Ol Yangpela i Laik Save . . .
Bilong Wanem Tingting Bilong Mi i Save Wokabaut?
“Sampela taim tingting bilong mi i wokabaut nating tasol. Mi wok long harim tok long miting bilong kongrigesen, na wantu, tingting bilong mi i kirap wokabaut. Na 10-pela minit bihain mi kirap harim tok gen.”—Em tok bilong Jesse.
“HARIM GUT TOK!” Olsem wanem? Planti taim yu save harim ol tisa o papamama bilong yu i mekim dispela tok? Sapos olsem, ating yu no save putim gut tingting long ol samting. Olsem na ating ol mak yu kisim long skul i no gutpela tumas. Na ating ol narapela i no tingting gut long yu, o ol i ting wanpela samting i paulim tingting bilong yu, o yu no gat gutpela pasin.
Tasol bikpela samting moa i olsem: Sapos yu no inap putim gut tingting long ol tok samting, dispela inap nogutim yu long ol samting bilong spirit. Baibel i tok: “Yupela i mas lukaut gut bai yupela i harim gut tok.” (Luk 8:18) Tru tumas, Baibel i tok ol Kristen i mas “holim strong long tingting” ol samting bilong spirit. (Hibru 2:1) Na sapos yu hatwok long putim gut tingting long wanpela samting, ating yu hatwok long bihainim dispela tok.
Wanem samting i as bilong dispela hevi? Tingting bilong sampela i wokabaut, long wanem, ol i gat sik long skin. Olsem: Sampela saveman i ting, wanpela sik (Attention Deficit Disorder) i save kamap, long wanem, ol rop wailis bilong kru i no wok gut.a Sampela yangpela i gat sampela hevi long skin na papamama i no luksave yet long dispela, olsem yau o ai bilong ol i bagarap liklik. Dispela tu inap mekim na tingting bilong ol i wokabaut. Na ol saveman i kisim save olsem i hatwok moa long ol yangpela long putim gut tingting long wanpela samting, winim ol man i bikpela pinis. Em nau, tingting bilong planti yangpela i save wokabaut, tasol wan wan taim tasol sik i as bilong dispela.
Tingting Bilong Yu i Wok Long Senis
Sapos tingting bilong yu i save wokabaut, ating dispela i kamap, long wanem, yu wok long go bikpela. Aposel Pol i tok: “Taim mi stap pikinini yet, save bilong mi i olsem save bilong ol pikinini, na mi save tingting na toktok long pasin bilong pikinini. Tasol taim mi kamap bikpela pinis, mi lusim ol pasin bilong pikinini.” (1 Korin 13:11) Em nau, taim yu wok long go bikpela, pasin bilong tingting i wok long senis. Wanpela buk (Adolescent Development) i tok, ‘taim man i yangpela tingting bilong em long skelim ol samting i save senis.’ Yu lain long kisim save na skelim long tingting sampela tok yu no save gut long as bilong en. Save bilong yu long pasin bilong man, na long pasin bilong mekim stret ol samting, em i wok long i go bikpela moa. Na yu kirap tingim i stap bilong yu long bihain taim yu bikpela pinis.
Olsem wanem dispela em i wanpela hevi? Taim ol dispela nupela tingting samting i raun raun long kru bilong yu, dispela inap pulim nabaut tingting. Yu no tingting moa long ol samting i no hatwok long save long en, olsem pikinini i save tingting. Nau kru bilong yu i kirapim yu long skelim ol samting yu lukim na harim na kamapim askim long en. Wanpela tok bilong tisa o man bilong mekim tok inap mekim na tingting bilong yu i kirap wokabaut. Tasol sapos yu no lain long bosim tingting bilong yu taim tingting i wokabaut, orait, yu inap lus long kisim gutpela save. Baibel i tok, stretpela man Aisak i lusim hap taim long tingim gut ol samting long bel. (Stat 24:63) Sapos long olgeta de yu makim hap taim bilong sindaun na tingim ol samting long bel, na stretim ol samting long tingting bilong yu, orait, ating dispela inap helpim yu long putim gut tingting long ol samting long ol narapela taim.
Bel na Marasin Homon
Ol samting yu pilim long bel dispela tu inap pulim nabaut tingting bilong yu. Yu wok strong long putim gut tingting long tok yu ritim o harim, tasol yu wok long tingting long ol narapela samting. Sampela taim yu les na bihain liklik bel bilong yu i amamas, o yu bel hevi na bihain liklik yu amamas nogut tru. Tasol yu no ken wari! I no olsem yu laik kamap longlong. Ating em ol marasin homon insait long skin bilong yu i mekim dispela samting long yu. Skin bilong yu i wok long senis na i laik go bikpela.
