Sik Kolera—Long Wes Afrika
Wanpela man bilong Wes Afrika i raitim dispela stori bilong Kirap!
MUN DISEMBA: Namba wan bilong i dai long dispela sik em wanpela lapun meri. Pastaim em i pekpek wara na em i mas go long toilet klostu klostu. Bihain em i kirap long traut, na dispela i mekim na em i kisim bikpela pen long lek na long bel. Em i no wok moa long pulim gut win—em i olsem sotwin—na skin bilong em i kamap slek, na ai bilong em i go insait. Tupela de bihain em i dai pinis.
Wanpela de bihain, narapela man long dispela haus i kisim dispela sik. I no longtaim moa na narapela gen i kisim. Bihain liklik ol man i stap klostu i kisim dispela sik. Nau isi isi dispela sik i wok long kamap long ol liklik ples na ol taun i stap klostu. Wankain samting i wok long kamap—ol man i kisim sik pekpek wara pastaim, na ol i kirap long traut, na bihain wanpela insait long olgeta 3-pela man i kisim dispela sik ol i dai.
Sampela saveman bilong saiens long wanpela skul (Pasteur Institute) i skelim gut pekpek bilong sampela man na nau ol i save, ol dispela man i gat dispela sik nogut. Ol dokta i pret long dispela sik. Insait long 25 yia tasol dispela sik i kamap long 93 kantri na planti man tru i dai: Dispela sik em sik kolera!
Long wanpela kantri bilong Wes Afrika mi bin lukim ol samting i painim ol man taim dispela sik nogut tru i kamap long dispela hap. Nau bai mi stori long ol samting i kamap long dispela taim.
“Ol i No Ken Pret”
Februeri 13: Maski tok win bilong dispela sik nogut i go bikpela, namba wan pes bilong wanpela nius i tok: “Sik Pekpek Wara: 70 Man i Dai, na Nau Sik i Laik Pinis.” Dispela nius i tokim ol man “ol i no ken pret, long wanem, sik kolera i no ken kamap bikpela.”
Epril 25: Mi askim Dokta L. Bakka,a ol dispela tok bilong sik kolera i stret o nogat, na em i tok, “Em i stret; dispela sik i go bikpela. I gat 13 provins, na dispela sik i stap long 10-pela.”
Mi askim em, ol inap givim sut long man na pasim dispela sik o nogat, na em i tok, “Mipela i no inap mekim olsem, long wanem, planti taim marasin i stap long sut i no inap pasim dispela kain sik long kalap hariap long narapela man. Ol marasin i stap nau inap wok long pasim dispela sik inap 3-pela o 6-pela mun tasol.”
Mi askim em gen, “Olsem na yu tok ol dispela marasin i no inap pasim dispela sik long kalap hariap long ol man, a?”
Na em i tok, “Nogat, mi no tok olsem. Em wanpela lain ol i kolim Wol Helt Oganaisesen i tok olsem.”
Mi askim em, “Yu yet yu bin kisim dispela sut bilong pasim dispela sik?”
Na em i tok, “Nogat. Mi bin i stap long planti ples i gat dispela sik kolera, na mi givim marasin long planti man i gat dispela sik.”
Em i tok, dispela sik kolera i kamap long rot bilong wanpela jem, ol i kolim baktiria. Dispela jem i stap long kaikai o wara, na taim man i kisim dispela kaikai o dring dispela wara, jem i go insait long skin bilong em. Nau ol dispela jem i pulap long ol rop bilong bel, na wantu ol i kirap wokim wanpela marasin nogut i save givim sik pekpek wara long man, na bihain man i kirap long traut. Sapos man i gat dispela sik na em i no wasim han taim em i holim kaikai o dring wara, ol dispela jem inap kalap long wara o kaikai—na long dispela rot sik i kalap long narapela man.
Dispela dokta i stori moa olsem, “Yu mas skelim gut wanem kain samting yu laik kaikai, em bikpela samting.” Em i tok, sapos yu dring wara o kaikai samting i gat jem bilong dispela sik, em nau, sik inap kalap long yu.
Mi askim em, dispela sik inap kalap long ol man i stap long biktaun o nogat, na em i tok, “Em i kalap pinis long ol man i stap long biktaun. Nau tasol 5-pela man i kisim dispela sik na ol i kam i stap long haus sik.”
