Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g00 1/8 p. 19-22
  • Nupela Samting Bilong Daunim Sik TB

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Nupela Samting Bilong Daunim Sik TB
  • Kirap!—2000
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Gutpela Toksave
  • Dispela Pasin i Save Wok Gut o Nogat?
  • I No Olgeta Kantri i Mekim
  • Gutpela Samting na Samting Nogut
    Kirap!—1998
  • Sik Bilong Bagarapim Man
    Kirap!—1998
  • Stretim Dispela Sik Long Olgeta Hap—I Gat Rot Long Mekim Olsem?
    Kirap!—1998
  • Planti i Dai Winim Ol Man i Dai Long Pait
    Kirap!—1998
Lukim Moa
Kirap!—2000
g00 1/8 p. 19-22

Nupela Samting Bilong Daunim Sik TB

SIK TB em wanpela sik bilong bipo tru i save kalap long ol man na kilim ol i dai. Na TB i stap yet olsem wanpela sik bilong bagarapim tru ol man, olsem na lain Wol Helt Oganaisesen (WHO) i tok, sik TB i kain olsem bom i wet long pairap. Wanpela ripot bilong lain WHO long sik TB i tok: “Taim i sot pinis.” Sapos ol i no pasim sik TB, ating bihain em bai kamap wanpela sik i winim strong bilong ol marasin, na em i save ‘kalap long ol man long rot bilong win, na ol dokta i no inap oraitim olsem ol i no inap oraitim sik AIDS.’ Lain WHO i tok, nau em taim bilong tingim gut ol samting nogut tru em sik TB inap kamapim. Dispela lain i tok: ‘Olgeta man i save pulim win long olgeta hap, ol i mas tingting planti olsem ol inap kisim dispela sik.’

Yu ting em tok giaman? Nogat. Olgeta man bai kirap nogut na tingting planti sapos wanpela sik i wok long i go nabaut na insait long 10-pela yia em i pinisim olgeta manmeri bilong Kanada! Maski dispela i olsem stori nating, em inap kamap. Long olgeta hap, sik TB i save kilim i dai planti manmeri, winim namba i save dai long sik AIDS, malaria, na ol narapela sik bilong ples hat, sapos yumi bungim wantaim: inap 8,000 long olgeta de. Long nau inap 20 milion manmeri i gat sik TB, na 30 milion ol inap i dai long en insait long 10-pela yia​​—⁠dispela namba i winim namba bilong ol manmeri i sindaun long Kanada.​​—⁠Lukim blok “TB i Strong Tru Long Olgeta Hap,” long pes 20.

Gutpela Toksave

Tasol long nau i gat samting bilong helpim ol man. Ol saveman i bin traim traim sampela samting inap 10-pela yia, na nau ol i kamapim wanpela samting em inap mekim na sik TB i no inap bagarapim planti man. Dairekta-jeneral bilong lain Wol Helt Oganaisesen long bipo, em Dokta Hiroshi Nakajima, em i tok olsem dispela nupela samting “em i nambawan bikpela samting ol man i bin mekim bilong helpim ol lain i gat sik long dispela taim bilong yumi.” Na dairekta bilong wanpela lain (WHO Global TB Programme), em Dokta Arata Kochi, em i tok olsem dispela em i namba wan taim i gat rot bilong “daunim sik TB.” Wanem samting i mekim na ol dispela man i amamas? Em wanpela pasin ol i kolim DOTS.

DOTS em i wanpela kain pasin bilong kisim marasin insait long sotpela taim na i gat wokman bilong lain helt i lukim sikman i kisim marasin. Klostu olgeta man i gat sik TB, ol inap orait insait long 6-pela i go inap 8-pela mun, na ol i no slip liklik long haus sik. I gat 5-pela samting ol man i mas mekim bambai wok bilong DOTS i ken oraitim sik TB. Lain WHO i tok, sapos ol i lusim wanpela bilong dispela 5-pela samting na ol i no mekim, wok bilong oraitim sik TB “i lus nating.” Wanem dispela 5-pela samting?

