Bikpela Hevi Bilong Rausim Bel
INAP 50 milion i go 60 milion pikinini long bel bilong mama i dai long olgeta yia—ol mama i rausim bel. Em bikpela namba tru, a? Man! Em olsem olgeta wik yumi rausim olgeta manmeri inap olsem i stap long ol ailan Hawaii!
Planti gavman i no raitim gut namba bilong ol meri i rausim bel, olsem na yumi no save long namba tru. Na long ol kantri em gavman i tambuim meri long rausim bel, ol saveman i no save tru long namba bilong ol meri i mekim dispela samting. Tasol pasin bilong rausim bel long olgeta hap i olsem:
Long Amerika long olgeta yia, ol dokta i helpim wan milion 500 tausen meri long rausim bel. Klostu olgeta ol i meri singel. Long olgeta 5-pela 5-pela meri i gat bel, 4-pela i rausim bel em ol meri singel. Long olgeta meri marit, planti bilong ol i karim pikinini na wan wan i rausim bel.
Planti man long Sentral na Saut Amerika i Katolik na i gat strongpela lo tru long meri i no ken rausim bel. Tasol planti meri long dispela hap i hait na rausim bel, na planti i kisim bikpela sik. Long 1992 long Brasil 4 milion meri i bin rausim bel, na 400,000 bilong ol i kisim bikpela bagarap long skin na ol i mas go long haus sik samting. Long Latin Amerika long olgeta 10-pela 10-pela meri i gat bel, 4-pela i rausim bel.
Long Afrika tu i gat strongpela lo long meri i no ken rausim bel. Planti meri i stap rabis ol i hait na mekim na ol i kisim bagarap na sampela ol i dai.
Planti kantri long Midel-Is tu i gat strongpela lo. Tasol planti meri i wok long painim rot bilong rausim bel na ol i gat rot sapos ol inap givim bikpela mani long man i wok hait na rausim bel.
Planti kantri long Westen Yurop i orait long sampela meri i rausim bel. Skandinevia i no pasim ol meri long mekim olsem. Long 1967 Briten i orait long ol meri i rausim bel, na kirap long dispela taim i kam inap long nau wanpela lain (National Health Service) i bin raitim hamas meri i rausim bel. Na dispela lain i tok, nau planti meri i rausim bel, na planti meri singel i karim pikinini, na ol sik bilong pamuk i go bikpela.
Planti senis i kamap long Isten Yurop, na lo bilong ol long rausim bel tu i wok long senis. Long kantri bipo ol i kolim Soviet Yunion ol i ting 11 milion meri i rausim bel long olgeta yia. I no gat narapela kantri i winim dispela namba. Long dispela hap i no gat planti marasin bilong pasim bel, na ol i no gat gutpela sindaun, olsem na planti meri bai rausim bel 6-pela i go inap 9-pela taim.
Long nau long Isten Yurop planti man i laik bihainim tingting bilong ol yet. Olsem: Bipo long Romenia gavman i bin tambuim meri long rausim bel o pasim bel. Ol i laik bai planti pikinini i kamap. Gavman i tok meri i mas karim 4-pela o moa pikinini. Olsem na planti meri i tromoi ol liklik pikinini bilong ol. Dispela i mekim na long 1988 ol dispela kain pikinini i pulap tru long ol haus bilong lukautim pikinini i no gat papamama. Tasol nupela gavman long 1989 i rausim tambu, olsem na nau long olgeta 4-pela 4-pela meri i gat bel, 3-pela i rausim bel. No gat narapela kantri long Yurop i winim dispela namba.
Pasin bilong rausim bel long Esia i bikpela moa, winim olgeta kantri. Gavman bilong Saina i tok papamama i mas kamapim wanpela pikinini tasol. Sapos meri i gat bel long namba 2 pikinini, em i mas rausim bel. Olsem na long olgeta yia 14 milion meri i save rausim bel. Long Japan ol meri i kisim ston na wokim liklik piksa bilong pikinini ol i bin rausim long bel na bilasim em long klos bilong liklik pikinini. Long Japan ol i no laikim marasin bilong pasim bel, olsem na rausim bel em namba wan rot bilong ol long wokim famili-plening.
