Olsem Wanem? Ol Sinik i Stiaim Tingting Bilong Yu?

“WANPELA sinik i no inap lukim gutpela pasin bilong wanpela man, na em i save lukim olgeta pasin kranki bilong dispela man. Em i olsem wanpela tarangau bilong nait, em i save was i stap long taim bilong tudak, na em i aipas long san, em i wok long painim ol liklik abus nogut, na em i no save lukluk long ol gutpela abus.” Henry Ward Beecher, em i wanpela pasto bilong Amerika i bin stap bipo, em i mekim dispela tok. Planti man i ting dispela tok i makim stret tingting bilong ol sinik bilong nau. Tasol dispela tok “sinik” i kamap long wanpela tok Grik bilong bipo, na bipo em i no makim tasol man i gat pasin bilong painim rong long ol samting. Nogat. Inap planti handet yia em i makim ol man i save bihainim tingting bilong sampela saveman.

Ol bilip bilong ol Sinik i bin kamap olsem wanem? Ol i lainim ol man long wanem samting? I gutpela sapos wanpela Kristen i bihainim pasin bilong ol Sinik?

Ol Sinik Bilong Bipo​—⁠Ol i Kamap Olsem Wanem na Wanem Bilip Bilong Ol

Long kantri Grik bilong bipo ol man i save givim bel long toktok wantaim na tok resis long planti samting. Inap sampela handet yia paslain long taim bilong Krais, ol man olsem Sokratis, Pleto, na Aristotal ol i kamapim ol tingting na bilip i givim biknem long ol. Tok bilong ol i bin senisim tingting bilong ol manmeri, na tingting bilong ol i stap yet long pasin na sindaun bilong ol manmeri bilong Yurop na Amerika.

Sokratis (470-​399 B.C.E.) i tok yumi no inap painim amamas i stap oltaim long rot bilong kisim mani kago o pasin bilong inapim ol laik bilong skin. Em i strong long tok olsem yumi kisim amamas tru taim yumi wok long bihainim stretpela pasin. Sokratis i ting bihainim stretpela pasin em i nambawan gutpela samting. Bilong winim dispela mak em i givim baksait long ol gutpela samting bilong skin na ol wok i no gat as bilong en, long wanem, em i pilim olsem ol dispela samting bai pulim nabaut tingting bilong em. Em i bilip long mekim ol samting inap long skel na daunim laik bilong em yet, na em i no gat tingting long painim planti samting bilong skin.

Sokratis i kamapim wanpela pasin bilong skulim ol man ol i kolim pasin Sokratik. Planti saveman i kamapim sampela tingting, na bihain ol i mekim ol tok bilong strongim tingting bilong ol, tasol Sokratis i no save mekim olsem. Em bai harim tingting bilong ol narapela saveman na em i wok long painim ol popaia long tingting bilong ol. Dispela kain pasin i kirapim ol man long sutim tok long ol narapela na ting olsem ol i samting nating.

Wanpela disaipel bilong Sokratis em wanpela saveman, nem bilong em Antestanes (445-365 B.C.E. samting). Em wantaim sampela narapela ol i skruim tok bilong Sokratis na ol i tok i gat wanpela gutpela pasin tasol em pasin bilong bihainim stretpela pasin. Long tingting bilong ol pasin bilong painim amamas i no samting i save pulim nabaut tingting tasol, nogat, ol i ting em i wanpela pasin nogut tru. Ol i no laik i stap o toktok wantaim ol narapela na ol i pilim olsem ol narapela manmeri ol i samting nating. Ol manmeri i kirap kolim ol olsem ol Sinik. Ating ol i kisim dispela nem long wanpela tok Grik (ky·ni·kosʹ) i makim pasin bilong ol olsem pes drai na pasin antap. Insait bilong dispela tok em “kain olsem dok.”a

Bilip Bilong Ol i Mekim Wanem Long Sindaun Bilong Ol?

Sampela tingting bilong ol Sinik i gutpela, olsem no ken kisim pasin bilong laikim tumas mani kago na tingting tasol long inapim laik bilong yumi yet, tasol ol Sinik i strong tumas long bihainim tingting bilong ol. Dispela samting i kamap long ples klia taim yumi skelim sindaun bilong wanpela Sinik planti man i save long em​—⁠em saveman Diojenis.

Mama i karim Diojenis long yia 412 B.C.E. long Sinope, em wanpela taun i stap long nambis bilong solwara Blaksi. Em i go wantaim papa bilong em long Atens, na long dispela hap em i kisim save long ol bilip bilong ol Sinik. Antestanes i skulim Diojenis na Diojenis i givim bel olgeta long tingting bilong ol Sinik. Sokratis i mekim ol samting inap long skel na em i no kisim planti samting bilong skin. Antestanes i no kisim ol samting bilong amamasim skin bilong em. Tasol Diojenis em i strong tumas long sakim olgeta amamas na laik bilong em yet. Bilong kamapim klia em i givim baksait olgeta long ol gutpela samting bilong skin, inap sotpela taim em i slip na sindaun long wanpela dram!