● 1. (D) Wok Strong Long Painim: Taim man i no save em i gat sik TB, dispela inap bagarapim em, winim man i save pinis em i gat dispela sik. Olsem na lain WHO i tok, namba wan samting ol lain bilong helt i mas mekim, em ol i mas wok strong long save husat ol lain i stap long hap bilong ol i gat dispela kain sik TB i save kalap long ol man.

● 2. (O) Lukim Ol: Namba tu samting bilong DOTS, em i putim wok long ol lain bilong helt​—⁠i no long sikman​—⁠long stretim sik bilong em. Ol lain i mekim wok bilong helpim ol man i gat sik, o ol i mekim long laik bilong ol yet na ol i skul pinis long mekim, olsem ol lain bilong lukautim stua, o ol tisa, o ol lain bipo ol i gat sik TB, ol i save stap na lukim ol sikman i dring marasin bilong sik TB long olgeta taim ol i mas kisim. Ol dispela “lain bilong lukim sikman i kisim marasin” ol i bikpela samting bilong helpim man long winim dispela sik, long wanem, wanpela bikpela as na sik TB i stap yet long nau, em ol i save kisim marasin inap liklik taim tasol na ol i lusim. (Lukim blok “Bilong Wanem Em i Go Bikpela Gen?” long pes 20.) Taim ol i kisim marasin inap sampela wik tasol, ol i pilim olsem sik bilong ol i orait liklik, na nau ol i lusim marasin. Tasol ol i mas kisim dispela marasin inap 6-pela i go 8-pela mun na bai binatang bilong sik TB i ken pinis olgeta long skin.

● 3. (T) Kisim Marasin: Insait long dispela 6-pela i go inap 8-pela mun, ol wokman bilong lain helt i mas wok long skelim skin bilong ol dispela sikman, olsem dispela marasin i mekim gut wok bilong en na sikman i kamap orait liklik o olsem wanem. Long dispela pasin ol inap save tru olsem sik bilong em i pinis olgeta na em i no inap givim long ol narapela man.

● 4. (S) Sotpela Taim: Ol i mas makim stret wanem ol kain marasin bilong sik TB em man i mas kisim wantaim, na skel stret bilong en. Dispela pasin i olsem kimoterapi bilong sotpela taim, long wanem, namba 4 samting bilong DOTS long oraitim dispela sik, em sikman i mas bihainim taim stret ol i makim bilong kisim dispela marasin. Ol dispela marasin ol i bungim wantaim na givim long sikman, ol i gat bikpela strong long kilim binatang bilong sik TB.a Ol i mas i gat planti bilong ol dispela kain marasin na bai em i no ken pinis namel na sikman i mas wet long kisim sampela moa.

● 5. !: Bilong makim namba 5 samting bilong DOTS, lain WHO i putim mak long pinis bilong DOTS! Dispela mak i makim wok bilong painim mani na ol gutpela lo bilong mekim dispela wok. Lain WHO i strong long kirapim ol lain bilong helt long singaut long gavman na sampela lain i no bilong gavman long givim mani long ol bilong mekim dispela wok, na bilong putim wok bilong stretim sik TB i go insait long ol narapela wok bilong helt em kantri i gat lo long mekim.

Ol lain i gat wok long skelim olsem ol bai givim mani bilong helpim dispela wok bilong lain helt o nogat, ol i amamas long dispela wok bilong DOTS. Wol Beng i makim DOTS em ‘wanpela gutpela rot bilong daunim sik na i no pinisim bikpela mani bilong mekim dispela wok.’ Dispela lain WHO i tok, pe olgeta bilong mekim dispela pasin long ol kantri i stap rabis, em inap olsem 100 dola (bilong Amerika) long olgeta wan wan sikman. ‘Dispela i olsem 10 sen (bilong Amerika) long olgeta wan wan man long ol kantri i no gat planti wok bisnis samting, na ol lain i stap long ol kantri i rabis tru, ol inap tromoi liklik pe olsem bilong baim dispela marasin.’ Tasol maski pe bilong en i liklik tasol, em inap helpim moa yet ol man.

