Ol i Lusim Pasin Bilong Bipo Long Mekim Krismas?
Rita i tingting bek long yia 1930 samting na em i tok: ‘Mipela ol pikinini i save amamas long taim bilong Krismas. Mipela olgeta i go long lotu na mekim ol singsing lotu mipela i save laikim. Taim mipela kam bek long haus, mama i save kukim teki na mipela kaikai kek bilong Krismas wantaim krim. Mipela i bilip tru em betde bilong Jisas. Tasol nau ol samting i senis. Long nau, taim ol pikinini i tingim Krismas, planti i tingim tasol Papa Krismas na ol presen em bai kisim i kam.’
Wanpela man long Briten i raitim dispela stori bilong Kirap!
PLANTI yia i kamap i go pinis na planti pasin bilong mekim Krismas i senis. I no long taim bilong yumi tasol. Long 1836, wanpela man bilong Inglan i save raitim ol buk, em Charles Dickens, em i tok: ‘I gat sampela man ol i save tok, Krismas long nau i no olsem Krismas bilong bipo.’
Ating sampela bai kirap nogut long save, bipo Krismas i no wanpela samting planti man i bin amamas long en. Taim Dickens i raitim buk bilong em long yia 1800 samting, planti man i no save tingim Krismas. Na kirap long yia 1800 samting, klostu olgeta niuspepa long Briten i no save stori long Krismas.
Dickens na wanpela man long Amerika i gat wankain tingting olsem em, em Washington Irving, tupela i bin wok strong long litimapim Krismas. Bilong wanem tupela i mekim olsem? Ol i no tingting tasol long kamapim gen pasin bilong bipo long mekim Krismas, nogat; Dickens i laik bai ol man i kaunim ol buk bilong em ol i ken save long ol hevi bilong ol man i stap rabis. Em i ting, long dispela rot ol man inap helpim sindaun bilong ol rabisman long kamap gutpela liklik.
Ol Samting Tru Bilong Yia 1800 Samting
Taim ol man i kirap na wokim ol haus faktori na masin samting, sampela man i kisim gutpela sindaun, tasol sampela i bin stap nogut tru. Ol i stap long ol pipia haus nogut na ol i mas hatwok tru bambai ol inap kisim liklik samting bilong skin. Long 1844 Friedrich Engels i tok: ‘Olgeta biktaun i gat sampela ol pipia haus nogut tru, na ol man nating i pas pas insait long ol dispela haus. Tasol ol man i gat gutpela sindaun ol i stap long narapela hap bilong taun bambai ol i no inap lukim ol dispela rabisman.’
Long 1825 Briten i kamapim wanpela lo bilong ol faktori i save wokim koten. Lo i tok, man i wok long faktori, em i no ken winim 12-pela aua long olgeta de namel long wik, na long Sarere, em i no ken winim 9-pela aua. Long 1846 wanpela saveman, em Thomas Macaulay, em i tok, i no stret ol man i mas wok planti aua na ol i no gat taim bilong mekim wok long tingting bilong ol bambai tingting bilong ol i kisim save inap long mak tru bilong en.’
Long taim bilong ol dispela hevi long yia 1800 samting, ol man i strong long kirapim gen ol samting bilong Krismas.
Dickens na Krismas
Charles Dickens i bin go pas long kirapim ol man long tingim sindaun bilong ol rabisman. Em i raitim wanpela buk i gat nem (A Christmas Carol) na ol i prinim long 1843. Long dispela buk Dickens i kamapim save bilong em long ol samting bilong Krismas, na long dispela rot em inap kamapim laik bilong em.
Planti man i laikim dispela buk (A Christmas Carol) na ol man i bin baim planti tausen. Long yia bihain, long 9-pela haus pilai long Landon, ol i bin kamapim stori bilong dispela buk olsem wanpela pilai. Long apinun bilong Disemba 24, 1867, Dickens i stap long Boston, long Amerika, na em i kaunim dispela buk bilong em long ai bilong ol man. Wanpela man i harim Dickens long dispela apinun, em bos bilong wanpela faktori long Vemont. Nem bilong em Mista Fairbanks. Em i tokim meri bilong em olsem: ‘Mi harim Mista Dickens i kaunim buk bilong em (A Christmas Carol), olsem na nau mi ting i no gutpela long faktori bilong yumi i op moa long De Krismas.’ Dispela man i truim tok promis bilong em. Long yia bihain, long taim bilong Krismas, em i kirapim tu pasin bilong givim nating wanpela teki long olgeta wan wan wokman bilong em.
Wok Bisnis Insait Long Krismas
Long taim bilong Krismas planti man i kisim pasin bilong bungim samting bilong helpim ol rabisman. Sampela lain i save bungim paiawut bilong helpim ol rabismeri, em man bilong ol i dai pinis. Na sampela bikman bilong ples i bin givim mani na kaikai bilong helpim ol rabisman. Olsem na Krismas i kamap olsem rot bilong ol man i no gat wankain sindaun ol i ken bung wantaim. Olsem na long dispela wanpela taim long yia ol maniman na rabisman i bung wantaim na dispela samting i mekim na bel bilong sampela i no gat tok.
I gat planti samting bilong Krismas i kamap strong gen o i kamap nupela. Olsem: Long 1843, em namba wan taim ol man i wokim kat bilong Krismas. Bihain, taim i no gat bikpela pe long baim ol samting ol man i bin prinim, planti man i baim kat bilong Krismas. Diwai bilong Krismas i samting bilong bipo, tasol planti man i kirap na laikim dispela samting taim Bikman Albert, man bilong Kwin Victoria, i kirap na bihainim pasin bilong ol Jeman long bilasim diwai.
Nau Krismas i kamap bikpela samting bilong ol bisnis. Long nau, inap wan handet yia samting bihain, planti man i no amamas long Krismas, long wanem, em i kamap olsem samting bilong bisnis tasol. Olsem na yumi gat askim olsem: Pasin bilong bipo long mekim Krismas em olsem wanem?
As Bilong Krismas
Long Disemba 1992, wanpela nius (The Chicago Tribune) i stori long ol samting i bin kamap na i as bilong Krismas. Stori i kamap long namba wan pes bilong nius i tok: ‘Tru, ol Kristen i gat tok long pasin bilong ol man long wok bisnis long ol samting bilong Krismas, tasol ol haiden yet i as bilong Krismas na ol Kristen i kisim dispela pasin.
‘Inap 300 yia bihain long taim mama i karim Jisas, em namba wan taim ol man i kirap na mekim bung bilong Krismas. Bihain long yia 300 samting, lotu Kristen i kamap lotu bilong Gavman Rom. Ol saveman i ting, ol Kristen i makim Disemba 25 olsem betde bilong Jisas bambai oi i ken mekim Krismas long wankain taim ol haiden i mekim bikpela bung bilong ol.
‘Wanpela profesa bilong Yunivesiti Yuta (Russell Belk) em i tok: “Ol i ting, maski long sakim ol bikpela de haiden, mobeta ol tu i insait long en na wok long putim olsem ol bikpela de bilong ol yet. Ol bikpela de haiden ol Kristen i kisim na senisim nem bilong en, em ol bung bilong Rom long lotuim San (Satenelia). Ol Rom i amamas, na pati, na narapela i givim presen long narapela. Na bihain i gat narapela bung ol Kristen i kisim, em bikpela bung bilong Yul long Inglan na Jemani long taim bilong kol bilong tingim taim bilong san i laik kirap gen.”
‘Planti handet yia i kamap i go pinis na amamas bilong planti man long Krismas i wok long lus. Inap liklik taim wanpela lain ol i kolim Puritan ol i tambuim ol manmeri long mekim Krismas long Inglan na Amerika. Ol i tambuim dispela bung, long wanem, ol i no orait long ol krankipasin bilong en. Tasol long yia 1850 samting planti man i no amamas long mekim Krismas. Taim ol kampani i mekim wok bisnis long Krismas long rot bilong ol presen na Papa Krismas, ol pris pasto i amamas, long wanem, ol i ting dispela bai helpim ol man long tingim gen Krismas.
‘Saveman Belk i tok, bikpela samting i kirapim ol man long tingim gen Krismas, em buk Charles Dickens i wokim long 1843 (A Christmas Carol). Buk i stori long wanpela man (Scrooge), em man bilong pasim bel na em i no save givim wanpela samting long narapela man. Nogat. Tasol bihain em i senisim pasin bilong em na givim planti samting long ol man.’
Olsem Wanem Long Ol Pasin Bilong Krismas?
Ol i tok Dickens i amamas long ol bilaspasin samting bilong Krismas, tasol olsem wanem ol dispela samting i kamap insait long Krismas?
Wanpela nius (New York Newsday) bilong Disemba 22, 1992, i givim save long yumi. Nius i kamapim tok bilong John Mosley, em i man bilong raitim buk The Christmas Star (Sta Bilong Krismas). Mosley i tok: ‘Ol bikman bilong lotu bipo ol i no bin mekim bung bilong Krismas long Disemba bilong tingim betde bilong Jisas tasol, nogat. Ol i laik tingim yet dispela taim san i pinis long go long hap saut, na em i kirap gen i go long hap bilong not na bringim lait i kam.