Me 7: Ol man i pulap tru long haus sik na sapos sik kolera i go bikpela moa ol dokta na nes i no inap lukautim olgeta. Ol man i gat sik kolera i stap long wanpela bikpela rum i gat plua simen na wanpela fen tasol bilong kamapim win. Ol toilet i stap longwe, olsem na ol sikman i pekpek long sospen o baket samting, na taim ol i laik rausim, ol i kapsaitim sampela marasin bilong kilim ol jem i stap long pekpek, na bihain ol i tromoi long ples pipia. Nau i gat 12-pela sikman—em ol man na meri wantaim, na tupela pikinini. Skin bilong ol i lus olgeta na pes bilong ol i no amamas.
Ol sikman i slip long ol bang. I no gat ol bet, na haus sik i no inap givim kaikai long ol. Tasol ol i no kros. Maski skin bilong ol i slek olgeta, ol i save ol i stap laip long rot bilong wanpela marasin, ol i kolim Ringas Laktet. Ol i givim dispela marasin olsem sut i go insait long rop bilong blut.
Mi kisim save long sik kolera olsem: Wara na sol i save lusim skin taim man i wok long traut o pekpek wara, na nau skin i slek na man i dai. Dispela marasin i save inapim gen wara na sol i lus long skin taim man i pekpek wara na traut, na em i mas dring dispela marasin i go inap long taim dispela sik i pinis—sampela de bihain dispela sik i save pinis. Narapela marasin ol i kolim tetrasaiklin i save kilim ol dispela jem, bilong pinisim sik hariap.
Toksave i Kamap Long Redio
Me 29: Wanpela nius long redio i tokaut olsem sik kolera i kilim i dai inap 300 i go 600 manmeri long dispela kantri. Mi save long wanpela pikinini i kisim dispela sik. Taim papa i go long wok, pikinini man bilong em i pilai i stap. Taim em i kam bek long apinun, pikinini i dai pinis.
Nau long apinun, brens-ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova i redi long salim toksave i go long olgeta kongrigesen long dispela hap long pasin bilong lukautim gut skin na ol i no ken kisim dispela sik.
Jun 2: Ol i putim ol bet i gat sitbet plastik i go insait long ol rum ol man i gat sik kolera i stap long en. Planti man i kisim dispela sik i wok long kamap long haus sik long olgeta wan wan de. Planti man i no gat strong na ol i no inap dring dispela wara i gat sol long en (Oral Rehydration Salts), olsem na dokta i givim wara long ol i stap long plastik samting na ol i kisim long rot bilong gumi ol dokta i putim long rop. Planti ol i kisim 3-pela o 4-pela insait long wanpela aua tasol.b Wanpela o tupela de bihain ol i go long haus. Tasol ol man i gat strong, ol i save dring dispela marasin, na sampela aua bihain ol inap go bek long haus.
Planti kantri i salim ol dispela marasin i kam long dispela kantri, na wantu ol i salim i go long ol haus sik i stap long ol liklik ples long dispela hap, long wanem, sik kolera i kamap bikpela moa, winim long hap bilong biktaun. Gavman i tilim pinis 600,000 liklik bek plastik i gat marasin long en. Ol i mekim wok long ol ka na trak long salim ol dokta na ol marasin i go long ol ples ol man i gat sik kolera i stap long en. Ol toksave i kamap long redio na ol tanget i stori long ol pasin bilong abrusim dispela sik. Long biktaun ol i mekim wok long ol masin bikmaus long ol ka samting bilong mekim wankain toksave tu.
Jun 10: Namba bilong ol man i gat sik kolera na ol i stap long haus sik i olsem 71. Namba bilong ol nes i lukautim dispela hap i olsem 15. Ol wanblut bilong ol dispela sikman i helpim ol nes long lukautim ol. Ol i pulap tru long rum—i gat tupela man i slip long wanpela bet. Sampela ol i slip long plua.
Planti man i wok yet long karim ol sikman i kam long haus sik. Sampela i wokabaut planti mail na pekpek i karamapim skin na laplap bilong ol. Ol i tok: ‘Inap yu stretim sik bilong pikinini bilong mi . . . brata bilong mi . . . mama bilong mi?’
Jun 21: Wanpela nius i tok: ‘Gavman i laik tokaut long ol man olsem ol i no ken guria o pret.’ Tasol ol man i pret! Sampela man i haitim ol dispela marasin. Na taim ol man i gat sik kolera i laik kisim taksi i go long haus sik, ol draiva bilong taksi i singautim bikpela mani long ol. Taim ol pikinini i abrusim haus sik ol i save karamapim maus na nus bilong ol long han. Sampela man ol i ting, sapos ol i kisim marasin tetrasaiklin dispela samting inap helpim ol long abrusim dispela sik, tasol dispela tingting i no stret.