Long Esia na India ol nupela save na masin i mekim na nau ol dokta inap glasim pikinini long bel bilong mama na toksave long mama em pikinini man o pikinini meri. Ol man long hap bilong Is i save laikim moa pikinini man. Olsem na sapos i gat rot long save pikinini long bel em meri, mama bai rausim bel sapos em i gat rot. Olsem na long ol dispela kantri i gat planti man, tasol no gat planti meri. Na ol lain i strong long meri i ken bihainim tingting bilong em yet, ol i strong long gavman i mas larim meri i rausim bel sapos pikinini long bel em meri.
Samting Mama i Pilim
Olsem ol narapela sik, sapos dokta i mas katim meri, pasin bilong rausim bel em inap bagarapim meri na meri bai karim bikpela pen. Taim meri i gat bel, ol bun long maus bilong bel i pas gut na pikinini i stap gut insait long bel bilong mama. Tasol taim dokta i putim wanpela tul samting i go insait long meri bilong rausim bel, meri bai kisim bikpela pen, na skin bai kisim hevi long en, long wanem, skin bilong em i pilim olsem dispela samting i no stret. Wanpela rot bilong rausim bel em olsem: Dokta bai mekim wok long wanpela kain pam bilong pulim pikinini i kam ausait. Dokta bai wok 30 minit samting bilong mekim olsem. Long dispela taim meri bai karim bikpela pen na ol rop na masol bilong em bai go strong. O dokta bai givim wanpela kain sut i gat sol long en na meri bai pilim pen olsem em i laik karim pikinini. Em inap pilim pen planti aua o de na tingting bilong em i no stap isi.
Sampela hevi meri i karim taim em i rausim bel i olsem: Bikpela blut i lus, bilum bilong pikinini i bagarap, blut i kamap strong, skin i tantanim na spet i kamap long maus, fiva, traut. Sapos dokta i no rausim olgeta hap skin bilong pikinini, meri inap kisim bikpela sik. Planti taim dispela samting i kamap na ating dokta i mas katim meri bilong rausim ol hap skin i wok long sting insait long bel bilong em. Sampela taim dokta i mas rausim bilum olgeta. Ol saveman long Amerika, Briten, kantri bipo ol i kolim Sekoslovakia i tok, ol meri i rausim bel, bihain planti i no inap karim pikinini moa, maski ol i laik, o pikinini i lus long bel, o pikinini i no kam long taim stret, o taim mama i karim pikinini skin bilong pikinini i nogut.
Wanpela man (C. Everett Koop) bipo em namba wan dokta bilong gavman long Amerika em i tok, ‘I no gat wanpela lain i bin skelim hevi bilong meri long bel na tingting taim em i rausim bel na bihain em i laik kisim pikinini tasol em i no inap.’
Tasol ol man i skelim dispela hevi long rausim bel, i gutpela sapos ol i skelim tu ol yangpela Kristen i stap nupela yet, long wanem, ol i tingim laip bilong narapela na ol lo bilong God. Ol inap kisim save olsem: Ol dispela yangpela i no gat sem long pasin bilong ol, na ol i stap gut wantaim ol narapela man, na tingting bilong ol i stap isi.
Samting Pikinini Long Bel i Pilim
Yu ting pikinini i slip gut insait long bel bilong mama i pilim olsem wanem taim wanpela samting nogut i pulim em long bel bilong mama? Yumi no save, a? Yumi ken tingim tasol, long wanem, dispela pikinini i no inap tokim yumi.
Taim pikinini long bel i gat 12-pela wik planti mama i rausim. Pikinini i gat 12-pela wik long bel bilong mama inap pulim win na daunim wara samting; klok bilong em i wok; em inap brukim ol liklik pinga bilong han lek; em inap tantanim insait long wara long bel bilong mama na em inap pilim pen tu.
Ol i rausim planti pikinini long bel long wanpela kain pam, ai bilong en i gat sap. Pam i pulim pikinini i kam ausait na pikinini i pundaun long wanpela botol. Dispela pam i gat bikpela strong na taim em i pulim pikinini em i brukbrukim skin bilong em. Na ol i rausim sampela pikinini moa long rot bilong wanpela kain naip. Ol i mekim wok long naip bilong skrapim bel na taim ol i mekim olsem ol i katkatim pikinini insait na kamautim.
