Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Ol i Tok, Meri i Mas Strong Long Man i No Ken Reipim Em
Nau ol saveman i tok, meri i save paitim man i laik reipim em, em inap abrusim bagarap. Dispela i winim pasin bilong krai na askim man long em i no ken reipim em. Ol saveman long Yunivesiti Brandeis, long Masasusets, i skelim ol ripot bilong ol meri, em man i bin reipim ol, na ol i kisim save olsem: Ol meri i bin pait na singaut strong na ranawe, dispela pasin i bin helpim ol, winim ol meri i no bin mekim olsem. Wanpela nius (American Health) i tok, ‘Ol meri i no pait long sakim man i laik reipim ol, man i no hatwok long reipim ol o bagarapim ol. Ol dispela meri i ting sapos ol i toktok gut wantaim man, dispela bai pasim man.’ Wanpela savemeri (Dr. Sarah Ullman) i bin skelim dispela samting, na em i givim tok bilong helpim ol meri olsem: ‘Meri i no ken tru pasim maus. Wantu em i mas singaut strong na paitim man inap long strong bilong em. Sapos meri i krai na askim man long em i no ken mekim dispela pasin long em, ating dispela i no inap helpim em.’
Misin Long Polan
Gavman Komyunis i pundaun long Polan na nau 5-pela yia bihain long en, Misin Katolik i kisim planti hevi. Wanpela nius (Guardian Weekly) bilong Landon i kamapim tingting bilong planti man em ol i tok, ‘nau wok pris i no gat nem.’ Na nius i tok: ‘Nau planti man i no laik go insait long ol skul bilong kamap pris. Na nau i no gat planti pikinini long ol skul i save insait long ol klas bilong lotu.’ Na planti bilong ol dispela man em ol i bin givim askim long ol, ol i ting misin Katolik i bosim tumas sindaun bilong ol man. Na nius i tok moa: ‘Ol saveman bilong Polan i tok, bipo ol Polan i gat nem olsem man bilong givim bel tru long lotu Katolik, tasol ol i bin mekim long skin tasol; lotu i no bikpela samting long ol.’ Sampela i ting lotu em i rot bilong ol man long daunim gavman Komyunis, na em i no bin pasim ol manmeri long ‘katim marit o rausim bel.’
‘Mekim Wok Long En Nogut Em i Lus’
Long olgeta hap bilong graun ol man i save skelim kru, na ol i kisim save olsem: Taim man i mekim bikpela wok long kru bilong em, kru i no save paul. Man i kisim bikpela skul, em i save mekim bikpela wok long kru bilong em taim em i yangpela yet. Olsem na taim em i stap laip, em bai mekim planti wok long kru bilong em. Dispela i save helpim kru bilong em na kru i no kisim sik bilong tingting. Wanpela nius (The Toronto Star) bilong Kanada i tok: ‘Gutpela rot bilong helpim kru’ na kru i no bagarap, ‘em pasin bilong rit rait na bungim ol namba.’ Wanpela savemeri (Marilyn Albert) i tok: ‘Dispela save mipela i kisim i strongim bilip bilong mipela olsem—sapos yu no mekim wok long kru, ol samting long en bai i lus.’
Ol Kakaruk Samting i Gat Sik AIDS
Sik AIDS i no save kisim ol man na sampela kain monki tasol, nogat. Nius Indian Express bilong Bombe, long India, i kamapim wanpela ripot i tok, wanpela sik kain olsem sik AIDS i kisim ol kakaruk na pato samting long India. Nius i tok, sik gumbaro i save kamapim sik AIDS, na dispela sik i go bikpela tru long India. Planti handet tausen kakaruk na pato samting i kisim dispela sik. Winim wan milion 500 tausen kakaruk na pato samting i save putim kiau, ol i dai pinis. Ripot i tok, ating India bai sot tru long ol kiau.
Ol Hevi Bilong Ol Yangpela
Wanpela nius (International Herald Tribune) i tok: ‘Long nau ol yangpela long Yunaitet Stets i kisim planti hevi, winim ol hevi long taim papamama na bubu bilong ol i yangpela.’ Dispela nius i tok, ol yangpela long Yunaitet Stets i save dring, i winim namba bilong ol yangpela i bin mekim wankain pasin long 1950 samting inap 30 pesen. Bipo wan wan yangpela tasol i save kilim i dai skin bilong ol yet. Tasol nau planti yangpela moa i save kilim i dai skin bilong ol yet. Long olgeta bagarap i save painim ol yangpela, i gat tupela tasol i winim dispela—em bagarap ol i kisim long rot, na bagarap long han bilong kilman. Kirap long 1983 i go inap 1987, ol yangpela meri i gat 10 i go inap 14 krismas na ol i kisim bel nating, namba bilong ol i go antap olsem 23 pesen. Namel long 1960 na 1988 planti tru i kisim sik gonoria. Ol saveman i hatwok tru long painim ol nupela rot bilong helpim ol yangpela na save gut long ol tingting na hevi bilong ol.
Lukim Tasol—No Ken Kaikai
Long nau bikpela tok i save kamap long ol man i save kisim weil bilong kaikai. Long sampela kantri olsem Japan ol i tok, weil em abus bilong ol. Olsem na ol i no amamas long tambu wanpela kampani (International Whaling Commission) i putim bambai ol man i no ken wok bisnis long weil. Tasol sampela Japan i kisim save olsem ol inap kisim mani long weil, maski ol i no kisim bilong kaikai. Ol man bilong ol ailan Bonin long hap saut bilong Tokyo, i wok long mekim wanpela wok bisnis bilong ol i go bikpela, olsem: Ol turis i save kam na lukim ol weil. Ol i no lukim weil long plet kaikai bilong ol, nogat; ol i lukim ol i raun insait long solwara. Taim weil i tanim nabaut insait long solwara na sutim wara i go antap long nus bilong en, ol man i amamas long lukim na ol i ure long en.
‘Tingting Strong Long Gan’
Dispela em het-tok bilong wanpela stori long nius The New York Times bilong Me 25, 1993. Dispela nius i stori long kot bilong wanpela man long Lusiana—long Oktoba 1992, em i bin kilim i dai wanpela yangpela sumatin bilong Japan. Kot i tok, man ya i no gat asua. Sori tru, dispela sumatin i gat 16 krismas, em i popaia na paitim belo long haus bilong dispela man. Em i ting em haus bilong narapela man. Yangpela sumatin Japan i no kisim gut tok bilong man bilong haus taim em i tokim em long sanap i stap, olsem na man bilong haus i kirap na sutim em long bros. Bilong helpim dispela man long kot, loya bilong em i tok: ‘Sapos man i laik holim gan taim em i opim dua, lo i tok em i ken mekim olsem.’ Nius i stori long dispela na tok, sapos tok bilong dispela loya i stret, orait, maski husat i kam na paitim dua bilong yu—‘pasto o husat husat—em nau, em i no ken kirap nogut sapos katres i kisim em.’ Wanpela niusman bilong Japan i tok: ‘Mipela i no save long tingting bilong ol Amerika long ol i laik holim gan.’ Nius i bekim tok bilong em olsem: ‘I no hatwok long save long dispela. Ol i kisim tingting kranki na pasin longlong, na bel nogut long narapela man, na pasin bilong ting i stret long holim gan, na i no laik pilim wok nogut gan i save mekim long bagarapim planti planti man.’
Ol Draiva Meri
Planti taim ol i tok, ol draiva meri ol i no save draiv gut olsem ol man. Olsem wanem? Ol samting i makim olsem man i winim meri long draivim ka? Nius The Motorist bilong Saut Afrika i tok—nogat. Long wanpela yia long Saut Afrika, long olgeta ka i bin bam long rot 83 pesen bilong ol draiva em ol man. Olsem na planti kampani insurens i save daunim pe bilong insurens bilong ol meri—bilong ol man nogat. Nius i tok: ‘Ol dispela kampani i amamas long ol meri, long wanem, taim ol meri i draiv, ol i no save kros kwik taim narapela draiva i popaia, o ol i no save mekim nabaut taim ol i draiv—ol i tingting gut. Olsem na planti meri i no insait long ol birua i kamap long rot.’ Taim nius i pinisim stori bilong en, nius i tok, maski em man o meri i draivim ka, stretpela tingting long pasin bilong draiv i save kamapim gutpela draiva.
Skin Bilong Ol Man Long Olgeta Hap
Skin bilong olgeta man i stap olsem wanem? I no longtaim i go pinis na Wol Helt Oganaisesen i kamapim wanpela ripot long dispela samting. Sampela samting long dispela ripot i gutpela na sampela samting i no gutpela. Gutpela samting i olsem: Ol man i bin wok strong long givim sut long ol pikinini, olsem na sik misels, na polio, na wanpela kain kus nogut (whooping cough), na tetanes, olgeta dispela sik i no strong olsem bipo. Na long planti kantri i gat ol wok bisnis long en, sik bilong klok i go liklik. Na long olgeta hap planti nupela pikinini na liklik pikinini i no dai olsem bipo, na planti man inap i stap laip longpela taim liklik. Tasol Wol Helt Oganaisesen i tok, ol samting nogut em ol sik bilong ples hat. Nau ol dispela sik olsem kolera, yelo-fiva, dengi, malaria, i save painim planti man moa, na ol man i no inap pasim. Na sampela sik moa i wok long go bikpela, em sik AIDS na TB na daiabitis.
Ol Yangpela Bilong Nau
Long Yunivesiti Verona, long Itali, i gat wanpela dokta bilong stretim tingting, nem bilong em, Vittorino Andreoli. Dispela dokta i tok, ol yangpela long nau ol i narapela kain long ol yangpela bilong bipo. Long nau ol yangpela i no save tingim ol samting bilong bihain, olsem na ol i hatwok long lusim sampela laik bilong ol long nau na bai ol inap i stap amamas long bihain. Na planti ol i no inap skelim wanem pasin i stret na wanem pasin i no stret. I no gat wanpela lo i bosim pasin o laik bilong ol, nogat; samting i save painim ol, dispela samting tasol i save bosim laik o pasin ol i mekim. Na planti yangpela long nau ol i no save gut long indai i wanem samting. Dispela dokta bilong tingting em i tok: ‘Indai ol yangpela i save long en, em indai ol i save lukim long televisen, em tasol. Ol yangpela i save long rot bilong kilim i dai man o kilim i dai ol yet, tasol ol i no save tru indai em wanem samting. Olsem na dispela kain tingting inap mekim na ol yangpela i kilim i dai narapela man o kilim i dai ol yet, na ol i ting narapela kain samting bai kamap long samting ol i mekim—man i no dai tru tru.’