Olsem Wanem Long Stretpela Pasin?
OL MAN bilong gavman, ol man i laik insait long wok politik, ol pris pasto—yumi ting olgeta i mas i stap olsem nambawan man long mekim stretpela pasin. Tasol long nau sampela kain man olsem ol i bin i go pas long mekim ol bikpela rong, maski em pasin pamuk, giaman, paulim mani bilong kampani samting—ol i bin mekim.
Wanpela buk (The Death of Ethics in America) i tok, ol Amerika i tingting planti long sik AIDS, tasol i gat narapela samting i nogut olsem sik AIDS i save bagarapim planti man, em ol man i lusim stretpela pasin. Tasol ol man i no wok hariap long painim rot bilong stretim dispela hevi olsem ol i save mekim long sik AIDS. Nius Time i tok, i olsem ol man long Amerika ‘i paul nabaut long pasin nogut.’
Tasol dispela hevi long ol man i lusim stretpela pasin i no stap long Amerika tasol. Sampela bikman bilong Saina, Jemani, Grik, Frans, India, Indonisia, Israel, Japan, ol tu i bin mekim bikpela rong, na ol man i kirap nogut tru long en. Tasol i no ol bikman tasol—planti ol narapela man i no mekim stretpela pasin. Praim-minista bilong Tailan i tok, pasin nogut i save go nabaut nabaut long Tailan, na as bilong dispela em pasin mangal na tingting kranki bilong ol man. Bipo ol man i ting wanpela pasin i nogut, tasol nau ol i orait long en.
Ol man i ting: ‘I gat wanem as na ol man i wok long sakim ol stretpela pasin na stretpela lo? Na dispela bai kamapim wanem samting long bihain?’
Ol i Tok, ‘Em i No Pasin Stil’
Long Kalambas, long Amerika, dua bilong wanpela sekuriti-ka i op na tupela bek mani i pundaun. Win i kisim mani, olsem na inap 2 milion kina i pundaun nabaut nabaut long bikrot. Planti man i lusim ka hariap na subim mani i go insait long poket o paus bilong ol. Sampela i gat CB redio long ka bilong ol, ol i singautim ol narapela man tu long kam bilong stilim dispela mani.
Gavman i askim ol man long bekim dispela mani, na sapos ol i mekim olsem, ol inap kisim liklik prais. Tasol klostu olgeta man i no harim tok. Planti i ting, ‘samting ol i painim pinis, ol bai holim i stap bilong ol yet,’ olsem na gavman i kisim bek liklik hap mani tasol. Wanpela man i no pilim olsem em i bin mekim wanpela rong. Em i tok, dispela mani i olsem ‘presen God i givim long em.’ Planti taim dispela kain samting i kamap. Wankain samting i bin kamap long San Fransisko, Kalifonia, na long Toronto, Kanada. Mani i bin pundaun long sampela sekuriti-ka na ol man i kisim.
Yumi save planti man i gat tingting kranki long wanem ol pasin i stret na i no stret. Sampela ol i no save stil, tasol taim ol i painim pinis wanpela samting, ol i no bekim long papa bilong en, ol i amamas long holim i stap. Wanpela profesa (Thomas Pogge) bilong Yunivesiti Kalambia, Nu Yok, em i tok, planti man i ting i no stret long stil long wanpela man, tasol ol i ting i no gat bikpela rong sapos ol i stil long wanpela kampani samting.
Ol Samting Bilong Maritpasin i Bagarap
Na ol man i gat tingting kranki long stretpela pasin bilong ol samting bilong maritpasin. Man i laik insait long wok politik na em i pamuk, ol man i no tingting planti long en. Wanpela man bilong raitim buk i tok, ating ol man i orait long ol man i laik insait long wok politik i mekim pasin pamuk, long wanem, ol yet i mekim wankain pasin.
Ol saveman i tok, 31 pesen bilong olgeta man na meri marit long Amerika, ol i bin pamuk wantaim narapela poroman, o nau ol i mekim olsem. Planti Amerika, olsem 62 pesen, i ting i no gat rong long mekim olsem. Na planti man i orait long ol singel i slip wantaim. Long 1969 inap 68 pesen i bin ting dispela pasin i no stret; long nau, 36 pesen tasol i tok dispela pasin olsem ol singel i slip wantaim, i no stret. Long 1963 samting ol i bin givim sampela askim long sampela meri i laik marit, na ol i kisim save olsem: long olgeta wan handet wan handet meri, 50 i bin stap olsem nupela meri taim ol i marit. Tasol long nau, 20 tasol i stap olsem nupela meri taim ol i marit.
Wanem Pasin i Stret?
Long wok bisnis tu planti i no bihainim stretpela pasin. Long 1970 ol i bin givim sampela askim long ol nupela sumatin long bikpela skul, olsem koles, na ol i kisim save olsem: 39 pesen i ting i bikpela samting long wok bisnis bilong ol i mas kamap gutpela. Long 1989 klostu 80 pesen i gat dispela kain tingting. Nau yumi save, mani i bosim tingting bilong planti yangpela manmeri, na bikpela hevi i kamap long dispela—planti ol i lusim stretpela pasin.
Ol i bin givim sampela askim long 1,093 yangpela i save go long haiskul. Long ol dispela yangpela, 59 pesen i tok ol bai orait long mekim wanpela samting i no stret long lo bilong gavman sapos ol inap kisim 10 milion kina long dispela rot—maski kot bai makim 6-pela mun bilong traim ol! Na 67 pesen bilong ol dispela yangpela i tok, ol bai giaman long mekim wok long sampela mani kampani bai givim long ol bilong raun na mekim wok bilong kampani; 66 pesen i tok, sapos ol i wok bisnis na ol i ting tok giaman bai helpim bisnis, ol bai tok giaman. Tasol ol samting ol dispela yangpela i tok ol bai mekim, i no narapela kain long ol samting ol bikpela man i mekim pinis, a? Ol i bin askim 671 bisnisman long tingting bilong ol long pasin bilong wok bisnis, na sampela i tok, sapos ol i mas bihainim stretpela pasin, dispela inap pasim ol long mekim gutpela wok bisnis. Na winim 300 bilong ol i tokaut olsem, ol i bin brukim lo bambai ol i ken helpim bisnis bilong ol.
Sampela skul koles i kamapim ol kos bilong helpim ol man long bihainim stretpela pasin. Tasol sampela i ting dispela i no inap helpim ol man. Wanpela bisnisman bilong Kanada i tok: ‘Mi no save olsem wanem ol kos bilong lainim stretpela pasin i ken helpim ol man. Ol sumatin i save bihainim stretpela pasin i no inap lainim nupela samting, na ol man i no save bihainim stretpela pasin, ating ol bai lain long sampela rot ol inap bihainim bilong mekim ol samting i no stret.’
Na planti bisnis i kamapim ol stretpela lo bilong bisnis. Tasol ol saveman i tok dispela ol lo i stap nating—ol man i tingim ol dispela lo taim bikpela hevi i kamap, na em tasol. Wanpela lain i kisim save olsem, sampela ol kampani i gat ol lo long wanem pasin i stret na i no stret, tasol planti taim ol i mekim pasin i no stret, winim ol kampani i no gat ol lo.
Tru tumas, i no ol bisnisman tasol i lusim stretpela pasin, ol narapela lain tu i save mekim. Na i no gat wanpela man i save wanem samting bai kamap. Wanpela bisnisman i tok: ‘Bipo yumi gat ol lo olsem mak bilong soim rot long yumi long wanem samting i stret na wanem samting i no stret. Tasol nau i olsem ol i no i stap moa, long wanem, ol man i no bihainim.’ Bilong wanem ol dispela lo long stretpela pasin i no i stap moa? Wanem samting i kisim ples bilong ol? Ol stori i kamap bihain bai stori long dispela samting.