Animal i Gat Nambawan Kom
WANPELA MAN LONG SAUT AFRIKA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
WANTU rainoseros i siksti stret. Bilong abrusim, man i kalap i go long hapsait na ran i go long wanpela liklik diwai klostu. Tasol kwiktaim tru raino i baut na man i no gat taim long go antap long diwai. Raino i ranim em na man i raunim diwai i go i go, nau raino i holim man long kom bilong en na tromoi em i go antap. Sori tru, man i pundaun stret long sol bilong raino na bihain em i pundaun long graun. Man i slip long graun em i ting raino bai mekim wok long lek o kom bilong en bilong bagarapim em. Raino i kam klostu na man i apim wanpela lek bilong em, tasol raino i no mekim wanpela samting, em i smelim tasol lek bilong man na ranawe!
Em pasin bilong blakpela raino bilong Afrika—ol i laik save long olgeta samting, na ol i redi long pait, maski liklik samting i pretim em. Raino i gat gutpela nus na yau, olsem na sapos em i smelim o harim wanpela samting em i no inap lukim (em i no gat gutpela ai), wantu em bai kirap ran i go long dispela samting—maski em wanpela bikpela samting olsem tren o wanpela liklik samting olsem bataplai! Longpela bilong dispela raino long lek i go antap long sol i olsem 1.5 mita, na hevi bilong en i olsem 1,000 kilogram. Tasol maski skin i hevi, em inap ran spit i go 55 kilomita insait long wanpela aua, na wantu em inap baut olgeta!
Sampela taim raino i giaman taim em i ranim wanpela samting o em i mekim bilong pilai tasol. Wanpela meri, em Yuilleen Kearney, bipo em i gat wanpela yangpela blakpela raino, nem bilong en Rufus. Meri i tok: ‘Sapos bikpela hap das i flai nabaut, Rufus i amamas.’ Meri i amamas long tingim bek wanpela taim Rufus i lusim bus na resis i kam—nus bilong en i pairap na em i pulim win strong tumas. Em i siksti i go stret long veranda, tasol taim em i kamap long veranda em i sanap; em i wokabaut isi isi i go antap long lata na slipim skin bilong en klostu long sia dispela meri i sindaun long en.
Planti man i olsem dispela meri, taim ol i wok long kisim save long blakpela raino, ol i laikim tru. Tasol olgeta i wanbel long tok, pasin bilong olgeta raino i no wankain, olsem pasin bilong yumi ol man i no wankain. Olsem na was gut sapos wanpela raino i man bilong kros! Wanpela liklik buk i save stori long ol animal long hap saut bilong Afrika i stori long blakpela raino olsem: “No ken bilip tumas long en, na no ken go klostu long en.” Sori tru, planti taim em asua bilong ol man na raino i kros na raunim man. Profesa Rudolf Schenkel, em dispela man yumi bin stori long em long kirap bilong dispela stori, na raino i bin raunim em tasol bagarap i no painim em. Profesa i tok, asua bilong man yet na em i kamap birua bilong raino—raino i no gat narapela birua—man tasol.
Olsem wanem long waitpela raino bilong Afrika? Pasin bilong en i narapela kain tru long blakpela raino—em i save stap isi tru. Em i bikpela long blakpela raino inap tupela taim; em i namba 3 bikpela animal i save wokabaut long graun. Bikpela het bilong en i hevi nogut tru; i mas i gat 4-pela man bilong apim het bilong en! Tasol maski skin bilong en i hevi, em tu inap spit na baut olsem blakpela raino.
Taim ol waitpela raino bilong bus i lukim, o harim, o smelim wanpela man, ol bai pret na ranawe. Tasol long buk bilong ol, Daryl na Sharna Balfour i tok, yumi mas was gut, yumi no ken ting pasin isi bilong waitpela raino i mekim na em i no inap mekim wanpela samting long yumi. Tupela i tok: “Insait long sampela yia i go pinis, planti waitpela raino i bin bagarapim ol man, winim ol blakpela raino.” Na ol i ting dispela samting i kamap, long wanem, ol man i “no pret tumas” long en.—Buk Rhino.
Wanpela Samting Ol i Laik Mekim
Olgeta raino long Afrika i amamas long wanpela samting—graun malumalum—planti graun malumalum! Taim ol i kam klostu long graun malumalum na em i wanpela hap ol i save laikim tru, ol i siksti stret na singaut bilong makim amamas bilong ol long dispela samting klostu nau bai painim ol. Daryl na Sharna Balfour i bin lukim dispela samting planti taim. Tupela i tok, taim raino i go daun isi isi insait long graun malumalum, em i save mekim ‘liklik pairap bilong makim amamas bilong en. Em i waswas i go na bihain em i slipim skin bilong en long wanpela sait inap sampela minit, na bihain em i slip long baksait bilong en na kikim lek i go antap.’