Pikinini i gat 16 wik long bel bilong mama em inap dai sapos ol i givim wanpela kain sut long em. Ol i putim longpela sut insait long bel bilong mama na rausim wara, em wara pikinini i stap long en. Bihain ol i sutim narapela kain wara i gat sol i go insait. Taim pikinini i daunim dispela wara nogut, dispela wara bai pulap long wetlewa bilong em na nau skin bilong em bai tantanim na spet bai kamap long maus. Dispela wara nogut i kukim skin bilong pikinini na blut inap lus long kru bilong em. Em i no dai hariap na taim em i wok long dai em bai pilim bikpela pen. Wan wan taim meri i karim pikinini olsem, na pikinini i stap laip na liklik taim bihain em i dai.
Sapos pikinini i gat planti mun ol i no inap kilim em long sut samting. Dokta i mas katim bel bilong meri na kamautim pikinini. Taim ol i mekim olsem, planti taim pikinini i stap laip yet. Sampela taim em bai krai. Tasol ol bai larim em i dai. Sampela taim ol i pasim win bilong pikinini o subim em insait long wara bilong kilim em i dai.
Samting Dokta i Pilim
Planti handet yia nau ol dokta i save bihainim wanpela tok promis bilong bipo. Sampela tok bilong dispela tok promis i olsem: ‘Bai mi no ken givim marasin nogut long man, o tokim em long kisim dispela marasin, maski mi inap kisim mani long en. Bai mi no ken givim marasin long meri bilong rausim bel. Bai mi givim bel long lukautim laip bilong ol man. Save mi bin kisim, mi no ken mekim wok long dispela na kalapim lo bilong ol man.’
Ating bel bilong ol dokta i kotim ol stret taim ol i rausim pikinini long bel bilong meri, a? Dokta George Flesh i tok: ‘Taim mi kirap nupela long wok dokta mi no tingting tumas taim mi helpim meri long rausim bel. Tasol taim mi helpim planti handet meri long rausim bel, nau mi kirap na tingting planti. Bilong wanem mi senisim tingting bilong mi long dispela samting? Long wanem tupela marit i bin kam long mi na askim mi long helpim meri long rausim bel. Mi no inap mekim long wanem maus bilong bilum bilong pikinini i strong, em i no malumalum. Mi tokim meri long kam bek long wik antap na bai mi mekim traim. Tupela marit i kam bek na tokim mi ol i bin senisim tingting, ol i no laik rausim bel. Sevenpela mun bihain mi helpim meri long karim pikinini.
‘Sampela yia bihain mi bin pilai wantaim dispela pikinini, nem bilong em Jeffrey. Em i naispela pikinini na pikinini bilong lap. Mi kirap nogut tru long tingim bek olsem, klostu mi bin bagarapim laip bilong em. Maski meri i laik, mi ting pasin bilong brukbrukim pikinini insait long bel bilong meri bilong kilim pikinini em i no stret liklik. Em i samting nogut tru na i no stret ol man i larim dispela samting i kamap.’
Wanpela nes bipo em i bin helpim ol dokta long klinik bilong rausim bel em i tok: ‘Wanpela wok mipela ol nes i mas mekim em long kaunim ol hap hap bilong skin bilong pikinini ol i bin katim na kamautim. Meri inap kisim bikpela sik sapos sampela hap skin bilong pikinini i stap yet long bel bilong em. Olsem na mi kisim ol hap skin bilong pikinini na skelim olsem—tupela han, tupela lek, bodi, het. Mi gat 4-pela pikinini, olsem na samting mi mekim long ples wok i no stret long samting mi mekim long haus. Rausim bel em wanpela wok nogut.’
[Piksa long pes 7]
Long Esia ol i no laikim pikinini meri—man tasol, olsem na ol dokta i rausim planti tausen pikinini meri long bel bilong mama
[Kredit Lain]
Photo: Jean-Luc Bitton/Sipa Press
[Piksa long pes 8]
Wanpela niusman i kisim piksa long wanpela mats bilong ol man i no orait long pasin bilong rausim bel. Em i kisim piksa bilong pikinini i gat 20 wik
[Kredit Lain]
Photo: Nina Berman/Sipa Press
[Piksa long pes 8]
Wanpela mats long Wosington, Amerika, em ol man i orait long pasin bilong rausim bel
[Kredit Lain]
Photo: Rose Marston/Sipa Press
[Piksa long pes 9]
Long Amerika long olgeta 5-pela 5-pela meri i laik rausim bel, 4-pela em ol meri singel