwea kilomita bilong graun. Insait long dispela hap graun i gat olsem 80 kilomita baret bilong karim wara i go, na 140 kilomita rot i go insait long maunten, em ol i kolim tanel, na 16 bikpela dem.” Ol dispela dem inap holim 2,000 bilion galon wara—dispela i winim wara (140 bilion galon) i stap long Sidni Haba inap 13 taim—na raunwara Yukambin i nambawan bikpela dem. I gat 7-pela haus paua, na ol i bin kamapim 6,400 gigawat-aua paua insait long wanpela yia, na dispela i olsem 17 pesen bilong olgeta paua em Saut-Is Ostrelia i bin mekim wok long en—Sidni, Melbon, na Kanbera i insait long dispela hap tu.
Ol masin tubain i no save ran 24 aua long olgeta de, tasol taim ol man i sot long paua, ol i save ran olgeta taim bilong helpim ol haus paua i save mekim wok long ston kol samting bilong kamapim paua. Haidropaua i gutpela long taim planti man wantaim i mekim wok long paua, long wanem, haidropaua inap kamapim kwik paua taim ol man i mas kisim kwik—em inap kamapim paua insait long 2-pela o 3-pela minit tasol, tasol haus paua i mekim wok long ston kol i mas i gat sampela aua bilong kamapim paua.
Ol i Kamapim Paua Olsem Wanem?
Lain Snowy Authority i tok, dispela ples bilong kamapim paua em ‘inap mekim kain kain wok wantaim na i winim olgeta narapela wok long graun bilong kamapim paua long wara.’ I gat tupela samting bilong en i wok wantaim, em wok bilong Snowi-Mari na wok bilong Snowi-Tumat.
Wok bilong Snowi-Mari i save kisim wara bilong wara Snowi i stap long dem Ailan Ben na i putim long tanel i ran insait long maunten na wara i go kamap long dem Gehi—dispela dem i kisim wara bilong en long wara Gehi tu. Orait nau wara i pundaun inap 820 mita na i go long tupela haus paua bilong Mari. Na Haus Paua Gutega i kisim wara long het bilong wara Snowi klostu long maunten Kosiosko—em nambawan bikpela maunten i bikpela long olgeta narapela maunten long Ostrelia. Wara i lusim Gutega na i ran i go insait long nambawan bikpela tanel long Ailan Ben. Bilong helpim dispela wok, sampela tanel, na tanel Ailan Ben-Lek Yukambin tu, ol i larim wara i ran i go na ran i kam.
Long hap ol i mekim wok bilong Snowi-Tumat, wara bilong raunwara Yukambin, dem Tuma, dem Hepi Jek, na dem Tumat Pon, i spit i go daun long ol traipela paip na i kamap long 4-pela haus paua, na bihain dispela wara i go long wara Tumat, em wanpela han wara bilong Marambiji. Long dispela hap i gat wanpela bikpela haus paua tru, em Tumat 3, na em i gat 6-pela paip bilong wara i bikpela tru—wanpela traipela bas i gat tupela plua em inap go insait long ol dispela paip!
Taim ol man i no mekim planti wok long paua, ol masin i save pamim wara i go antap. Ol masin i pamim wara long raunwara Jindabin na wara i go antap na bungim raunwara Yukambin, na ol i pamim wara i stap daunbilo long Haus Paua Tumat 3 i go antap na i bungim wara long dem Talbingo. Tasol bilong wanem ol i pamim wara i go antap na paua i lus nating? Ol i mekim olsem bilong kisim mani. Paua bilong mekim wok long ol masin bilong pamim wara em i kam long ol haus paua i mekim wok long kol samting, na i no gat bikpela pe long dispela paua, long wanem, ol i save mekim dispela wok long paua long taim ol man i no mekim planti wok long en. Tasol taim ol man i kirap gen long mekim planti wok long paua, ol i lusim wara i go gen, na paua dispela i kamapim, ol i salim na kisim win mani long en. Tasol planti wara—winim 500 bilion galon long olgeta yia—ol i lusim nating i go long ol wara long hap bilong wes na ol man i no baim.
Dispela Paua i Klinpela?
Yes, long wanem, wara yet i no samting nogut bilong bagarapim ples, na ol man inap mekim wok gen long wara na wara i no kamapim pipia. Na long dispela ples maunten i no gat ol samting olsem ol paip bilong smok o ol taua bilong mekim wara i kamap kol gen. Olsem na ol planti tausen man i kam ski long dispela maunten long taim bilong kol o wokabaut long en long taim bilong san, ol i no save ol haus paua na dem na tanel samting i stap aninit long dispela hap graun ol i raun long en.
Na narapela samting, sapos paua ol i save kamapim long hia em i kam long ol haus paua i save mekim wok long kol samting bilong kamapim paua, 5 milion ton kabon-daioksait moa bai kamap long win long olgeta yia.
Tasol i gat sampela samting nogut dispela wok i bin mekim long dispela ples, olsem long wara Snowi. Dispela wok i bin senisim rot em wara bilong Snowi i ran long en, olsem na i no gat planti wara i stap long en olsem bipo. Na tu, ol bikpela dem i karamapim bikpela ples kunai, na mak bilong wara i go antap, olsem na ol i mas putim tupela taun Adaminabi na Jindabin i go long narapela hap.
Tasol dispela wok long ples Snowi i bin mekim gut wok bilong en—na dispela i truim gutpela tok bilong namba wan komisina bilong Snowy Authority, em i tok: “Gutpela samting i kamap long wok ol man i mekim, na i no kamap long tok bilong grisim ol man.”
[Piksa Kredit Lain long pes 20]
Olgeta piksa long pes 20-23: Snowy Mountains Hydro-electric Authority
[Piksa long pes 20]
Piksa bilong Haus Paua Tumat 3, em nambawan bikpela haus paua long ples Snowi
[Piksa long pes 22]
Ol wokman i gat hatwok tru long sindaun bilong ol
[Piksa long pes 22]
Bilong wok gut wantaim, ol wokman i mas lainim tok Inglis
[Piksa long pes 23]
Bilong mekim dispela bikpela wok bilong kamapim paua, ol i wokim sampela rot i go insait long ol maunten