Mi toktok wantaim wanpela sumatin em i laik kamap nes, nem bilong em Alafia, na em i tok, “Man i save kukim kaikai long haus pasindia bilong mipela em i kisim sik kolera! Na sampela nes i go holide, long wanem, ol i laik abrusim ol man i gat sik kolera i kam long haus sik taim dispela sik i go bikpela.”
Planti nes ol i wok yet. Nambawan sister bilong haus sik, em Susan Johnson, em i meri bilong amamas, tasol dispela hevi i mekim na bel bilong em i skrap hariap. Taim mi go insait long rum bilong ol sikman, wanpela man i holim kap na em i laik kisim wara i stap long wanpela dis. Wantu Susan i tok, “No ken putim han bilong yu long wara! Sapos yu mekim olsem ol narapela bai kisim dispela sik tu!” Susan i tok, “Ol i no save bihainim tok ol i harim.”
Sik Kolera i Stap Yet
Septemba 1: Long dispela kantri 10,200 manmeri i kisim sik kolera, na 796 i dai pinis. Planti ol i dai, long wanem, ol i no kisim marasin hariap o ol i no go long haus sik.
Inap 3,341 manmeri i go long haus sik, na insait long olgeta 93 93 manmeri wanpela tasol i dai. Planti ol i laik i dai taim ol man i karim ol i kam long haus sik. Planti ol i hap i dai, long wanem, planti wara long skin bilong ol i lus pinis. Taim dispela samting i kamap, blut long skin i save kamap strong, na em i blak, na blut i no inap ron moa long rop bilong blut. Bilong helpim ol man olsem, dokta i save sutim dispela marasin i go stret long rop bilong blut i stap long nek o long lek.
Disemba 30: Sik kolera i wok long pinis liklik long sampela hap. Klostu 14,000 man i kisim dispela sik, na 1,213 i dai pinis. Ol dokta i save wanem samting i kamapim sik kolera, na long wanem rot dispela sik i save kalap long narapela man. Ol i save tu long rot bilong helpim man i gat dispela sik. Tasol ol i no inap pinisim sik kolera. Dispela i truim tok profet Jisas i mekim, olsem long “las de” bai ol “bikpela sik” i kamap.—Luk 21:11; 2 Timoti 3:1-5.
Mi soim tok bilong Aisaia 33:24 long Dokta S. Harding. Dispela tok bilong Baibel i stori long wanpela taim bihain, bai ol man i no tok moa olsem, “Mi gat sik.” Dispela dokta i lukluk long dispela tok na em i tok, “Sapos Baibel i tok olsem, ating dispela tok i stret.” Dispela tok i tru olgeta! Na taim truim bilong dispela tok promis i kamap, bai yumi amamas moa yet!
[Ol Futnot]
a Mipela i senisim nem bilong ol long dispela stori.
b Lukim “Wara Bilong Dring i Gat Sol Samting Long En i Helpim Pikinini Long Abrusim Bagarap!” i kamap long nius Kirap! bilong Me 8, 1986.
[Blok long pes 18]
Taim Sik Kolera i Kamap!
Namba wan hap yu inap kisim sik kolera long en, em wara bilong dring. Ol jem i kamapim sik kolera i kam long pekpek bilong man na i go insait long wara bilong dring, long wanem, ol man i no was gut. Sapos yu dring o waswas long dispela wara yu inap kisim dispela sik. Nambawan mak bilong sik kolera em sik pekpek wara. Dispela i rausim wara long skin, na strong bilong man i pinis, na bihain em inap dai. Bilong abrusim sik kolera, mekim olsem:
1. Boilim gut wara, o kisim wara i kam long paip.
2. Wasim han long sop na wara taim yu laik holim kaikai.
3. Karamapim kaikai na lang i no ken sindaun long en.
4. Wasim kaikai long klinpela wara o wara bilong paip.
5. Pekpek long toilet stret o wanpela ples i stap longwe long hul wara o baret wara—no ken pekpek nabaut.
6. Sapos yu kisim dispela sik, hariap i go lukim dokta. Em Tok Bilong Wol Helt Oganaisesen
[Piksa Kredit Lain long pes 17]
WHO photo by J. Abcede