As Bilong Krismas Bilong Nau
PLANTI milion manmeri long olgeta hap i save tingim Krismas em i taim bilong bikpela amamas. Em taim bilong mekim ol bikpela kaikai, na bilong tingim ol pasin bilong bipo, na bilong famili i ken bung wantaim. Na Krismas em wanpela taim ol pren na wanblut i amamas long narapela i givim kat na presen long narapela.
Tasol inap 150 yia i go pinis, Krismas em i narapela kain bikpela de. Profesa Stephen Nissenbaum i raitim wanpela buk (The Battle for Christmas) na em i tok: ‘Bipo, Krismas em taim bilong spak na lusim tingting inap sotpela taim long ol lo i bosim pasin ol manmeri i save mekim long ai bilong ol narapela na bai ol i ken mekim save long kisim ol amamas bilong skin i kain olsem bikpela amamas ol man i save mekim long bikpela de Madi Gra.’
Ol man i save tingim Krismas i olsem wanpela de holi, ating bai ol i tingting planti long ol dispela tok mipela mekim long Krismas. Bilong wanem sampela i bagarapim wanpela bikpela de em ol man i tok em de mama i bin karim Pikinini bilong God? Ating bai yu kirap nogut long bekim bilong dispela askim.
Krismas i No Gat Gutpela As
Kirap long taim Krismas i kamap nupela long yia 325 samting, ol man i gat narapela narapela tingting long en. Olsem: Mama i bin karim Jisas long wanem de? Baibel i no makim de o mun mama i bin karim em, olsem na ol man i bin makim kain kain de. Long yia 250 samting, wanpela lain tisa bilong lotu em ol i bilong Isip, ol i makim Me 20 olsem de mama i bin karim Krais, tasol sampela man i tok Krais i bin kamap paslain long dispela taim, olsem Mas 28, o Epril 2, o Epril 19. I kam inap long yia 1700, ol i bin kolim olgeta mun long yia olsem taim mama i bin karim Jisas! Orait, olsem wanem na bihain ol i makim Disemba 25?
Klostu olgeta saveman i wanbel long tok, Misin Katolik i bin makim Disemba 25 olsem de mama i bin karim Jisas. Bilong wanem ol i makim dispela de? Wanpela buk (The New Encyclopædia Britannica) i tok, “Ating ol i mekim olsem, long wanem, ol Kristen bilong bipo i laik bai dispela de i ken kamap long wankain taim ol haiden long Rom i save wokim bikpela de bilong ol bilong makim ‘betde bilong san.’ ” Tasol i gat wanem as na ol Kristen em ol i bin kisim nogut tru long ol haiden inap 250 yia pinis ol i kirap kwik na daun long ol dispela birua bilong ol?
Pasin Giaman i Kamap
Long taim bilong ol aposel, Pol i tokim Timoti, “ol man nogut na ol giaman profet” bai kam insait long kongrigesen Kristen na giamanim planti manmeri. (2 Timoti 3:13) Dispela pasin bilong lusim bilip na givim baksait long God i wok long kamap taim ol aposel i dai pinis. (Aposel 20:29, 30) Bihain long taim Konstantin i tok em i tanim bel na kamap Kristen, long yia 300 samting, planti haiden i kam insait long lotu ol i bin kolim olsem Kristen. Wanem samting i kamap? Wanpela buk (Early Christianity and Paganism) i tok: “Liklik lain bilipman em ol i givim bel tru long lotu, i olsem ol i lus nabaut insait long bikpela lain i tok ol i Kristen.”
Em nau, tok bilong Pol i kamap tru olgeta! I olsem pasin giaman bilong ol haiden i wok long karamapim bilip Kristen tru. Na dispela i stap ples klia moa long pasin bilong mekim ol bikpela de bilong lotu.
I gat wanpela bikpela de tasol ol Kristen i mas tingim, em Kaikai Bilong Bikpela. (1 Korin 11:23-26) Ol pasin bilong lotuim ol god giaman i insait long ol bikpela de bilong ol Rom, olsem na ol Kristen bilong bipo ol i no insait long en. Long dispela as ol haiden i stap long yia 300 samting ol i save tok bilas long ol Kristen, olsem: ‘Yupela i no save kam lukim ol so samting; yupela sakim ol bikpela bung bilong kaikai, na yupela i nolaik tru long ol pilai holi.’ Tasol ol haiden i hambak na tok: “Mipela save lotuim ol god long pasin bilong amamas, na mekim bikpela kaikai, na singsing na pilai spot.”
Ol haiden i tok bilas olsem i go i go, na long yia 350 samting, ol i no strong moa long mekim. Olsem wanem na ol i no strong moa long mekim? Planti Kristen giaman i wok long kam insait long lain ol i kolim Kristen, olsem na ol bilip giaman i wok long kamap planti. Dispela i mekim na ol i orait long planti pasin lotu bilong ol Rom. Wanpela buk (The Paganism in Our Christianity) i stori long dispela samting, olsem: “Ol bikpela de ol haiden i bin kisim long ol tumbuna na ol i strong long bihainim, ol Kristen i kisim ol dispela de na mekim i kamap olsem pasin bilong lotu Kristen.” Tru tumas, dispela pasin bilong lusim bilip na givim baksait long God em i wok long bagarapim lotu Kristen tru. Ol lain i tok ol i Kristen, ol i bin amamas long kisim ol bikpela de haiden i kamap olsem bikpela de bilong ol, na nau ol man i no Kristen ol orait liklik long ol. I no longtaim na ol Kristen i gat planti bikpela de insait long yia olsem ol haiden yet. Na Krismas em i wanpela bikpela de tru, winim ol narapela bikpela de.
Long Olgeta Hap Em Bikpela De
Taim lotu ol i kolim Kristen i wok long go nabaut long Yurop, planti man moa i kirap mekim Krismas. Misin Katolik i kisim tingting olsem i gutpela long holim yet wanpela bikpela de bilong amamas na tingim de mama i bin karim Jisas. Olsem na long yia 567 C.E., Kibung Bilong Tur i “tokaut olsem 12-pela de kirap long Krismas i go inap long bikpela de Ipifeni, em i wanpela hap taim holi na taim bilong amamas.”—Buk The Catholic Encyclopedia for School and Home.
I no longtaim na Krismas i kisim planti pasin bilong ol bikpela de i kamap long noten Yurop long taim bilong kisim kaikai long gaden. Planti i tingting tasol long painim amamas na ol i kaikai na dring planti tumas. Tasol misin i no tokaut strong olsem ol dispela pasin i nogut, nogat; misin i orait long en. (Skelim wantaim Rom 13:13; 1 Pita 4:3.) Long yia 601 C.E., Pop Gregori Namba 1 i raitim pas long Melitus, em misineri bilong em long Inglan, na i tokim em, em i ‘no ken pasim ol man long mekim ol dispela kain amamas bilong ol haiden bilong bipo—em i mas kisim ol dispela amamas i kam insait long Misin, na senisim tasol as bilong mekim ol dispela bikpela de na bai ol i no olsem ol bikpela de bilong ol haiden, nogat; ol i kamap olsem ol bikpela de bilong ol Kristen.’ Man bilong kamapim dispela ripot em Arthur Weigall, bipo em i wok long gavman bilong Isip olsem inspekta-jeneral bilong skelim ol samting bilong bipo.
Namel long yia 500 na yia 1500 samting, ol man i gat laik long kamapim sampela senis ol i ting ol i mas tokaut long ol dispela pasin nogut bilong kaikai na dring planti tumas. Ol i raitim planti lo na salim i go bilong tokaut long “ol i no ken mekim nabaut long ol amamas bilong Krismas.” Savemeri Penne Restad i raitim wanpela buk (Christmas in America—A History) na em i tok: “Sampela pris pasto i strong long tok olsem, ol sinman bilong graun i mas i gat wanpela hap taim bilong ol i ken inapim olgeta laik bilong skin, tasol Misin i mas bosim ol dispela samting.” Dispela tingting i paulim ol man moa yet long Krismas. Tasol ol i no tingim, long wanem, ol i lain pinis long bungim ol pasin haiden wantaim ol pasin bilong Krismas, na planti man i no laik lusim. Tristram Coffin, wanpela man i save raitim ol buk, em i stori long dispela olsem: “Planti man i bihainim wankain pasin olsem ol i bin bihainim bipo na ol i no tingim tok pait nabaut bilong ol lain i strong long ol man i mas bihainim stretpela pasin.”
