Ol Meri​—Olsem Wanem Long Ples Wok?

‘Planti man i ting ol meri singel na meri marit i samting bilong pilai long en o mekim nabaut long en.’​—Em tok bilong Jeni, bipo em i bin mekim wok seketeri.

‘Bagarapim meri na mekim pasin sem long em, em samting nogut long ol haus sik.’​—Em tok bilong Sera, em i mekim wok nes.

‘Olgeta taim long ples wok i gat man i save askim mi long slip wantaim em.’​—Em tok bilong Jin, em i mekim wok nes.

YU TING ol dispela kain pasin i kamap wan wan taim, o planti taim? Kirap! i bin toktok wantaim sampela meri i bin mekim wok mani. Olsem wanem? Long ples wok ol man i bin litimapim nem bilong ol? Orait, nau yumi ken harim sampela tok bilong ol dispela meri:

Sera i bin mekim wok nes 9-pela yia long sampela haus sik long Amerika. Sera i tok: ‘Mi tingim taim mi bin wok long wanpela haus sik long San Antonio long Teksas, na ol i laikim wanpela nes i mekim wok bilong lukautim ol man i gat bikpela sik. Mi bin askim sampela dokta long mi mas mekim wanem bilong kisim dispela wok. Wanpela dokta i lap na tok: “Slip wantaim nambawan dokta.” Mi bekim tok olsem: “Sapos olsem, mi no laik kisim dispela wok.” Tasol long dispela rot tasol, olsem slip wantaim wanpela dokta i gat nem, meri inap kisim wok. Olsem meri i mas daun long laik nogut bilong man.

‘Narapela taim mi wok long hap bilong haus sik i gat ol sikman nogut long en. Mi mekim wok long putim rop gumi long han bilong wanpela sikman na nau wanpela dokta i kam baksait long mi na pulim skin bilong as bilong mi. Mi belhat stret na mi lusim sikman na go long narapela rum. Dokta i bihainim mi na kamapim wanpela tok doti long mi. Mi no pret, mi paitim em na em i pundaun stret insait long dram pipia! Bihain mi no kisim hevi moa long dispela dokta!’

Wanpela meri marit bilong Isip, em Miriam, na bipo em i mekim wok seketeri, em i kamapim hevi sampela meri Isip i save kisim. Em i tok: ‘Ol meri Isip ol i gat lotu Muslim, ol i save pasim klos i save haitim gut skin bilong ol. I no olsem ol meri i save mekim long sampela hap bilong Wes. Long tren ol meri i save kalap long en bilong go long ples wok, ol i save kisim hevi long ol man. Hevi i go bikpela liklik, olsem na nau namba wan ka bilong tren i bilong ol meri tasol.’

Jin i bin mekim wok nes inap 20 yia na em i tok: ‘Mi no save prenim wanpela man long ples wok na wokabaut wantaim em. Tasol maski mi no mekim olsem, olgeta dokta i putim hevi long mi. Sapos ol i laik slip wantaim mipela ol nes, na mipela i no laik, ol i no save helpim mipela long mekim sampela wok.’

Jeni i bin mekim wok seketeri 7-pela yia wantaim ol loya. Jeni i kamapim samting em i bin lukim taim em i wok. Em i tok: ‘Maski meri i singel o em i marit, ol man i ting ol meri i samting bilong pilai long en o mekim nabaut long en. Ol dispela loya i gat tingting olsem: “Mipela ol loya i mekim bikpela wok, olsem na ol meri i olsem prais mipela kisim long dispela wok.” ’ Na taim mipela i skelim sampela ol narapela ples wok, ol man i gat wankain tingting long ol meri olsem ol dispela loya. Olsem na ol meri i ken mekim wanem bilong pasim man i laik mekim nogut long ol?

Wanpela meri bilong Amerika, nem bilong em Dalin, em i gat tupela wok mani. Em i mekim wok seketeri na em i wok tu long wanpela haus kaikai. Dalin i tok: ‘Bikpela hevi inap kamap sapos yu no kamapim klia olsem yu wanem kain meri. Sapos wanpela man i tok pilai long yu na yu tok pilai long em, em bai ting yu laikim em. Planti taim mi bin kamapim stret tingting bilong mi long sampela man em ol i bin tok pilai long mi. Wanpela taim mi bin tok olsem: “Bai mi amamas sapos yu no mekim dispela kain tok long mi.” Narapela taim mi bin tok: “Mi wanpela marit meri na mi no amamas long dispela tok bilong yu. Na man bilong mi tu i no ken amamas sapos em i harim dispela tok yu mekim long mi.”

‘Bikpela samting yumi mas tingim em olsem: Sapos yumi laik wanpela man i litimapim nem bilong yumi, yumi mas mekim pasin i stret. Na mi ting ol man i no ken litimapim nem bilong wanpela meri sapos dispela meri i mekim tok doti wantaim ol.’