‘Na yumi ken save long dispela samting taim yumi tingim sampela samting bilong Krismas, olsem ol grinpela diwai samting. Ol i makim ol samting i stap laip long taim bilong tudak na kol. Grinpela diwai bilong Krismas i kain olsem. Bipo ol man long noten Yurop ol i bin mekim bikpela bung long bus bilong tingim taim bilong san i laik kirap gen; ol i bin lotuim ol diwai. Olsem na diwai bilong Krismas i kam long dispela pasin bilong bipo, taim ol man i lotuim diwai.
‘Na yu save putim wanem samting long diwai? Ol lait. Ol lait i save helpim yumi long tingim San, na lait i save makim San. Ol bikpela samting long bung bilong tingim taim bilong San i kirap gen, em ol grinpela diwai samting na ol lait.
‘Pastaim Disemba 25 em de tru bilong mekim bung bilong tingim taim bilong san i kirap gen. Na dispela taim em as tru bilong planti samting yumi mekim nau long taim bilong Krismas, na yumi ting ol i pasin bilong nau tasol.’
Na i gat kain kain singsing bilong Krismas. Bipo tu long taim ol Rom i wokim bikpela bung bilong Satenelia, ol i save mekim bikpela pati na amamas na danis na singsing. Ol saveman bilong nau i ting bung bilong Satenelia bilong bipo i as bilong planti samting bilong Krismas long nau.
Tingting Planti
Asbisop bilong Kantaberi long Inglan (Dr. George Carey), em i no amamas long ol samting bilong Krismas na em i tok: ‘Mi tingting planti, nogut ol pikinini bilong yumi i tingim Krismas i rot bilong kisim planti samting.’
Wanpela nius (The Scotsman) i kamapim tok bilong bisop David Jenkins bilong lotu Angliken. Bisop i tok, nau Krismas i kamap olsem samting bilong bisnis, na dispela samting i mekim na bel na tingting bilong ol man i laik bagarap. Em i tok: ‘Yumi save lotuim pasin mangal, na Krismas em taim bilong pasin mangal na ol longlong pasin. Ol man nating i bel hevi, long wanem, ol i gat bikpela dinau. Na planti samting i makim olsem bihain long Krismas ol man i bel hevi na planti tok pait i kamap insait long famili. Dispela bung bilong Krismas i wok long kamapim planti hevi moa.’
Nius The Church Times bilong Inglan i stori gut long hevi bilong Krismas olsem: ‘Yumi bin larim Krismas i kamap samting nogut, olsem taim bilong pati, na danis, na dring planti, na singsing. Yumi mas lusim ol dispela samting!’
Samting Yu Mas Mekim
Olsem na nau yu save, Krismas em wanpela bung bilong ol haiden, tasol ol man i giaman na tok em betde bilong Jisas. Gutpela yu klia olgeta long dispela kain bung. Rita i bin mekim olsem, em dispela meri pastaim yumi bin stori long em. Em i kamap wanpela Witnes Bilong Jehova na nau em i stap wanbel wantaim ol narapela 4,500,000 Witnes, em olgeta i save sakim tru ol samting bilong Krismas.
Tasol i hatwok long bihainim narapela rot em planti man i no save bihainim. (Lukim Matyu 7:13, 14.) Nius The Church Times i tok: ‘Ol man o meri o wanpela famili, ol i mas strongim bel tru bambai ol inap klia long dispela bung ol wanlain bilong ol i strong long ol i mas mekim.’
Planti man em ol i bin lusim ol samting bilong Krismas ol i wanbel long dispela tok. Tasol ol i save, bikpela laik bilong ol long tok i tru i bin strongim ol long mekim olsem na long bihainim yet dispela rot. Na yu tu yu inap mekim olsem sapos yu gat laik long mekim.
[Blok long pes 17]
Yu gat save long dispela?
* Mama i no karim Jisas long Disemba 25.
* Ol wasman bilong sipsip long Israel i save kisim sipsip bilong ol i kam insait long haus long taim bilong bikpela kol. Ol i no stap ausait long nait.
* Ol ‘saveman’ i go lukim Jisas, em ol glasman samting, ol i go lukim Jisas taim em i liklik manki pinis—i no long taim em i nupela pikinini yet.
* I no gat wanpela tok long Baibel i kirapim ol Kristen long tingim de mama i karim Jisas. Tasol Baibel i tok ol Kristen i mas tingim de em i dai.
[Piksa Kredit Lain long pes 16]
Santa Claus: Thomas Nast/Dover Publications, Inc. 1978
Tree and stockings: Old-Fashioned Christmas Illustrations/Dover Publications, Inc.