Diojenis i wok long painim samting i gutpela tru, na ol man i tok wanpela taim em i wokabaut long Atens long san na em i holim wanpela lam i lait bilong painim wanpela man i save bihainim stretpela pasin! Kain pasin olsem i save pulim ai bilong ol manmeri na em i wanpela rot bilong Diojenis na sampela narapela Sinik long skulim ol man. Wanpela stori i tok, wanpela taim Bikpela King Aleksander i askim Diojenis, wanem samting em i laikim moa yet. Na Diojenis i bekim tok olsem em i laik bai Aleksander i sanap arere bambai bodi bilong em i no pasim lait bilong san!

Diojenis na ol narapela Sinik i stap olsem ol rabisman i save singaut long mani. Ol i no gat taim bilong pas wantaim ol manmeri olsem ol narapela manmeri i save mekim, na ol i sakim ol wok em gavman i tokim ol long mekim. Ating ol i bihainim pasin Sokratik, olsem na ol i no save daun o givim biknem long ol narapela. Diojenis i kisim nem long mekim tok i bagarapim bel bilong ol narapela. Ol Sinik i kisim nem olsem ol i “kain olsem dok,” tasol ol man i givim nem “Mama Dok” long Diojenis yet. Em i dai long yia 320 B.C.E. samting taim em i gat 90 krismas. Antap long matmat bilong em ol i putim wanpela ston mabel i luk olsem wanpela dok.

Sampela lain i kisim na bihainim sampela tingting na save bilong ol Sinik. Diojenis na ol disaipel bilong em ol i bihainim ol narapela kain pasin na dispela i mekim na bihain ol man i tok nogut long tingting na save bilong ol Sinik. Bihain lain Sinik i lus olgeta.

Ol Sinik Bilong Nau—⁠Bai Yu Bihainim Pasin Bilong Ol?

Wanpela dikseneri (The Oxford English Dictionary) i tok wanpela sinik bilong nau em “wanpela man i save toknogutim ol narapela na kamapim klia rong bilong ol. . . . Em i no save bilip olsem gutpela pasin i save kirapim tingting bilong ol man long mekim ol samting, na em bai tokaut long dispela long rot bilong ol tok bilas na tok i sutim bel; em wanpela man i save tok bilas na painim rong long narapela.” Ol manmeri bilong nau ol i save kamapim ol dispela kain pasin, tasol dispela pasin i no stret wantaim pasin Kristen. Nau yumi ken skelim sampela bilip na gutpela tok i stap long Baibel bilong stiaim tingting bilong yumi.

“Bikpela i save sori moa yet long yumi na oltaim em i marimari long yumi. Em i no save belhat kwiktaim, na em i save laikim tru yumi. Em i no save kros nating long yumi. Na belhat bilong en i no save stap longpela taim.” (Song 103:​8, 9) Ol Kristen “i mas bihainim ol pasin [God] yet i save mekim.” (Efesus 5:⁠1) Sapos God i Gat Olgeta Strong i bihainim pasin marimari na em i sori moa yet long ol man na em i no “toknogutim ol narapela na kamapim klia rong bilong ol,” orait ol Kristen i mas wok strong long mekim wankain pasin.

Krais Jisas em i wankain tru olsem Jehova yet, na ‘em i soim yumi pinis dispela pasin yumi i ken bihainim.’ (1 Pita 2:21; Hibru 1:⁠3) Long sampela taim, Jisas i bin kamapim ol tok giaman bilong lotu na tokaut long pasin nogut bilong ol manmeri bilong graun. (Jon 7:⁠7) Tasol em i mekim gutpela tok amamas long ol manmeri i gat gutpela bel. Olsem dispela tok em i mekim long Nataniel: “Lukim. Dispela man i kam, em i man tru bilong Israel. I no gat wanpela giaman tok o giaman pasin i stap long em.” (Jon 1:47) Taim Jisas i wokim mirakel, sampela taim em bai stori long bilip bilong man em i oraitim. (Matyu 9:22) Na taim wanpela meri i givim wanpela presen bilong kamapim tok tenkyu bilong em long Jisas, sampela i ting presen em i gutpela tumas, tasol Jisas i no kisim tingting nogut long samting dispela meri i mekim, nogat, em i tok: “Long olgeta hap graun ol i go long en na autim dispela gutnius, ol bai i toktok tu long samting dispela meri i bin mekim, na bai ol i tingting long em.” (Matyu 26:​6-13) Jisas i stap olsem pren ol disaipel inap bilip long em na wanpela poroman i save mekim pasin sori, na “em i laikim ol moa yet i go inap long taim em i dai.”​—⁠Jon 13:⁠1.

Jisas em i gutpela olgeta, olsem na i no hatwok long em i tingim pasin kranki bilong ol manmeri i gat sin. Tasol em i no mekim pasin olsem em i no bilip long ol na em i laik painim popaia bilong ol, nogat, em i laik givim nupela strong long ol manmeri.​—⁠Matyu 11:​29, 30.

“Man i save givim bel bilong en long ol arapela, . . . oltaim em i save bilip.” (1 Korin 13:⁠7) Dispela tok i save pait wantaim tingting bilong ol sinik, long wanem, ol i no save bilip gutpela pasin i save kirapim tingting bilong ol narapela long mekim ol samting. Tru, long taim bilong yumi i gat planti man ol i gat tingting nogut na dispela i kirapim ol long mekim ol samting, olsem na yumi mas was gut. (Sindaun 14:15) Tasol man i gat pasin sori i save bilip long man na i no save tingting nogut long narapela.

God i laikim ol wokman bilong em na em i bilip long ol. Em i save gut long ol samting ol i no inap mekim. Tasol Jehova i no save tingting nogut long lain bilong em, na em i no laik ol i mekim samting i winim skel bilong ol. (Song 103:​13, 14) Na tu, God i laik painim ol gutpela pasin i stap long bel bilong ol man, na em i bilip long ol na i save givim gutpela wok na namba bilong bosim samting long ol wokboi bilong em ol i stap gut long em, maski ol i no gutpela olgeta.​—⁠1 King 14:13; Song 82:⁠6.

“Mi Bikpela, mi save glasim tingting na bel bilong olgeta man. Na mi save skelim pasin bilong olgeta wan wan man, na mi bekim pe long ol inap long pasin ol i bin mekim.” (Jeremaia 17:10) Jehova inap save long tingting tru i stap long bel bilong man. Yumi no inap save long dispela. Olsem na yumi mas was gut taim yumi ting yumi save bilong wanem wanpela man i mekim wanpela samting.

Sapos yumi kisim pasin bilong ol sinik na larim dispela pasin i bosim tingting bilong yumi dispela inap mekim na yumi no stap wanbel wantaim ol wanbilip bilong yumi. Em inap bagarapim bel isi bilong kongrigesen Kristen. Olsem na yumi mas bihainim pasin bilong Jisas, taim em i wok wantaim ol disaipel bilong em, em i no putim ol mak ol i no inap winim, na em i gat stretpela tingting long ol. Em i kamap pren bilong ol na ol inap bilip tru long em.​—⁠Jon 15:​11-15.

“Olgeta pasin yupela i laik bai ol arapela manmeri i mas mekim long yupela, ol dispela pasin tasol yupela i mas mekim long ol.” (Luk 6:31) I gat kain kain rot bilong bihainim dispela tok bilong Krais Jisas. Olsem: Yumi olgeta i laik bai ol manmeri i mekim gutpela pasin taim ol i toktok wantaim yumi. Olsem na yumi mas mekim gutpela pasin taim yumi toktok wantaim ol narapela. Taim Jisas i strong long kamapim long ples klia ol bilip giaman bilong ol hetman bilong lotu em i no toknogutim ol na tok bilas long ol.​—⁠Matyu 23:​13-36.

Lusim Pasin Bilong i No Bilip Tumas Long Ol Man

Sapos sampela i bin mekim yumi bel hevi, dispela inap mekim na bai yumi no bilip tumas long ol man. Yumi inap abrusim dispela pasin sapos yumi save olsem Jehova i wok wantaim ol manmeri bilong em, maski ol i gat sin, na em i save bilip long ol. Dispela inap helpim yumi long orait long ol narapela manmeri i lotu long God​—⁠em ol manmeri i no gutpela olgeta, tasol ol i wok strong long bihainim stretpela pasin.

Sampela i kisim hevi long han bilong ol narapela man, olsem na ol i no save bilip long ol narapela. Tru, yumi no bihainim savepasin sapos yumi bilip strong tru long ol manmeri i no gutpela olgeta. (Song 146:​3, 4) Tasol long kongrigesen Kristen i gat planti manmeri ol i gat laik tru long strongim ol narapela. Tingim, i gat planti tausen ol i stap olsem mama, papa, susa, brata, na pikinini bilong ol manmeri em famili bilong ol yet i bin lusim ol. (Mak 10:30) Na tingim, planti ol i stap pren tru bilong ol narapela long taim bilong hevi.b​—⁠ Sindaun 18:⁠24.

Pasin bilong i no bilip tumas long man na painim rong long ol narapela em i no mak bilong ol disaipel bilong Jisas, nogat. Jisas i tok: “Sapos yupela wan wan i laikim tru ol arapela man bilong lain bilong mi, orait dispela bai i soim olgeta man olsem, yupela i disaipel bilong mi.” (Jon 13:35) Olsem na i gutpela sapos yumi mekim pasin sori, na tingim ol gutpela pasin bilong ol wanbilip Kristen. Dispela bai helpim yumi long abrusim pasin bilong ol Sinik.

[Ol Futnot]

[Piksa long pes 21]

Diojenis, em wanpela Sinik planti man i save long em

[Kredit Lain]

From the book Great Men and Famous Women