Wanpela Sik Ol Man i Bin Pret Tru Long En Long Yia 1850 Samting
Em yia 1854, na sik kolera i kamap gen long London—em wanpela sik bilong bel we man i kisim bikpela sik pekpek wara na wara i pinis long bodi. Dispela sik i go bikpela hariap. Planti man i no gat sik long moning, tasol long nait ol i dai pinis. Long dispela taim bipo, i no gat marasin bilong oraitim dispela sik.
EM WANPELA sik ol man i bin pret tru long en long 1850 samting, na ol i no save long as bilong dispela sik. Sampela i ting man i kisim sik kolera long rot bilong pulim win i gat smel nogut long en na i kam long samting i wok long sting. Yumi inap kliagut long as na ol i ting olsem. Smel nogut i kam long wara Thames, em wanpela wara i ron namel long London. Olsem wanem? Dispela smel nogut i as bilong sik kolera?
Inap 5-pela yia paslain long dispela, wanpela dokta nem bilong em John Snow, i tok olsem win nogut i no as bilong sik kolera, nogat, wara nogut i as bilong en. Narapela dokta, William Budd, i ting wanpela kain binatang jem i karim raun dispela sik.
Long 1854, Snow i wokim tes bilong save tingting bilong em i stret o nogat, na em i skelim sindaun bilong ol man i kisim sik kolera long hap Soho bilong London. Em i tingting: ‘Wanem samting i wankain long olgeta dispela man?’ Wok painimaut bilong Snow i kamapim klia wanpela bikpela samting. Olgeta man husat i bin kisim sik kolera long dispela hap, ol i bin kisim wara bilong dring long wankain pam bilong kisim wara, na doti bilong paip i gat jem kolera long en i bagarapim dispela wara bilong dring!a
Long dispela wankain yia, ol i kisim save long wanpela bikpela samting taim wanpela saientis bilong Itali, em Filippo Pacini i raitim long wanpela liklik nius, stori bilong binatang jem i save kamapim sik kolera. Tasol planti ol i no tingim tumas save em Pacini wantaim Snow na Budd i kisim long dispela sik. Ol man i wok long kisim sik kolera i go inap long 1858.
“Bikpela Smel Nogut”
Ol lain long Palamen i no hariap long wokim ol nupela paip bilong toilet samting bilong klinim wara Thames, tasol long taim bilong san long 1858, san i hat nogut tru na dispela i fosim ol long mekim sampela samting. Smel nogut tru i kam long wara i ron klostu long Haus Palamen, olsem na bilong daunim dispela smel, ol lain long palamen i mas hangamapim long windo ol keten em ol i bin putim insait long marasin bilong klinim haus samting. Samting ol i kolim Bikpela Smel Nogut, i subim Palamen long mekim sampela samting. Insait long 18 de, Palamen i tokim ol man long wokim ol nupela paip bilong toilet samting.
Bilong stopim pekpek na pipia samting long i go long wara Thames, ol i wokim ol traipela drein bilong karim ol dispela pipia i go long hap is bilong London, na taim haiwara i kamap, em i karim ol dispela pipia i go long solwara. Dispela i kamapim bikpela senis. Taim ol i putim ol nupela paip bilong toilet long London olgeta, sik kolera i pinis.
Nau ol i save: Smel nogut i no as bilong sik kolera, nogat, wara o kaikai i gat binatang jem long en i as bilong sik kolera. Na rot bilong sakim sik em tu i klia—klinim ples na stap klin.
Wanpela Lo Bilong Bipo Yet
Planti tausen yia paslain long sik kolera i kisim planti man long London, Moses i bin kisim lain Israel long Isip na bringim ol i go. Maski ol i bin wokabaut long ples drai bilong Sainai inap 40 yia, ol Israel i no bin kisim ol bikpela sik olsem kolera. Bilong wanem i olsem?
Lo i tok lain Israel i mas wokim hul ausait long kem na karamapim pekpek bilong ol bambai hap ol i stap long en na ol hulwara bilong ol i no ken kamap doti. Dispela lo i stap long Baibel long Lo 23:12, 13, em i tok:
“Ol soldia i mas i gat wanpela ples bilong pispis na pekpek ausait long kem. Na ol soldia i mas karim wanpela liklik stik wantaim ol, na taim ol i laik pekpek, orait ol i mas kisim stik na mekim hul long graun. Ol i pekpek pinis, orait ol i mas karamapim hul gen.”
Dispela lo i banisim ol Israel long ol sik i painim ol man bilong ol narapela kantri i stap klostu long ol. Wankain pasin bilong lukautim gut ples i bin helpim ol man long abrusim sik long taim bilong yumi tu.b Tingim wanpela eksampel olsem.
“Mipela i No Bin Kisim Ol Bikpela Sik”
Long 1972 samting, pasin birua i mekim na planti Witnes Bilong Jehova i ranawe lusim Malawi. Ol i go long kantri i stap klostu, em Mosambik, na winim 30,000 man, meri, na pikinini i sindaun long tenpela refiuji kem. Olsem yumi save, planti manmeri long ol refiuji kem i save kisim sik long rot bilong wara i doti. Olsem wanem long ol Witnes long ol dispela refiuji kem?
Lemon Kabwazi wantaim 17,000 narapela manmeri i sindaun long wanpela bikpela kem long Mlangeni. Em i tok: “Mipela i klinim kem long olgeta taim. Mipela i digim ol toilet ausait long kem, na i tambu long wanpela i wokim toilet bilong em yet insait long kem. Mipela i wokim tu ol hul bilong pipia ausait long kem. Ol volantia i lukautim olgeta samting long sait bilong stap klin, olsem wara i mas klin, em wara ol i kisim long ol hulwara i stap long ol narapela narapela hap ausait long kem. Maski mipela i stap pas pas, mipela i bihainim ol lo bilong Baibel long sait bilong i stap klin, olsem na mipela i no bin kisim ol bikpela sik, na i no gat wanpela i bin kisim sik kolera.”
Sori tru, long sampela hap bilong graun, ol haus i no gat gutpela toilet samting. Ol sik i kam long rot bilong pekpek, i save kilim i dai samting olsem 5,000 pikinini long olgeta wan wan de.
Tru, ol man inap banisim ol yet long sik kolera na ol narapela sik olsem, na gutpela samting i bin kamap long wok ol i bin mekim bilong stap klin, tasol Baibel i tok klostu nau olgeta kain sik bai pinis. Kamapim Tok Hait 21:4 i tok, aninit long Kingdom Bilong God, “ol manmeri bai i no i dai moa, na ol bai i no bel hevi moa na krai moa, na ol bai i no inap kisim pen gen.” Baibel i tok promis olsem long dispela taim, “bai i no gat wanpela man i tok: ‘Mi gat sik.’ ”—Aisaia 33:24, NW.
Bilong kisim sampela save moa long samting Kingdom Bilong God bai mekim bilong helpim ol manmeri, lukim Sapta 3 na Sapta 8 bilong buk Tru Tru Baibel i Tok Wanem?, em ol Witnes Bilong Jehova i wokim.
[Ol Futnot]
a Maski long 1854 ol haus i gat toilet i gat wara, ol paip bilong toilet i no gutpela na pekpek bilong ol man i ron i go daun long ol drein i go long wara Thames—em hap we ol man i kisim wara bilong dring.
b Sik kolera i kam long rot bilong kaikai o wara i gat binatang jem long en, olsem na rot bilong sakim dispela sik, em yumi mas was gut taim yumi kisim kaikai o dring. Pasin bilong kilim ol jem long wara olsem boilim samting, na kukim gut kaikai inap long em i tan, em ol bikpela rot bilong sakim sik.
[Rait long pes 21]
Planti piksa bilong bipo i soim olsem wara Thames i ron namel long London, na dispela wara i gat binatang jem bilong kolera long en
[Piksa long pes 22]
Winim 30,000 man, meri, na pikinini i sindaun long tenpela refiuji kem long Mosambik, na ol i klinim kem long olgeta taim
[Piksa Kredit Lain long pes 20]
Death on Thames: © Mary Evans Picture Library; map: University of Texas Libraries