Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Planti Meri Moa i Dai Long Pasin Bilong Smok
Nau tasol nius The Canadian Journal of Public Health i kamapim wanpela ripot i tok olsem: Long 1985, inap 9,009 meri long Kanada i bin dai long wanpela sik ol i bin kisim long smok. Tasol long 1991, planti meri moa i dai—inap 13,541. Ol man i skelim dispela hevi ol i tok, sapos ol meri i smok olsem nau ol i save smok, taim yia 2010 i kamap planti meri bai dai, winim ol man ol bai dai long smok. Nius The Toronto Star i tok: Long 1991, inap 41,408 manmeri i bin dai na smok i as bilong en (em 27,867 man na 13,541 meri). Dokta Michael Thun bilong lain American Cancer Society, em i tok: Long Yunaitet Stets namel long 1965 na 1985, namba bilong ol meri i bin dai long sik kensa long wetlewa i go antap inap 6-pela taim. Ol saveman bilong skelim dispela hevi ol i tok, “pasin bilong smok i winim olgeta narapela samting i gat rot bilong pasim na ol man i no ken dai taim ol i no lapun yet.”—Nius The Globe and Mail bilong Toronto, Kanada.
Ol Drak Long Ol Skul Long Jemani
Ol saveman i bin skelim 3,000 sumatin long hap not bilong Jemani na ol i kisim save olsem: Planti i kisim ol strongpela marasin olsem drak. Nius Focus i tok, klostu 50 pesen bilong ol sumatin i gat 17 krismas, ol i bin hait na kisim ol drak, na long olgeta 10-pela 10-pela, inap 3-pela i wok yet long kisim ol drak. Profesa Peter Struck i tok: “Long planti haiskul long Hambek, ol sumatin i gat 16 o 17 krismas, olgeta taim ol i save kisim ol drak bilong kirapim tingting na tingting i ken wok gut, na tu, ol i kisim drak bilong mekim bel i stap isi tru.” Tasol bilong wanem planti i save kisim ol drak? Profesa Klaus Hurrelmann i kamapim 3-pela as na ol yangpela i kisim ol drak: Ol i les long i stap bilong ol, o taim ol i mekim wanpela gutpela wok na i no gat wanpela man i litimapim nem bilong ol, o ol wanlain i pulim ol.
Ol i Narapela Kain Long Raun
Nius The Times bilong Landon i tok, insait long 72 de wanpela pisin albatros i bin raun longwe longwe tru inap 26,000 kilomita, na insait long 3-pela mun wanpela kain sil i bin raun insait long solwara i go longwe tru inap 5,000 kilomita. Ol saientis i kisim dispela save taim ol i bin pasim liklik samting olsem redio long sampela albatros na sil, na long rot bilong dispela samting ol inap skelim raun bilong ol dispela pisin na sil. Insait long 4-pela de, wanpela albatros i bin flai klostu 3,000 kilomita antap long solwara Saut Pasifik. Na long olgeta de sil i bin raun 100 kilomita namel long Skotlan na ol ailan Fero. Na maski i no gat sampela ailan long dispela hap solwara, em i save tru long rot. Bilong wanem pisin albatros na sil i raun longwe longwe tru? Nius i tok, ol i raun bilong painim kaikai.
Ol Binen i Gat Hat Bilong Skin
Wanpela nius (Science News) i tok, ol binen bilong wokim hani long Japan i save lukautim ol yet na wanpela bikpela binatang nogut ol i kolim honet i no inap bagarapim ol. Ol binen i mekim wok long hat bilong skin bilong ol bilong kilim honet. Taim ol i save honet i stap klostu long haus bilong ol, ol binen i trikim dispela birua bilong ol long kam insait long haus bilong ol. Taim em i kam insait pinis, planti handet handet binen i save raunim honet olsem wanpela bal. Nau “inap 20 minit samting ol binen i meknaisim skin bilong ol inap long hat bilong skin i go antap long 47 digri Selsias na hat i kilim honet.” Ol binen bilong Japan inap stap long hat olsem 50 digri Selsias, olsem na dispela hat ol yet i save kamapim bilong kilim honet i no save bagarapim ol. Tasol ol binen i no inap trikim olgeta honet long go insait long haus bilong ol. Na “insait long 3-pela aua, 20 i go inap 30 honet i ken kilim wanpela bikpela lain binen inap olsem 30,000 samting.” Olsem na taim ol bikpela honet i bung bung na birua long wanpela lain binen, ol honet inap daunim ol binen. Nius i tok: “Taim dispela samting i kamap, ol honet i kisim haus bilong lain binen, ol kiau bilong ol, na liklik samting olsem snek i kamap taim kiau i bruk.”
Laus Bilong Wara i Stretim Hevi
Wanpela nius bilong Landon (Independent) i tok, wara bilong sampela bikpela baret wara i stap insait tru long kantri i bagarap. Tasol ol saveman i wok long stretim dispela hevi, ol i ting wanpela liklik laus inap helpim wok bilong ol. Pastaim sampela saveman i bin rausim 9.5 ton pis long raunwara Ormsbi Brot, long Nofok, Inglan, long wanem, kaikai bilong pis em dispela kain laus. Em nau, ol laus i kamap planti tru na ol i mekim save long kaikai wanpela kain gras nogut i wok long bagarapim dispela raunwara. Na pikinini bilong kain kain gras na liklik diwai samting em ol i bin stap nating insait long wara, ol i bin wok long kamap. Na tu, ol pisin olsem kut na swan, ol i kam bek long dispela raunwara. Bihain, ol saveman bai putim sampela pis i go bek insait long raunwara, na ol i ting insait long 5-pela yia, olgeta samting bai kamap gutpela gen. Ol saveman bilong lukautim ol samting bilong graun long Yurop, ol i tingim dispela wok bilong ol saveman long Inglan—ol i laik save, wok bilong ol bai kamap gutpela o nogat.
Kruse—Mak Bilong Pasin Birua?
Nius The Dallas Morning News i tok, sampela tisa bilong lotu i gat tupela tingting long kruse i stap olsem mak bilong lotu Kristen. Ol i ting olsem, long wanem, kruse i makim wanpela pasin birua i bin kamap. Ol dispela tisa i kirapim ol man long mekim wok long sampela samting i makim laip bilong Jisas na ol i no ken mekim wok long samting i makim indai bilong em. Catherine Keller, wanpela tisa bilong lotu long Drew University Theological School long Madison, Nu Jesi, Amerika, em i tok: Kruse i save ‘kirapim ol man long pasin bilong lotuim indai. I no gat wanpela man long nau em i laik holim wanpela samting ol man i mekim wok long en bilong kilim i dai man olsem sia i gat paua o wanpela rop, na dispela samting i stap olsem mak bilong bilip. Tasol yumi bai mekim olsem sapos gavman long nau i bin kilim i dai Jisas.’
“Ol Baret na Mak” Bilong Ston Daimon
Nius The Sunday Times bilong Landon i tok, ol meri bilong Briten i save holim 39 milion kain kain bis na ring daimon samting, pe bilong ol i olsem 17.5 bilion dola, na long olgeta yia ol man i save stilim bis na ring daimon samting i gat pe olsem 450 milion dola. Klostu olgeta dispela samting ol man i stilim polis i no inap painim, long wanem, kwiktaim tru ol stilman i save rausim daimon long hap gol o silva em i stap long en na kukim gol o silva long paia. Nau ol stilman i wokim nupela stail ring o bis na putim daimon i go bek insait long en. Tasol nau olgeta stua bilong baim ol daimon, ol inap mekim wok long wanpela bikpela kompyuta. Papa bilong stua inap raitim long kompyuta bilong em yet ol samting bilong wan wan daimon—olsem ol liklik mak mak o baret samting bilong en. Wanpela kain lait bilong masin lesa inap sut i go insait long olgeta daimon na kamapim “ol liklik mak o baret” bilong en. I no gat tupela daimon i wankain—mak na baret bilong wan wan i narapela narapela kain. I gat wanpela rot tasol na ol stilman inap abrusim dispela pasin bilong kompyuta samting—ol i mas katim daimon. Tasol pasin bilong katim i gat bikpela pe na sapos ol i katim, ol i no inap kisim bikpela mani taim ol i laik baim i go long wanpela man.
Pairapim Paura
Wanpela nius ol i kolim Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR) i kamapim tok bilong sampela bikman olsem: “Long Yunaitet Stets long olgeta yia, klostu 12,000 manmeri i save kisim bagarap taim ol i pairapim paura, na ol i mas kam long hap bilong haus sik ol dokta i mas mekim kwik wanpela samting.” Wanpela lain (Consumer Product Safety Commission) i kamapim ripot bilong 1990-1994, na i tok: Inap 20 pesen bilong ol man i kisim bagarap taim ol i pairapim paura, ol i kisim bagarap long ai. Nius MMWR i tok, “planti taim bagarap ol man i kisim em i mekim na ai bilong ol i no strong olsem bipo, o sampela ol i kamap aipas.” Na ating yu kirap nogut long save, planti man i sanap na lukim tasol ol man i pairapim paura, ol i kisim bagarap long ai, winim ol man i pairapim paura.
Em Inap Bagarapim Man
Nius Focus i tok, long nau inap 45 pesen bilong ol man ol i sindaun long ol biktaun, na long yia 2000 ol saveman i ting, inap 50 pesen bilong ol man bai sindaun long ol biktaun. Planti man tru i sindaun long hap not bilong Yurop, na long Itali, na long hap is bilong Yunaitet Stets. Na planti man tru i sindaun long ol biktaun long sampela hap bilong Saina, Isip, India, na Saut Afrika. Long ol narapela hap i no gat planti man i sindaun long en. Long rot bilong satelait, ol saveman i kisim save olsem, ol taun i no kisim bikpela hap bilong graun—inap 3 i go 4 pesen tasol. Long olgeta yia, 61 milion manmeri i save go na sindaun long ol biktaun, na planti bilong ol dispela manmeri ol i stap long ol kantri i stap rabis liklik. Olsem na planti man i kam pas pas long ol biktaun, tasol ol samting bilong biktaun olsem haus na wara na paua samting i no inap long ol. Nius Focus i tok, “dispela kain hevi i painim ol biktaun inap bagarapim ol man.”