Dispela Pasin i Save Wok Gut o Nogat?

Long Mas 1997, lain WHO i tokaut olsem dispela pasin (DOTS) ol i mekim wok long en long sampela hap, dispela i mekim na ‘namba bilong ol man i kisim sik TB i go daun​—⁠em namba wan taim insait long planti yia.’ ‘Taim ol i mekim wok long dispela pasin, planti man i gat sik TB ol i save orait, winim tru namba i save orait taim ol i no bihainim dispela pasin.’ Ol i bin traim wok bilong DOTS long sampela hap em planti manmeri ol i gat sik TB, na ol i lukim pinis olsem dispela pasin i wok gut. Orait nau yumi ken stori long gutpela samting i bin kamap long sampela kantri, olsem lain WHO i kamapim.

Long India ‘ol i bin traim wok bilong DOTS long sampela hap i gat 12 milion manmeri i sindaun long en. Long nau, long olgeta 5-pela 5-pela manmeri i gat sik TB, 4-pela i orait.’ Ol i mekim dispela pasin long wanpela hap bilong Banglades i gat wan milion manmeri long en, na planti tru bilong ol man i gat sik TB, ‘inap olsem 87 pesen, ol i orait.’ Long wanpela ailan bilong Indonisia, ol i mekim wok long DOTS, na ‘9-pela bilong olgeta 10-pela 10-pela manmeri i gat sik TB, ol i orait.’ Long Saina ol i traim dispela pasin na em “i kamap gutpela tru,”​—⁠klostu olgeta (olsem 94 pesen) ol i orait. Long wanpela biktaun long Saut Afrika, ol i bihainim dispela pasin na ‘planti man i gat sik TB (olsem 80 pesen) ol i orait.’ Nau long dispela taim ol i kirapim dispela wok bilong DOTS long Nu Yok Siti na gutpela samting tru i kamap long dispela wok.

Dokta Kochi i tok, taim ol i skelim dispela wok ol i bin traim long planti kantri, dispela i kamapim olsem ‘ol inap mekim dispela pasin long olgeta hap na ol inap oraitim klostu olgeta manmeri (olsem 85 pesen samting) i gat dispela sik.’

I No Olgeta Kantri i Mekim

Nau ol i gat dispela gutpela marasin bilong pinisim dispela sik nogut tru i save kalap long ol man na kilim ol i dai, olsem na yumi ting planti kantri bai i gat laik long mekim wok long dispela pasin DOTS. Tasol wanpela bikman bilong lain WHO i tok, ‘i no planti kantri i mekim wok long dispela gutpela pasin em lain WHO i bin kamapim bilong daunim sik TB na em i save wok gut na i gat liklik pe tasol bilong en.’ Long 1996, i gat 34 kantri tasol i kirapim dispela wok long olgeta hap insait long kantri.

Tasol isi isi dispela wok i kamap gutpela. Paslain long 1993, taim lain WHO i tokaut olsem sik TB i go bikpela long olgeta hap, wanpela tasol long olgeta 50 50 man i gat sik TB ol i kisim marasin long pasin ol i makim long DOTS. Long nau, wanpela long olgeta 10-pela 10-pela ol i save kisim. Ol i tok, long 1998 i gat olsem 96 kantri ol i mekim wok long dispela pasin DOTS. Sapos sampela kantri moa i bihainim dispela pasin, ‘namba bilong ol lain i kisim sik TB long olgeta yia bai i go daun tru insait long 10-pela yia.’ Dokta Kochi i tok: ‘Yumi gat wanpela gutpela samting tru bilong helpim ol man, tasol planti lain moa ol i mas mekim wok long en.’

Ol man i gat save na ol marasin bilong daunim sik TB, tasol wanpela samting i sot​—⁠em ‘ol man bilong kirapim olgeta kantri long mekim wok long ol dispela marasin.’ Olsem na long wanpela nius bilong helpim ol dokta na ol narapela lain bilong helt, lain WHO i askim olsem: “Bilong wanem yumi wet yet long mekim wok long ol dispela samting?”