Kathy McCoy na Charles Wibbelsman i tok: ‘Taim skin bilong yangpela i laik go bikpela, kain kain tingting i kamap long bel. Em pasin bilong ol yangpela long amamas sampela taim na bel hevi na pes drai long ol narapela taim. Wanpela samting i save kamapim dispela em ol senis i wok long kamap nau long skin bilong yu na dispela i putim hevi long yu.’ Na yu wok long go klostu long taim ‘laik bilong skin i strong tumas’ long mekim maritpasin. (1 Korin 7:36) Wanpela meri bilong raitim ol buk, em Ruth Bell, em i tok: “Taim skin i senis na i laik go bikpela planti taim skin i gat laik long mekim maritpasin. Ating yu wok long tingting moa long ol samting bilong maritpasin, na bel bilong yu i kirap hariap, na sampela taim yu tingting tasol long ol samting bilong maritpasin.”b
Jesse—em yumi bin kamapim tok bilong em long kirap bilong dispela stori—tingting bilong em i save wokabaut olsem tingting bilong planti yangpela i save mekim. Jesse i tok: “Sampela taim mi tingting long ol yangpela meri o long wanpela hevi bilong mi o long samting mi bai mekim bihain.” Bihain bel bilong yu bai stap isi. Tasol nau yu ken lain long bosim bel. Aposel Pol i tok: “Mi save paitim tru bodi bilong mi na mekim em i bihainim laik bilong mi.” (1 Korin 9:27) Taim yu lain gut long bosim bel bilong yu, bai yu inap putim gut tingting long ol samting.
Pasin Bilong Yu Long Slip
Taim skin i wok long go bikpela, yu mas kisim gutpela slip bilong helpim skin bilong yu long kamap gut na long helpim kru bilong yu long skelim ol nupela tingting na ol nupela samting yu pilim long bel long olgeta de. Tasol planti yangpela i save mekim planti samting, olsem na ol i kisim liklik slip tasol. Wanpela dokta i tok: ‘Sapos man i no slip inap long skel bilong em, skin bilong em i no ken lusim tingting long dispela. Nogat. Skin bai tingim na wantu tasol kain kain hevi bai kamap, olsem man i lusim tingting long planti samting, o em i no inap putim gut tingting long wanpela samting, o tingting bilong em i no wok gut.’
Sampela saveman i ting sapos man i slip inap wanpela aua moa long olgeta nait, dispela inap helpim em long putim gut tingting long ol samting. Tru, Baibel i no orait long man i les na i save slip tumas. (Sindaun 20:13) Tasol man i bihainim savepasin sapos em i slip inap long skel bambai em inap mekim gut ol wok bilong em.—Saveman 4:6.
Kaikai na Tingting
Ating narapela samting i kamapim dispela hevi em kaikai ol yangpela i save kisim. Ol yangpela i save laikim kaikai i gat gris na suga. Ol saveman i tok, rabis kaikai i swit long maus tasol dispela kaikai inap mekim na tingting bilong man i no wok gut. Save ol man i kisim i kamapim klia olsem bihain long man i kisim kaikai i gat ol kabohaidret tasol long en, olsem bret, wit-biks samting, rais, o spageti, tingting bilong em i no wok gut tumas. Ating dispela i save kamap, long wanem, ol kabohaidret i mekim wanpela marasin ol i kolim serotonin i kamap planti moa long kru na dispela i save mekim man i laik slip. Olsem na sampela saveman bilong skelim kaikai ol i tok, paslain long man i mas mekim wok long tingting bilong em bilong mekim wanpela wok, em i gutpela sapos em i kisim kaikai i gat planti marasin protin long en.
Televisen na Kompyuta
Inap planti yia ol tisa i ting televisen na ol piksa bilong en i save senis hariap hariap i mekim na ol yangpela i save les kwik taim ol i mas putim tingting long wanpela samting. Na nau sampela tisa i tok, kompyuta i save mekim wankain samting long ol yangpela. Ol saveman i mekim planti tok long ol samting televisen na kompyuta i save mekim long ol yangpela, tasol sapos ol yangpela i lusim planti aua long lukim televisen o mekim pilai long kompyuta, dispela i no inap helpim skin na tingting bilong ol. Wanpela yangpela i tok: “Ol pilai bilong video, na kompyuta, na Intenet i mekim, na mipela yangpela i lain pinis long kisim kwik ol samting mipela i laik kisim.”
Tasol planti samting yumi mas kisim long i stap bilong yumi, yumi mas wok strong bilong kisim na no ken les kwik. (Skelim wantaim Hibru 6:12; Jems 5:7.) Olsem na yu no ken ting ol gutpela samting em ol samting bilong amamasim yumi tasol. Tru, taim yumi lukim televisen na mekim ol pilai long kompyuta ol dispela samting inap amamasim yu, tasol em i gutpela sapos yu wokim piksa samting o lain long pilaim musik. Kain save olsem inap helpim yu long putim gut tingting long ol samting.
Olsem wanem? I gat ol narapela samting inap helpim yu long putim gut tingting long ol samting? Yes i gat, na narapela stori bihain bai stori long dispela.
[Ol Futnot]
a Lukim Kirap! (tok Inglis) bilong Novemba 22, 1994, pes 3-12; Jun 22, 1996, pes 11-13; na Februeri 22, 1997, pes 5-10.
b Lukim stori “Ol Yangpela i Laik Save . . . Mi Ken Mekim Wanem na Mi No Ken Tingting Long Ol Meri?” long Kirap! bilong Epril 8, 1995.
[Rait long pes 14]
Ol saveman i tok, i olsem rabis kaikai i mekim tingting bilong man i no wok gut
[Rait long pes 14]
“Sampela taim mi tingting long ol yangpela meri o long wanpela hevi bilong mi”
[Piksa long pes 13]
Yu hatwok long putim gut tingting long ol tok i kamap long klas-rum?