Taim ol man bilong Yurop i wok long kam sindaun long Not na Saut Amerika, Krismas em wanpela bikpela de em planti man i save long en. Tasol ol man i kam sindaun long ol hap bilong Amerika em Inglan i bosim, ol i no orait long Krismas. Ol man bilong lain Puritan ol i ting dispela bikpela de em i bilong ol haiden, na ol i tambuim dispela de long hap bilong Masasusets namel long yia 1659 na yia 1681.
Taim ol i tekewe pinis dispela tambu, planti man long ol dispela hap ol i kirap mekim Krismas, na ol i mekim moa yet long hap saut bilong Nu Inglan. Yumi tingim ol samting ol haiden i bin mekim long dispela bikpela de, olsem na yumi no kirap nogut long ol dispela lain long Amerika ol tu i tingting tasol long kisim amamas, na ol i no tingting long givim biknem long Pikinini bilong God. Wanpela pasin bilong Krismas i mekim ol man i bikhet nabaut, em pasin bilong ol long dring spak. Sampela lain yangpela man, ol i pairap nabaut na go insait long haus bilong ol maniman long hap bilong ol, na ol i strong long ol maniman i mas givim kaikai na dring long ol i no gat pe. Sapos man bilong haus i no laik givim, ol i demim em, na sampela taim ol i bagarapim ol samting insait long haus bilong em.
Bihain long yia 1820 ol samting i go moa nogut. Profesa Nissenbaum i stori long dispela taim na em i tok: “Long taim bilong Krismas planti man i mekim nabaut na i no bihainim lo,” na dispela i laik “bagarapim sindaun bilong ol man.” Long ol biktaun olsem Nu Yok na Filadelfia, ol maniman i gat bikpela hap graun ol i kirap long baim ol man bilong was long ples bilong ol. Na sampela i tok, namba wan taim biktaun Nu Yok i kamapim lain polis i kisim pe long dispela wok, em long taim bikpela pait nogut tru i kamap long taim bilong Krismas long yia 1827/1828!
Ol Senis i Kamap Long Krismas
Bihain long yia 1800, sampela bikpela senis tru i kamap, i olsem nupela samting long ol man. Ol manmeri, na kago, na ol stori bilong nius samting, ol inap go kwiktaim moa long ol narapela narapela hap, long wanem, ol man i wokim planti rot moa na ol rot bilong tren tu. Ol i kamapim ol nupela kain masin na haus faktori, na dispela i givim wok long planti milion man, na ol faktori i wokim hariap planti samting. Tasol ol wok bisnis i kamapim ol nupela kain bikpela hevi tu long sindaun bilong ol man, na dispela i bin senisim pasin bilong ol long mekim Krismas.
Inap longpela taim pinis ol man i bin tingim ol bikpela de i olsem taim bilong strongim pasin bilong pas gut wantaim famili bilong ol, na i wankain tu long Krismas. Ol lain bilong kirapim ol man long mekim Krismas, ol i bin senisim sampela olpela pasin bilong en na Krismas i no stap moa olsem taim bilong wokim ol amamas nogut, nogat; em i kamap wanpela bikpela de bilong famili.
Em nau, klostu long yia 1900 samting, ol i tingim Krismas i olsem gutpela rot bilong daunim ol hevi i save kamap long sindaun bilong ol man long Amerika long dispela taim. Savemeri Restad i tok: ‘Krismas i nambawan rot tru bilong bringim lotu na ol samting bilong en insait long famili, na long stretim ol pasin nogut na popaia bilong ol man.’ Em i tok moa: ‘Pasin bilong givim presen, na givim mani samting bilong helpim ol man, na tok amamas long ol narapela tu, na bilasim wanpela diwai ol i sanapim insait long haus bilong ol o long haus ol i wokim Sande-skul long en, dispela i bin helpim olgeta insait long famili long pas gut wantaim, na pas gut wantaim misin na ol narapela man.’
Na long nau tu planti ol i mekim Krismas bilong kamapim pasin bilong ol long laikim tru narapela na long helpim famili long stap wanbel. Na yumi tingim ol samting bilong spirit tu ol man i save mekim long taim bilong Krismas. Planti milion manmeri i mekim Krismas bilong tingim de mama i bin karim Jisas. Ating ol i go long lotu, na long haus ol i save sanapim piksa bilong pikinini Jisas na mama bilong em, o ol i beten na tok tenkyu long Jisas yet. Tasol God i ting olsem wanem long ol dispela samting? Em i orait long en? Orait tingim ol tok bilong Baibel long dispela samting.
‘Laikim Tok i Tru na Pasin Wanbel’
Taim Jisas i stap long graun, em i tokim lain bilong em olsem: “God em i Spirit. Na ol man i lotu long em, ol i mas lotu long strong bilong Holi Spirit na long pasin i tru.” (Jon 4:24) Jisas i bihainim dispela tok. Long olgeta taim em i mekim tok tru. Na long olgeta taim em i bihainim stret pasin bilong Papa bilong em, em “God bilong mekim pasin tru tasol.”—Song 31:5; Jon 14:9.
Long rot bilong Baibel, Jehova i kamapim klia olsem em i nolaik tru long olgeta kain pasin giaman. (Song 5:6) Long dispela as ating yumi kirap nogut long save, planti pasin giaman i insait long Krismas! Olsem: Tingim stori nating bilong Santa Klaus em planti man i save long en. Olsem wanem? Yu bin hatwok long stori long pikinini olsem i gat wanem as na Santa i laik go daun insait long bikpela paip bilong stov bilong kam insait long haus na em i no laik kam long rot bilong dua? Na olsem wanem Santa inap go long haus bilong planti milion man long wanpela nait tasol? Olsem wanem long ol karabau bilong em, em ol i save flai antap? Taim pikinini i save papamama i bin giamanim em long bilip olsem Santa em i wanpela man tru, ating dispela i mekim na bai em i no bilip tumas long tok bilong papamama olsem pastaim, a?
Wanpela buk (The Catholic Encyclopedia) i tokaut klia olsem: “Ol pasin haiden . . . i bin wok long kam insait long Krismas.” Orait, bilong wanem Misin Katolik na ol narapela lotu i holim nem Kristen, ol i strongim yet wanpela bikpela de ol Kristen tru i no as bilong ol pasin bilong en? Dispela i makim olsem ol i orait long ol bilip haiden, a?
Taim Jisas i stap long graun em i no kirapim ol man long lotuim em. Jisas yet i tok: “Yu mas aninit long God, Bikpela bilong yu. Na yu mas lotu long em wanpela tasol.” (Matyu 4:10) Na tu, taim Jisas i go antap pinis long heven na kisim biknem, wanpela ensel i tokim aposel Jon long “lotu long God wanpela tasol,” na dispela i makim olsem i no gat senis i kamap long pasin bilong lotu. (KTH 19:10) Em nau, i gat wanpela askim i kamap long dispela, olsem: Yu ting Jisas bai orait long ol dispela pasin bilong lotuim em long taim bilong Krismas na ol i no mekim long Papa bilong em?
Tru tumas, taim yumi skelim pasin bilong Krismas bilong nau, yumi no inap litimapim nem bilong en. Em i wanpela bikpela de ol man yet i bin kamapim, na planti samting i makim olsem ol pasin nogut tru i bin kamap long dispela bikpela de long bipo. Olsem na planti milion Kristen i save bihainim maus bilong bel na ol i no mekim Krismas. Olsem: Wanpela yangpela, nem bilong em Ryan, em i tok olsem long Krismas: “Ol man i save amamas tru long tupela de long yia taim famili i bung wantaim na ol i amamas. Tasol dispela i no bikpela samting, a? Papamama bilong mi i save givim presen long mi planti taim insait long yia!” Narapela yangpela, em i gat 12-pela krismas, em i tok: “Mi no pilim olsem mi lus long wanpela samting. Mi save kisim presen planti taim insait long yia, na i no long wanpela bikpela de tasol taim ol man i ting ol i mas baim presen.”
Profet Sekaraia i kirapim ol wanlain Israel long “laikim tok i tru na pasin bilong sindaun gut wantaim ol arapela manmeri.” (Sekaraia 8:19) Sapos yumi “laikim tok i tru” olsem Sekaraia na ol narapela bilipman bilong bipo, orait yumi mas abrusim olgeta amamas bilong ol bikpela de bilong lotu giaman i save bagarapim nem bilong “God tru,” Jehova, a?—1 Tesalonaika 1:9.
[Piksa long pes 7]
“Mi no pilim olsem mi lus long wanpela samting. Mi save kisim presen planti taim insait long yia”