[Futnot]

a Sampela bilong ol dispela marasin em isoniazid, rifampin, pyrazinamide, streptomycin, ethambutol.

[Rait long pes 19]

Long olgeta wan wan sekon, i gat wanpela man o meri long graun i save kisim sik TB

[Rait long pes 19]

‘Ol marasin bilong helpim ol man long abrusim bagarap ol i stap nating na planti milion man i wok long i dai.’—Dokta Arata Kochi

[Rait long pes 21]

‘Wok bilong DOTS bai i olsem nambawan bikpela samting ol i bin kisim save long en bilong helpim ol sikman nau long dispela taim.’—WHO i kamapim dispela tok

[Blok long pes 20]

Bilong Wanem Em i Go Bikpela GEN?

Ol i bin painim marasin bilong stretim sik TB inap 40 yia i go pinis. Kirap long dispela taim na i kam inap nau, inap olsem 120 milion manmeri ol i bin dai long dispela sik, na sampela milion moa bai dai long dispela yia. Tasol i gat marasin bilong stretim sik TB, olsem na bilong wanem planti planti man i save dai yet long dispela sik? I gat 3-pela bikpela as, olsem: Ol man i no tingim, na HIV na AIDS, na kain sik TB i gat strong long sakim planti marasin wantaim.

Ol Man i No Tingim. Long olgeta hap bilong graun ol man i wok long tingim ol sik nogut i save kalap long man olsem AIDS na Ebola. Tasol long 1995, long olgeta wan wan man i bin dai long sik Ebola, i gat 12,000 ol i dai long sik TB. Long ol kantri i no gat planti mani, planti man ol i gat sik TB, olsem na ol i tingim dispela sik i olsem wanpela hevi bilong i stap bilong ol na ol i mas karim tasol. Na long ol kantri i gat planti mani, ol i bin larim sik TB i go nabaut, na ol gutpela marasin bilong oraitim dispela sik ol i stap nating tasol. Dispela pasin ol i mekim long olgeta hap em i wanpela bikpela popaia i save bagarapim man. Na taim ol i wok long lusim tingting long sik TB, ol binatang bilong en i wok long kamap strong moa. Long nau ol dispela binatang i save kalap long planti man moa na long planti kantri moa, winim olgeta taim bipo.

HIV na AIDS. Sik TB em i poroman bilong HIV na AIDS. Taim ol man i kisim binatang jem HIV​—⁠em i save daunim strong bilong skin long sakim sik​—⁠ol inap tru long kisim sik TB, winim moa moa yet ol narapela man. Long nau dispela sik AIDS i go bikpela tru long olgeta hap, na dispela i mekim na namba bilong ol man i kisim sik TB em tu i go bikpela! Ol i ting inap 266,000 manmeri i gat sik AIDS ol i bin dai long sik TB long 1997. Peter Piot, em dairekta bilong wanpela wok bilong Yunaitet Nesen long HIV na AIDS, em i tok, “Dispela lain em ol man na meri i no bin kisim helpim long ol marasin bilong oraitim sik TB bilong ol, na ol dispela marasin i gat liklik pe tasol.”

Kain Sik TB i Gat Strong Long Sakim Planti Marasin Wantaim. Ol man i save raitim ol stori nating long ol binatang i gat bikpela strong moa na ol inap sakim olgeta marasin ol man i kamapim. Tasol nau ol binatang bilong sik TB i wok long mekim tru dispela samting. Ol i ting inap 50 milion manmeri i kisim pinis dispela kain binatang bilong sik TB i gat strong long sakim planti marasin wantaim. Ol man i gat sik TB, sapos ol i kisim marasin inap sampela wik tasol na ol i lusim, long wanem, ol i pilim olsem ol i orait liklik, o marasin i pinis, o ol wanples bai save ol i gat sik TB na nau ol i gat sem, dispela hap marasin ol i bin kisim i no kilim olgeta binatang bilong sik TB long skin bilong ol, nogat. Long wanpela kantri long Esia, long olgeta 3-pela 3-pela man i gat sik TB, tupela i save lusim marasin taim ol i no pinisim yet skel bilong ol. Orait taim dispela sik i kisim ol gen, ating nau bai i hatwok moa long stretim, long wanem, ol binatang i stap yet long skin ol i gat strong long sakim olgeta kain marasin bilong sik TB. Em nau, ol dispela man bai kisim wanpela kain sik TB i no gat marasin bilong pinisim long skin bilong ol yet na bilong ol narapela man ol i givim dispela sik long ol. Orait taim dispela strongpela binatang bilong bagarapim man i go nabaut, bai yumi tingting planti na yumi askim olsem: Ol man inap pasim dispela kain sik TB i gat strong long sakim planti marasin wantaim o nogat?