Man i Daunim Meri

Wanpela meri, nem bilong em Koni, planti yia em i mekim wok nes na em i tok: ‘Wanpela taim mi raun wantaim dokta long lukim ol sikman na givim marasin long ol. Mi save gut long dispela wok, na mi bihainim stret olgeta samting mi bin lain long en. Tasol mi no inap tru amamasim dispela dokta. Em i toktok planti na tok kros long olgeta samting mi mekim. Dispela pasin long daunim meri, em pasin tru bilong sampela man. Sampela man i hambak na ting ol i mas bosim na daunim meri ol i wok wantaim em.’

Dispela meri Sera, em bipo yumi kamapim tok bilong em, em i tok moa olsem: ‘Mi redim ol samting bilong dokta i ken katim wanpela man. Mi glasim dispela sikman na mi kisim save olsem, klok bilong em i no strong inap long dokta i ken katim em. Olsem na mi bin tokaut long dispela samting long dokta na em i belhat tru. Em i tokim mi olsem: “Wok bilong nes em long rausim pispis tasol.” Olsem na mi toksave long nambawan dokta i gat wok long mekim dai tingting bilong sikman taim dokta i laik katim em. Dispela dokta i tok em i no ken wanbel wantaim dokta i laik katim dispela sikman. Olsem na dokta bilong katim man i bin tokim meri bilong sikman em asua bilong mi na em i no inap katim yet man bilong em! Taim dispela kain samting i kamap em hatwok long meri, long wanem, man i laik stap olsem nambawan na meri i mas i stap olsem nambatu tasol.’

Nau yumi save, planti taim ol meri i mas karim kain kain hevi long ples wok. Tasol ol meri i stap olsem wanem long ol lo bilong gavman?

Ol Meri na Lo

Long sampela kantri inap planti yia ol meri i bin hatwok long gavman i ken tingim ol na mekim ol samting long ol olsem ol i mekim long ol man. Na long ol kantri i gat lo i tok olsem man na meri i wankain long ol samting, planti taim dispela kain lo em long tingting tasol​—gavman i no mekim wanpela samting bilong truim lo.

Wanpela nius bilong Yunaitet Nesen (The World’s Women​—1970-1990) i tok: ‘Planti lo bilong gavman i tok man i ken baim graun, tasol meri nogat. Na tu, meri i no ken dinau long mani long beng samting, na em i no ken wokim kontrak bilong bisnis wantaim narapela.’ Wanpela meri Uganda i tok: ‘Mipela ol meri i stap olsem namba tri, long wanem, man i namba wan, na ol pikinini man bilong mipela i namba tu. Sampela taim ol man i mekim gut long hos o long masin trakta bilong ol, tasol long meri bilong ol, nogat.’

Wanpela nius (Men and Women) i tok: ‘Long yia 1920, Konstityusen Bilong Amerika i tok ol meri inap vot. Dispela lo i kamap bihain tru long planti kantri long Yurop, em ol i larim ol meri i vot. Tasol dispela lo, olsem meri i ken vot, i no kamap long Inglan inap long yia 1928.’ Wanpela meri bilong Inglan (Emily W. Davison) i bel hevi, long wanem, em i pilim olsem gavman i no mekim stretpela pasin long ol meri long ol samting bilong politik. Olsem na long 1913 em i tromoi skin bilong em long lek bilong hos bilong King, olsem na meri i dai. Dispela meri i kamap olsem wanpela meri i dai bilong holimpas bilip, olsem ol meri i mas wankain long ol man long ol samting lo i orait long ol man i ken mekim.

Long yia 1990 tasol, gavman bilong Amerika i kamapim wanpela lo bilong pasim ol man long mekim nogut long ol meri (Violence Against Women Act). Ol man i no bin kamapim kwik dispela lo, olsem na yumi save, ol man i no tingting tumas long helpim ol meri.

Olsem na dispela stori long pasin ol man i mekim long ol meri i save kamapim askim olsem: Dispela pasin bai senis? Wanem samting i mas kamap na dispela pasin inap senis? Tupela stori i kamap bihain long dispela bai bekim dispela tupela askim.

[Blok/Piksa long pes 11]

Husat i Stap Moa Nogut?

‘Ol meri i mekim bikpela hap bilong olgeta wok bilong dispela graun. Long Afrika na Esia ol meri i save wokim gaden na kamapim 60 pesen i go inap 80 pesen bilong ol kaikai. Long Sentral na Saut Amerika ol meri i kamapim 40 pesen bilong ol kaikai. Tasol pe i liklik tru. Ol meri i stap rabis tru, winim ol man.’​—Buk May You Be the Mother of a Hundred Sons, bilong Elisabeth Bumiller.

‘Long sampela kantri ol pikinini meri i no go long skul, long wanem, i no gat gutpela wara bilong dring. . . . Mi bin lukim sampela yangpela meri ol i mas wokabaut wanpela de bilong kisim wara. Olsem na taim ol dispela pikinini meri i kisim 14 o 15 krismas, ol i no bin skul, olsem na ol i no save rit rait.’​—Em tok bilong Jacques-Yves Cousteau, long buk The Unesco Courier.

[Piksa long pes 10]

Meri i no ken larim man i mekim pasin nogut long em