Maski em waitpela o blakpela raino, tupela wantaim i amamas long waswas long wanpela wara i gat graun malumalum. Yangpela raino Rufus pastaim yumi bin stori long en, em i amamas tru long waswas long graun malumalum. ‘Sampela taim em i waswas liklik—sanap—ran i go nabaut long gaden na kikim lek i go i kam—kam bek na amamas gen long waswas.’
Raino i amamas long graun malumalum, tasol i gat narapela wok bilong en tu. Em ples bilong bungim ol narapela raino na sampela animal moa, em ol i amamas long waswas long graun malumalum. Na taim raino i slipim skin bilong en i go insait long graun malumalum dispela i mekim na skin bilong en i kol liklik na em i rausim ol lang i wok long kaikaim skin bilong en. Olsem na yumi no kirap nogut long save, sampela raino bai stap inap planti aua insait long graun malumalum.
Em Wanem Kain Raino?
Olsem wanem yumi ken save em wanpela waitpela o blakpela raino? Skin bilong wanpela i blakpela na skin bilong narapela i waitpela? Nogat. Skin bilong tupela i blakpela liklik, tasol skin bilong wanpela i lait na narapela i tudak liklik—sapos yu inap lukim kala bilong skin. Samting yu bai lukim em kala bilong graun malumalum ol i bin waswas long en na nau em i strong pinis long skin bilong ol.
Tasol maus bilong tupela i no wankain, olsem na yu inap save kwik em blakpela o waitpela raino. Blakpela raino i save kaikai ol liklik diwai na lip samting, na longpela maus antap i stret long em i ken mekim olsem. Maus inap holim gut ol liklik diwai olsem wanpela huk na pulim rop na lip bilong kaikai. Olsem na nem tru bilong dispela kain raino em huk-maus. Tasol kaikai bilong waitpela raino i narapela kain, em i save kaikai gras sayor samting. Maus antap i braitpela na taim em i kaikai gras, em i mekim olsem maus bilong en i wanpela masin bilong katim gras. Olsem na yumi no kirap nogut long save long nem tru bilong en—em braitpela-maus raino. Tasol ol man i save tok blakpela na waitpela long dispela tupela kain raino. Ol man i no save gut tupela nem i kam we, tasol ol i ting ol Holan i putim nem long tupela taim ol i kam sindaun long ol hap saut bilong Afrika, na inap long nau ol man i save kolim dispela nem long ol.
Ol Nambawan Kom
Dispela nem rainoseros i kam long tupela tok Grik na insait bilong tupela tok i olsem “nus-kom.” Kom bilong raino i wanem samting? Sampela man i tok, kom i olsem strongpela gras i pas pas. Saveman Gerrie de Graaff bilong wanpela lain bilong bosim ol nesenel-pak long Saut Afrika, em i tok, kom bilong raino i no gras tru, ‘i wankain liklik long kapa bilong lek bilong sampela animal olsem hos samting.’
Olsem kapa bilong pinga bilong yumi i save mekim, kom bilong raino i save go bikpela gen. Wanpela blakpela raino i gat nem, em Gertie, em i gat longpela kom inap wan na hap mita. Na kom bilong wanpela waitpela raino i bin go bikpela inap tupela mita! Na sapos kom yet i bruk, na sampela taim dispela samting i save kamap, em bai go bikpela gen—long olgeta yia em i save go bikpela olsem 8-pela sentimita.
Bilong wanem ol man i laikim kom bilong raino? Long wanem, planti man i save wokim marasin long en, na sampela i amamas long holim wanpela liklik bainat, han bilong en ol i sapim long kom bilong raino. Ol man i laik tumas long kisim mani ol i bin kilim planti tausen raino, long wanem, planti man i laik kisim kom bilong en.
Bipo waitpela raino klostu i pinis olgeta, tasol sampela man i bin wok strong long was long ol, olsem na nau ol i kamap planti liklik. Tasol i no olsem long blakpela raino. Planti man i save hait na kilim ol bilong kisim kom, olsem na ol man i gat wok long was long ol, ol i traim long mekim sampela samting bilong lukautim ol, olsem katim na rausim kom bilong ol. Em bikpela wok tru na dispela samting ol i mekim i no pasim olgeta man i save hait na kilim ol raino. Sapos man i kisim kom bilong raino na hevi bilong en i olsem wanpela kilogram, em inap kisim 2,000 dola. Olsem na ol dispela man nogut, ol i kilim raino na kamautim olgeta dispela liklik hap kom i stap yet. Tarangu. I gutpela sapos wok bilong ol dispela man i mangalim mani i no win, bambai ol lain i kamap bihain, ol tu inap amamas long lukim na save long dispela nambawan animal.
[Rait long pes 25]
Skin bilong blakpela na waitpela raino i blakpela liklik. Olsem wanem yu inap save long en?
[Piksa long pes 24]
Waitpela raino na pikinini bilong en
[Kredit Lain]
National Parks Board of South Africa