[Blok long pes 20]

TB i Strong Tru Long Olgeta Hap

Long olgeta yia, sik TB i wok long go bikpela moa, na i pinisim bikpela mani moa, na em i gat bikpela strong moa long bagarapim man. Wol Helt Oganaisesen i bin kisim sampela ripot i kamapim ol kantri em dispela sik bilong bagarapim man i wok long go bikpela long en. Olsem: “Pakistan i no inap daunim sik TB.” “Sik TB i kamap gen long Tailan na em i gat bikpela strong moa.” “Long Brasil, sik TB i kisim planti man moa long nau, winim planti ol narapela sik, na em i as na planti man i save dai.” ‘Sik TB i wok yet long kisim planti man long Meksiko.’ Long Rasia, ‘sik TB i wok long go bikpela tru.’ Long Itiopia, ‘sik TB i wok long kisim planti man moa long olgeta hap bilong kantri.’ ‘Sik TB long Saut Afrika i bikpela moa, na klostu em i winim olgeta narapela kantri sapos yumi skelim hamas manmeri ol i stap long dispela hap.’

Tru, long olgeta 100 100 manmeri i gat sik TB, inap 95 ol i sindaun long ol kantri i stap rabis. Tasol dispela sik i wok long kamap strong tu long ol kantri i gat planti mani. Long Yunaitet Stets, sik TB i go bikpela namel long 1990 na 1994 samting. Wanpela niusmeri bilong dispela hap, em Valery Gartseff, em i tok, sik TB ‘i kamap strong gen long Amerika.’ Na i no longtaim i go pinis na Dokta Jaap Broekmans, em dairekta bilong wanpela lain (Royal Netherlands TB Association), em i tok, sik TB i ‘wok long kisim planti man moa long Isten Yurop na long sampela hap bilong Westen Yurop.’ Olsem na nius Science, bilong Ogas 22, 1997, i tok olsem ‘sik TB i stap yet olsem wanpela bikpela sik i kisim planti man.’

[Blok long pes 22]

Ol i Painim Pinis Ol Jin Bilong Sik TB

Nau tasol ol saveman i bin kisim save long raitim olgeta samting bilong ol jin i stap long binatang bilong sik TB. Dokta Douglas Young, bilong wanpela bikpela skul long Landon (Imperial College School of Medicine), i tok, dispela samting ol i mekim i “kirapim wanpela nupela wok bilong daunim dispela samting nogut tru bilong bagarapim ol man.” Wol Helt Oganaisesen i tok, dispela samting ol i painim pinis, “bihain em inap helpim tru ol saveman i wok long painim sampela marasin moa bilong daunim sik TB.”​—⁠Nius The TB Treatment Observer, Septemba 15, 1998.

[Ol Piksa long pes 21]

Ol dispela kain marasin wantaim ol inap kilim binatang bilong sik TB

[Ol Kredit Lain]

Photo supplied by WHO, Geneva

Photo: WHO/Thierry Falise

[Ol Piksa long pes 22]

Pe bilong oraitim man i gat sik TB em 100 dola

[Ol Kredit Lain]

Photo: WHO/Thierry Falise

Photo supplied by WHO, Geneva

[Ol Piksa Kredit Lain long pes 19]

Photo: WHO/Thierry Falise

Photo supplied by WHO, Geneva

Photo: WHO/Thierry Falise

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim