Ol Bikpela Wok Bisnis i Kamap Na i Pinis Gen
Namba 2 Hap: Ol i Painim Sampela Kantri Moa Bilong Strongim Wok Bisnis
PASTAIM tru, taim pasin bilong mekim wok bisnis i wok long kirap nupela, planti samting i laik pasim. Long bipo i no gat balus o telefon samting, olsem na i hatwok long salim kwik ol toktok o kaikai i go long ol narapela hap. Na ol sip i save lusim bikpela hap taim long karim ol kago samting i go long ol narapela hap. Na i hatwok long karim ol kago long ol hos samting long bikrot, long wanem ol raskol i save stil. Tasol nau senis i wok long kamap.
Wok Bisnis i Go Long Olgeta Hap
Taim lain Grik i bosim graun, kirap long yia 338 paslain long Krais i go inap long yia 30 paslain long Krais, ol biktaun i stap long hap bilong Solwara Mediterenian i kamap olsem ol bikpela ples bilong mekim wok bisnis. Em ol biktaun olsem Aleksandria long Isip, em King Aleksander i bin wokim long yia 332 paslain long Krais. Tasol wanpela profesa (Shepard B. Clough) i tok, “klostu liklik long taim bilong Krais, pasin bilong mekim wok bisnis long dispela hap bilong Is, em lain Grik i bosim, em i wok long pinis liklik; long yia 100 samting paslain long Krais em i wok long kamap ples klia olsem wok bisnis long dispela hap i laik pinis.” Nau gavman bilong Rom i daunim ol lain Grik na ol i kamap strongpela gavman long graun. Taim ol lain Rom i stap bos Rom i kamap namba wan biktaun na biktaun Aleksandria i stap namba tu biktaun.
Long hap bilong Is, lain Baisentain i stap olsem wanpela strongpela gavman namel long yia 800 i go inap yia 1000 samting. Namba wan biktaun bilong dispela hap em Konstantinopel (nau ol i kolim Istanbul). I gat wan milion manmeri i stap long dispela biktaun na em i nambawan biktaun bilong graun. Ol i mekim wok bisnis long ol samting olsem laplap slika, na ol marasin na kari samting bilong mekim kaikai i swit, na ol marasin bilong senisim ol kala bilong laplap, na sanda, na ol diwai na ain i kam long hap bilong Wes. Dispela wok bisnis i bungim lain Yurop na lain Esia na ol i pas gut wantaim long ol samting bilong bisnis.
Tasol long yia 1204, taim ol lain ol i kolim Kristen i pait wantaim ol lain Muslim, dispela gavman bilong Is i lusim strong bilong en. Ami bilong lain ol i kolim Kristen long hap bilong Wes, ol i go insait long biktaun na stilim ol samting bilong ol, long wanem, ol i mangal long ol mani kago bilong dispela lain. Wanpela buk (The Collins Atlas of World History) i tok olsem: “Ol lain bilong Wes i gat bikpela tingting long i go painim ol mani kago samting long hap Is, na dispela i kirapim ol long kamapim ol ami bilong mekim ol pait Kristen.” Dispela i kamapim long ples klia olsem, maski ol lain i gat nem Kristen i mekim olsem ol i givim bel tru long kamapim bilip bilong ol long ol narapela lain, ol i gat ol narapela tingting tu na ol i mekim olsem.
Long Yurop long dispela taim bipo, i gat pasin bilong baim ol samting i go i kam. Ol kaikai o laplap samting em ol i kisim long ol narapela hap ol i bin raun long en, ol i putim long wanpela maket na ol man inap lukim. Long Sempen long hap bilong Frans dispela wok i kamap gutpela tru. Wanpela buk (The New Encyclopædia Britannica) i tok: ‘Taim narapela bisnisman i kisim wanpela samting long narapela bisnisman, ol i wokim pas na tok promis olsem bihain bai ol i bung bilong makim na bekim pe long ol dispela samting. Dispela i kamapim pasin bilong kisim samting olsem dinau na bihain ol i baim. Kirap long yia 1250 samting, ol dispela maket i mekim wok olsem beng long hap bilong Yurop.’
Kirap long yia 1400, ol lain Otoman bilong Turki i wok long kamap strong long hap bilong Esia, na ol i pait long ol narapela kantri i stap klostu long ol bilong kisim graun na pasim rot bilong ol long wokim bisnis na salim ol kago i go long ol narapela hap. Long dispela as wok bisnis i bin kamap namel long ol lain i stap long Yurop na Esia i laik pinis. Olsem na ol lain bilong Yurop i kirap long painim ol nupela hap bilong mekim wok bisnis. Long yia 1497 i go inap 1499, wanpela man bilong Potyugal, em Vasko da Gama, em wantaim ol boskru bilong em i kisim sip na raunim Afrika na i go kamap long India. Dispela i mekim na Potyugal i kamap wanpela strongpela kantri, na nau biktaun Aleksandria na ol narapela biktaun i stap arere long Solwara Mediterenian i no stap moa olsem ol nambawan hap bilong mekim wok bisnis.
Long dispela taim tu, gavman bilong Spen i helpim wanpela man bilong stiaim sip, em Kristofa Kolambas, long kisim sip i go olsem long hap bilong wes na kamap long India. Long 1492, Kolambas i kamap long Saut Amerika. Ol lain bilong Inglan i wok long painim rot long solwara i go long hap bilong not-is o not-wes, tasol ol i no tingting long bihainim rot em Vasko da Gama na Kolambas i go long en; ol i laik painim nupela rot. Dispela i mekim na pasin bilong wok bisnis i go long olgeta hap bilong graun. Long dispela rot ol man i kamap long ol hap bilong Amerika. Olsem na strong bilong wok bisnis long graun i kamapim planti senis long graun.
Wok Bisnis i As na Ol Kantri i Kamap Strong
Pasin bilong mekim wok bisnis i kamapim planti oganaisesen i gat bikpela namba na strong. Wanpela buk (By the Sweat of Thy Brow) i tok, ‘Wanpela kain samting em wok bisnis i kamapim long bipo na i stap yet long nau, em ol oganaisesen i save wok wantaim bilong mekim wok bisnis.’ Planti oganaisesen long nau tu i wankain. Maski ol i mekim gutpela wok, sampela taim ol i mekim wok nogut long dispela strong ol i holim bilong mekim wok bisnis. Olsem na long yia 1300 samting, wanpela man bilong tanim tok bilong Baibel, em Jon Waiklif, em i tok, sampela bilong ol i ‘man bilong giaman . . . na God na ol man i no orait long ol.’—Lukim blok long pes 13.
Pasin bilong mekim wok bisnis i kamapim planti strongpela gavman, olsem gavman bilong Inglan. Tasol taim Inglan i no kamap yet olsem wanpela strongpela gavman long yia 1500 samting, i gat ol narapela lain long Yurop i kirap mekim wok bisnis na ol tu i pilim dispela strong em pasin bilong mekim wok bisnis i kamapim long graun. Wanpela lain olsem, em lain ol i kolim Lig Hanseatik.
Dispela tok Hanse i kam long tok Jeman na i makim “lain ami.” Bihain dispela tok i makim ol oganaisesen o klap em ol bisnisman i stap long en. Long yia 1185 samting na long kirap bilong yia 1200 samting, wanpela oganaisesen olsem i stap long biktaun Lubeck long not Jemani, na i kamap wanpela hap bilong mekim wok bisnis wantaim ol narapela lain i stap klostu long Solwara Baltik na lain Rasia. Long hap bilong wes long biktaun Kolon long Jemani, narapela oganaisesen (Hanse) i mekim wok bisnis wantaim Inglan na ol narapela kantri i stap klostu.
Ol dispela oganaisesen i kamapim ol lo bilong lukautim wok bisnis bilong ol na ol samting ol i baim i go i kam na bai wok i kamap gut. Na ol i wok wantaim long pasim ol lain raskol long rot na long solwara. Taim wok bisnis namel long ol narapela narapela lain i go bikpela, ol i save ol i mas wok gut wantaim. Olsem na long yia 1290 samting, olgeta biktaun long hap not bilong Jemani ol i bung wantaim na kamapim oganaisesen ol i kolim Lig Hanseatik.
Dispela lain i stap long hap not, olsem na ol i bosim ol wok bisnis long hap bilong not. Long hap bilong wes, ol i mekim wok bisnis wantaim Inglan na ol lain i stap long hap bilong Solwara Mediterenian na Esia. Long hap bilong Is ol i mekim wok bisnis wantaim Denmak, Nowe, Swiden, Is Yurop. Ol i mekim wok bisnis long gras bilong sipsip i kam long hap bilong Flanda, na ol pis samting long Nowe na Swiden, na gras bilong ol animal long Rasia.
Dispela oganaisesen i no insait long wok politik, na em i no gat lain bilong bosim wok bilong en, tasol em i gat bikpela strong tru long dispela taim. Ol i kamapim ol lo i bosim wokabaut bilong ol sip na bilong mekim wok bisnis. Taim wok bisnis bilong ol i go bikpela na ol birua i laik pasim ol, ol i save mekim pait bilong lukautim ol olpela ples bilong mekim wok bisnis. Planti taim nevi bilong ol i pasim sip bilong ol birua na bai ol i no ken karim ol kaikai samting i go long narapela hap.
Wok bilong Lig Hanseatik i strong moa long yia 1350 samting. Tasol dispela strong i wok long lus isi isi kirap long yia 1400, taim Inglan na Holan i wok long kamap strong na bosim wok bisnis long graun. Ol memba bilong Lig i bung long laspela miting long 1669. Wan wan biktaun tasol, olsem Lubek, na Hambek, na Bremen i tok ol i bilong lain Hansa, em strongpela lain bilong wok bisnis.
I gat ol narapela bikpela na strongpela oganaisesen moa i wok long kamap. Kisim save moa long ol dispela lain long namba 3 hap bilong dispela stori, het-tok bilong en “Pasin Mangal Bilong Wok Bisnis i Kamap Ples Klia.”
[Blok long pes 13]
Strong Bilong Ol Klap na Leba-Yunion
Long yia 500 samting paslain long Krais, sampela ol taun i stap long Biksolwara Mediterenian i save mekim wok bisnis long wanpela kain samting tasol, na ol man i save mekim wok bisnis long ol dispela kain samting, ol i save bung wantaim long ol dispela taun. Pastaim ol i bihainim pasin bilong lotu tu taim ol i mekim ol dispela bung. Wanpela buk (By the Sweat of Thy Brow) i tok, ‘wan wan lain i gat ol god bilong ol yet, na ol wan wan i save bung bilong mekim lotu bilong ol yet.’
Sampela klap o asosiesen i kamap bilong helpim ol memba bilong ol i sot long ol samting. Ol i makim hamas samting wan wan i mas wokim o baim i go, na ol i putim lo bilong bosim dispela wok. Na ating ol i bosim na makim pe bilong ol samting tu. Sampela i bosim strong dispela wok. Long pasin hait ol i senisim pe bilong ol samting bambai ol i ken lukautim wok bisnis bilong lain bilong ol na ol narapela i no ken insait long dispela kain wok.
Kirap long yia 1000 samting ol lain bisnis moa i save raun na baim ol samting i go i kam long ol narapela narapela hap, na ol i bung wantaim na kamapim wanpela oganaisesen bilong lukautim wok bilong ol na ol raskol i no ken bagarapim ol. Tasol bihain wok bilong ol liklik oganaisesen i senis. Ol dispela liklik oganaisesen i wok tasol insait long wan wan lain, olsem na taim wok bisnis em ol man bilong raun na baim ol samting i go bikpela na i go long olgeta hap, wok bilong ol dispela liklik oganaisesen i pinis.
Klostu long pinis bilong 1790 na kirap bilong yia 1800 samting wok bisnis i wok long i go bikpela tru long Inglan na Amerika. Ol wokman i save mekim wanpela kain wok tasol, ol i save bung na wokim ol liklik oganaisesen o klap bilong ol yet. Pastaim ol i save bung long ol dispela klap bilong painim amamas. Tasol bihain ol i kamap olsem lain bilong toktok planti long ol hatpela pasin ol i tok gavman samting i mekim long ol man. Long nau, ol dispela lain i olsem yunion na ol i mekim wok long makim pe o hamas aua o ol narapela samting bilong ol memba bilong ol. Ol i mekim dispela long rot bilong ol straik o taim ol i bung na pasim tok wantaim ol bos o gavman bilong ol. Sampela i save insait tru long wok politik.